5 Czarnomorska Brygada Strzelców

Oddział piechoty Armii Ukraińskiej Republiki Ludowej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na skutek rozmów pomiędzy atamanem Symonem Petlurą a naczelnikiem państwa oraz naczelnym wodzem armii polskiej, Józefem Piłsudskim, które miały miejsce w grudniu 1919 roku, Piłsudski zgodził się na utworzenie ukraińskich jednostek wojskowych na terenie Polski. Wraz z powstawaniem nowych oddziałów, Armia URL przystąpiła do kompleksowej reorganizacji swoich sił, które zostały osłabione w walkach z „białą” i „czerwoną” Rosją.

Brygada ta wywodzi swoje korzenie z 4 Brygady Ukraińsko-Halickiej, będącej częścią sowieckiej 41 Dywizji Strzelców, która została sformowana w lutym 1920 roku w Odessie. Na czele brygady stanął ataman Dmytro Sokyra-Jachontiw. W skład brygady weszły: 1 Czarnomorski pułk piechoty dowodzony przez płk. Hryhoryja Afnera, 2 Zaporoski pułk piechoty pod dowództwem sot. Osmołowskyja oraz 1 Zaporoski pułk konny kierowany przez płk. Trochymenki. 6 marca 1920 roku 4 Brygada Ukraińsko-Halicka została przekształcona w 121 Brygadę Strzelców, a jej dwa pułki połączono w jeden – 361 pułk strzelców pod dowództwem płk. Afnera. Pułk konny natomiast włączono do sowieckiego 2 Kaukaskiego pułku konnego.

W połowie marca 361 pułk strzelców otrzymał zadanie zabezpieczenia linii demarkacyjnej z Rumunią, przebiegającej wzdłuż Dniestru. Jego I batalion stacjonował w Owidiopolu, sztab 2 batalionu, 4 kompania strzelców, kompania karabinów maszynowych, konny zwiad oraz kadra 3 batalionu w Tyraspolu, natomiast 5 kompania znajdowała się w Parkanach, a 6 kompania w Grigoriopolu.

6 kwietnia oddziały pułku stacjonujące w rejonie Tyraspola zbuntowały się przeciwko władzy sowieckiej. Wówczas jednostce przywrócono dawną nazwę: 1 Czarnomorski pułk piechoty, a dowódcą został sot. Babyczenko. Były dowódca pułku, płk Afner, objął dowództwo nowo powstałego Czarnomorskiego dywizjonu konnego. 1 Czarnomorski pułk piechoty oraz Czarnomorski dywizjon konny utworzyły tyraspolską grupę ukraińskich wojsk powstańczych, która później przekształciła się w Oddział Powstańczy na Chersońszczyźnie. Na czoło grupy stanął początkowo płk Wołodymyr Hałkin, a później płk Pszonnyk. W kwietniu powstańcy zdobyli Tyraspol i ruszyli na północ, aby dołączyć do Armii Czynnej URL. 16 kwietnia zdobyli Ananiew, gdzie dołączyła do nich grupa powstańcza z sot. Oleksandrem Aszynowem. 20 kwietnia oddział powstańczy płk. Pszonnyka nawiązał kontakt z wojskami gen. Mychajły Omelianowicza-Pawlenki, które wróciły z I pochodu zimowego. 6 maja pułk czarnomorski został włączony do Wołyńskiej Dywizji Zbiorczej, natomiast Czarnomorski dywizjon konny włączono do pułku konnego im. Maksyma Żeleźniaka. Rozkazem dowódcy 2 Wołyńskiej Dywizji Strzelców nr 33 z 3 lipca 1 Czarnomorski pułk piechoty przekształcono w 5 Czarnomorską Brygadę Strzelców. Z 1. i 3. sotni piechoty utworzono 13 kureń strzelców, z 2. i 4. sotni – 14 kureń strzelców, a z grupy karabinów maszynowych – sotnię km.

15 października, po mobilizacji przeprowadzonej w rejonie Michałpola, rozpoczęto formowanie 15 kurenia strzelców, przy którym utworzono zapasową szkolną sotnię karabinów maszynowych.

W październiku Armia URL przeprowadziła mobilizację, co znacznie zwiększyło liczebność jej oddziałów. W związku z podpisaniem przez Polskę układu o zawieszeniu broni na froncie przeciwbolszewickim, od 18 października wojska ukraińskie musiały prowadzić działania zbrojne samodzielnie.

Pod koniec listopada, pod naciskiem wojsk sowieckich, 5 Czarnomorska Brygada Strzelców przeszła na zachodni brzeg Zbrucza, gdzie została internowana przez Wojsko Polskie. Rozkazem dowódcy 2 Wołyńskiej Dywizji Strzelców nr 77 z 24 listopada została przekształcona w 3 Czarnomorski kureń strzelecki, który wszedł w skład nowo zorganizowanej 4 Zbiorczej Brygady Strzelców.

Struktura organizacyjna

Organizacja brygady w listopadzie 1920:

dowództwo i sztab
samodzielna sotnia konna
sotnia techniczna
półsotnia warty polowej
13 kureń strzelców (na etapie formowania)
14 kureń strzelców (na etapie formowania)
15 kureń strzelców (na etapie formowania)

Żołnierze oddziału

Przypisy

Bibliografia

Jacek Legieć: Armia Ukraińskiej Republiki Ludowej w kampanii polsko-bolszewickiej 1920 r.. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2002. ISBN 83-7322-529-3.

Janusz Odziemkowski, Andrij Rukkas: Polska – Ukraina 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Volumen”, 2017. ISBN 978-83-64708-29-9.

Andrij Rukkas: Razem z Wojskiem Polskim. Armia Ukraińskiej Republiki Ludowej w 1920 roku. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej–Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8098-843-9.

Sebastian Szajdak: Polsko–ukraiński sojusz polityczno–wojskowy w 1920 roku. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2005. ISBN 83-7399-132-8.