5 Brygada Saperów

5 Mazurska Brygada Saperów im. gen. Ignacego Prądzyńskiego (5 BSap) to związek taktyczny wojsk inżynieryjno-saperskich Sił Zbrojnych PRL oraz III RP.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Brygada została utworzona w październiku 1944 roku w Narolu, na mocy rozkazu Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego nr 41 z 6 października 1944, jako jednostka 3 Armii WP. Większość żołnierzy rekrutowano z 2-go zapasowego pułku saperów z Jarosławia. Już dwa tygodnie po rozpoczęciu formowania, brygada miała 16 oficerów i 5 żołnierzy, a po miesiącu liczba ta wzrosła do 712 żołnierzy, co stanowiło około 45% stanu etatowego. Ostatecznie, w ostatnich miesiącach 1944 roku, osiągnęła 91% stanu etatowego, co oznaczało 1438 żołnierzy. W grudniu 1944 roku brygada dysponowała zaledwie 40% potrzebnego sprzętu saperskiego, a braki w broni, zwłaszcza maszynowej, były jeszcze większe. Po rozwiązaniu armii, brygada podlegała Dowództwu Wojsk Inżynieryjnych WP.

Przysięgę wojskową żołnierze brygady złożyli 7 stycznia 1945 roku w Trawnikach.

Sztandar, ufundowany przez mieszkańców Ełku, został wręczony 6 października 1945 roku w Ełku.

Obsada personalna i struktura organizacyjna

Dowództwo i sztab

Dowódca – płk Andrzej Stonoga

Szef sztabu – ppłk Jan Matysiak (do 1 kwietnia 1947), ppłk Tadeusz Wejtko (do 9 lutego 1948)

Kwatermistrz – ppłk Gerasim Remidowski

Zastępca szefa sztabu – ppłk Paweł Gołaszewski

Zastępca dowódcy 5 BSap ds. tyłów – ppłk Andrzej Radkiewicz

Szef 1 oddziału sztabu – mjr Stefan Daniluk

Starszy pomocnik szefa 1 oddziału sztabu – kpt. Anatol Wesołowski

Szef 2 oddziału sztabu – mjr Mikołaj Kołowski

Starszy pomocnik szefa 2 oddziału sztabu – kpt. inż. Semen Zatułowski

Pomocnik szefa 3 oddziału sztabu – ppor. Adolf Biernacki

Szef inżynieryjno–technicznego zaopatrzenia – kpt. inż. Sergiusz Antonienko

Szef służby chemicznej – kpt. Andrzej Nowikow

Lekarz – ordynator – pchor. Stanisław Leszczyński

Pododdziały:

  • 34 batalion saperów
  • 36 batalion saperów
  • 38 batalion saperów
  • 39 batalion saperów
  • kompania sztabowa
  • kompania zwiadu
  • pluton sanitarny
  • park lekkich przepraw
  • 3075 stacja poczty polowej

Brygada liczyła 1382 żołnierzy, w tym 152 oficerów, 336 podoficerów oraz 894 szeregowych.

Sprzęt:

  • park przeprawowy NLP – 1
  • kuter BMK – 1
  • samochody – 70
  • miny – 483

Okres powojenny

17 stycznia 1945 roku brygada otrzymała rozkaz natychmiastowego przemieszczenia się do wyzwolonej Warszawy, aby przeprowadzić rozminowanie. Po zakończeniu prac w stolicy, przeszła do rozminowania północno-wschodniej Polski, obejmując rejony województw: białostockiego, pomorskiego i olsztyńskiego. 6 października 1945 roku Naczelny Dowódca WP nadał 5 Brygadzie Saperów tytuł „Mazurska” za działania na Mazurach. 3 grudnia 1945 roku w celu wsparcia rozminowania, brygada otrzymała batalion niemieckich jeńców wojennych saperów w liczbie 369 osób, którzy przybyli z obozu jenieckiego w Prusach Wschodnich. Zorganizowano dla nich szkolenie w zakresie rozminowania, ponieważ większość z nich była żołnierzami piechoty. Wiosną 1946 roku przydzielono ich do 34. (56 osób) i 36. (79 osób) batalionów brygady oraz do 46 BSap 15 Dywizji Piechoty, która uczestniczyła w rozminowaniu Wilczego Szańca. W 5 Pułku Saperów minerami dowodzili niemieccy oficerowie i podoficerowie saperzy pod nadzorem polskich dowódców. Pracowali w rejonach Serocka, Pułtuska, Ostrołęki, Łomży oraz wzdłuż Biebrzy. W 1946 roku straty w batalionach brygady wyniosły 20 zabitych i 22 rannych. Niemcy uczestniczyli w rozminowaniu do 1947 roku.

1 marca 1946 roku brygada została przekształcona w 5 Mazurski Pułk Saperów. We wrześniu i listopadzie 1946 roku pułk przeniósł się do Szczecina, do koszar przy ul. Mickiewicza, gdzie od początku grudnia rozpoczął szkolenie bojowe. Od stycznia do marca 1947 roku pułk brał udział w akcji przeciwpowodziowej na Odrze oraz w Chełmnie na Wiśle. W okresie od kwietnia do czerwca 1947 roku, 460 żołnierzy, pod dowództwem pułku, uczestniczyło w akcji WISŁA, gdzie zbudowano 13 mostów w miejscowościach takich jak Monastyr, Ubieszyn, Tyrawa Wołoska, Horytany oraz Ubieszyn. Od 1 lipca 1947 roku jednostka przystąpiła do rozminowania województwa szczecińskiego i pomorskiego, a jednym z obiektów, które rozminowano, był port w Szczecinie, gdzie usunięto 1300 min oraz 21652 sztuki amunicji. W 1947 roku żołnierze 5 pułku saperów w zachodnim Pomorzu zneutralizowali 55121 min oraz 880916 sztuk amunicji. W kwietniu 1949 roku pułk zmienił miejsce dyslokacji na Szczecin Podjuch, gdzie utworzono nowy garnizon. W marcu 1953 roku pododdziały pułku brały udział w akcji przeciwlodowej w Podjuchach na Regalicy.

W 1954 roku specjalna grupa pułku została wysłana do Kętrzyna w celu rozminowania byłej kwatery Hitlera.

Na początku 1956 roku pododdziały pułku uczestniczyły w akcji przeciwlodowej oraz ochronie mostów w Ognicy.

W kolejnych latach 5 pułk saperów aktywnie brał udział w rozminowywaniu województwa szczecińskiego.

15 września 1961 roku pułk został przekształcony w 5 Mazurską Brygadę Saperów. W styczniu i lutym 1962 roku brygada wzięła udział w akcji przeciwpowodziowej na Odrze. Od 1974 roku żołnierze 5 Brygady zaczęli uczestniczyć w misjach pokojowych na Bliskim Wschodzie. We wrześniu 1983 roku brygada przyjęła imię generała Ignacego Prądzyńskiego. W styczniu 2001 roku brygada została przekształcona w 5 pułk inżynieryjny.

W latach od 1958 do 1973 w koszarach 5 Brygady Saperów stacjonowała Podoficerska Szkoła Zawodowa Wojsk Inżynieryjnych nr 20, która w 1973 roku, jako batalion szkolny, weszła w skład brygady jako jej organiczny pododdział.

Od 1966 do 1973 w brygadzie funkcjonował 55 szkolny batalion ratownictwa terenowego składający się z dwóch kompanii inżynieryjno-saperskich, w którym szkolono m.in. arcybiskupa Sławoja Leszka Głódzia, biskupa Henryka Tomasika, biskupa Jana Tyrawę, ks. prałata Bogdana Górskiego oraz ks. Eugeniusza Kozoka.

Dowódcy jednostki

Dowódca brygady:

  • płk Andrzej Stonoga (1944–1946)

Dowódcy pułku:

  • płk Andrzej Stonoga (1946)
  • płk Stanisław Perko (1946–1948)
  • płk Anatol Wesołowski (1948–1951)
  • ppłk Edward Kozłowski (1951–1953)
  • ppłk Juliusz Okuniewski (1953–1954)
  • mjr Adam Siekierzycki (1954–1955)
  • ppłk Tadeusz Bełza (1955–1959)
  • mjr Józef Kąsek (p.o. 1959–1959)
  • ppłk Stefan Michałowski (p.o. 1959-1959)
  • płk Stanisław Jurneczko (1959–1961)

Dowódcy brygady:

  • płk Stanisław Jurneczko (1961–1965)
  • płk Adam Siekierzycki (1965–1974)
  • płk Jan Kuźmicz (1974–1976)
  • płk Zdzisław Stelmaszuk (1976-1978)
  • płk Józef Soja (1978–1981)
  • płk Kazimierz Górny (1981–1982)
  • płk Gustaw Łasak (1982–1986)
  • płk Jerzy Banatowicz (1986–1988)
  • płk Marian Łuczak (1988–1993)
  • płk Marian Dąbrowski (1993–1996)
  • płk Stanisław Białek (1996-2000)

Sztandary

Sztandar wojenny, wzorowany na sztandarach z 1937 roku, został ufundowany przez mieszkańców Ełku i odebrany 6 października 1945 roku przez dowódcę płk Andrzeja Stonogę.

Dekretem Rady Państwa z 9 listopada 1955 roku, wprowadzającym zmiany w znakach Sił Zbrojnych, usunięto niemal wszystkie elementy z dotychczasowego wzoru sztandaru. W związku z tym 5 Mazurski Pułk Saperów otrzymał nowy sztandar.

Nowy sztandar, według wzoru z 1993 roku, 5 Brygada Saperów otrzymała 8 października 1994 roku na Wałach Chrobrego, w obecności mieszkańców Szczecina oraz zaproszonych gości. W imieniu Prezydenta Rzeczypospolitej sztandar wręczył dowódcy 5 Brygady Saperów, płk. dypl. Marianowi Dąbrowskiemu, minister Henryk Goryszewski, szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego.

Płaty sztandaru podzielone są na cztery białe i cztery czerwone pola:

Płat prawy:

  • w centralnym polu wyhaftowany srebrną nicią symbol orła w złotej koronie, otoczony wieńcem ze złotych liści dębowych;
  • w narożnikach pól białych wyhaftowano złotą nicią cyfrę „5” w otoczeniu wieńców z liści dębowych;

Płat lewy:

  • w polu centralnym wyhaftowano złotą nicią napis „BÓG, HONOR, OJCZYZNA”, otoczony wieńcem ze złotych liści dębowych;
  • w narożnikach płata na polach białych:
    • a) od strony drzewca widoczne są symbole: Gryfa Szczecińskiego – symbol Szczecina, miasta stacjonowania pułku oraz symbol odznaki pamiątkowej 5. Brygady Saperów;
    • b) w narożnikach zewnętrznych wyhaftowane zostały inicjały imienia i nazwiska patrona pułku oraz symbol Krakowa, w którym, w okresie II Rzeczypospolitej, stacjonował 5 Pułk Saperów i 5 Batalion Saperów;
    • c) symbole wyhaftowano w otoczeniu złotych wieńców z liści dębowych.

Głowica sztandaru:

Głowicę sztandaru stanowi orzeł wykonany metodą metaloplastyki, a u jego podstawy znajduje się napis 5 BSap.

Wykaz gwoździ honorowych

  • Szef Wojsk Inżynieryjnych Sztabu Generalnego – gen. bryg Henryk Tacik
  • Szef Wojsk Inżynieryjnych POW – płk dypl. Jan Polakowski
  • Dowódca JW.2241 – płk dypl. Marian Dąbrowski
  • Przodujący Oficer – kapitan Grzegorz Kłos
  • Przodujący – chorąży Czesław Nowopolski
  • Przodujący Podoficer – sierż. Zbigniew Kowalewski
  • Przodujący szeregowy – st. szer. A. Piotrowski
  • Prezydent RP – Lech Wałęsa
  • Minister ON – Piotr Kołodziejczyk
  • Szef Sztabu Generalnego – gen. broni Tadeusz Wilecki
  • Dowódca Pomorskiego Okręgu Wojskowego – gen. dyw. Tadeusz Bazydło
  • Wojewoda Zachodniopomorski – Marek Tałasiewicz
  • Prezydent m. Szczecina – Bartłomiej Sochański
  • Dowódca 5 Pułku Inżynieryjnego płk dypl. Stanisław Białek – gwóźdź wbity na uroczystej zbiórce pułku po wydaniu Rozporządzenia Ministra ON o dziedziczeniu tradycji przez 5 Pułk Inżynieryjny.

Wykaz gwoździ pamiątkowych

  • 1919 – Lwów
  • 1920 – Kijów, Warszawa – upamiętniające udział saperów polskich w walkach o Lwów oraz w wojnie polsko-bolszewickiej;
  • 1921 – Kraków – miejsce i rok sformowania 5 pułku saperów II Rzeczypospolitej;
  • 1944 – Narol – miejsce i rok sformowania 5 Brygady Saperów;
  • 17.01.1945 – Warszawa – udział żołnierzy 5 BSap w defiladzie w wyzwolonej stolicy oraz początek oczyszczania Warszawy z pozostałości wojennych;
  • 1945-1947 – Warmia i Mazury – upamiętniający udział saperów 5 BSap w oczyszczaniu terenu Warmii i Mazur.

Płk Stanisław Perko był oficerem łączącym historię 5. Pułku Saperów (dowódca VI batalionu saperów 5 psap w latach 1923–1926) z historią powojenną (dowódca 5 pułku saperów w latach 1946–1948).

Chrzestni sztandaru:

  • płk rez. A. Biernacki
  • ppłk w st. spocz. Tadeusz Ząbik
  • K. Fulmyk, członek Rady Miasta Krakowa, działający w imieniu Prezydenta Miasta Krakowa

Pierwszy sztandar 5 Brygady Saperów z 1945 roku

Drugi sztandar 5 Brygady Saperów z 1958 roku

Trzeci sztandar 5 Brygady Saperów z 1994 roku

Odznaka pamiątkowa

Minister obrony narodowej decyzją z 1994 roku zatwierdził wzór odznaki pamiątkowej oraz wzór legitymacji z regulaminem dotyczącym jej nadawania.

Odznaka wzoruje się na przedwojennej odznace 5. Pułku Saperów. Na okrągłej czarnej tarczy, z wystającą poza nią strzałką, obwiedzioną szkarłatnym obramowaniem, umieszczono centralnie herb Szczecina – głowę gryfa w złotej koronie, zwróconą w lewo, otoczoną wąską niebieską linią. Symetrycznie, po obu stronach tarczy, na wysokości podstawy gryfa, umieszczono dwie daty: „1921” – rok powstania 5. Pułku Saperów oraz „1944” – rok powstania 5. Brygady Saperów, symbolizujące etapy oraz ciągłość tradycji jednostki. W polu podstawy tarczy, w kształcie strzałki, wpisano cyfrę „5” w kolorze szkarłatnym. Na drugim planie, w tle, umieszczono elementy związane z tradycją wojsk saperskich II RP: kotwicę, skrzyżowane u dołu – kilof z lewej i wiosło z prawej strony, a na górze – bosak z lewej i wiosło z prawej, uzupełnione dwoma karabinkami wystającymi poza obręb tarczy.

Odznaka jest wykonana techniką warstwową z nierdzewnego metalu w kolorze srebrzystym lub patynowanym, a powierzchnia tarczy z umieszczonymi na niej symbolami pokryta jest emalią. Wymiary odznaki to wysokość 4,3 cm i szerokość 3,5 cm.

Odznaczenia i odznaki

  • 1966.01.17 – Złota Odznaka honorowa „Zasłużony dla Warmii i Mazur”
  • 1968.07.22 – Złota Odznaka Za zasługi w zwalczaniu powodzi
  • 1978.10.12 – Złoty Medal „Za Zasługi dla Pożarnictwa”
  • 1978.10.12 – Order Sztandaru Pracy II klasy
  • 1981.09.17 – Medal „Za Zasługi dla Ligi Obrony Kraju”
  • 1981.10.12 – Odznaka „Za zasługi w zwalczaniu powodzi”
  • 1982.04.16 – Krzyż „Za Zasługi dla ZHP”
  • 1985.01.17 – Złoty Medal „Zasłużony dla Wojsk Inżynieryjnych”
  • 1985.01.17 – Złota odznaka „Za zasługi dla OHP”
  • 1985.05.14 – Złota Odznaka Honorowa Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej
  • 1988.08.23 – „Za Zasługi dla POW”
  • 1994 – Znak Honorowy Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej
  • 1994.10.07 – Medal „Za Zasługi dla Wyższej Szkoły Oficerskiej Inżynierii Wojskowej”
  • 1996.01.09 – Odznaka honorowa „Zasłużony Białostocczyźnie”
  • 1996.04.02 – Odznaka „Za Zasługi dla Województwa Suwalskiego”
  • 1997.03.17 – Medal „Za Zasługi dla Województwa Ciechanowskiego”
  • 1998.12.18 – Odznaka „Za Zasługi dla Województwa Ostrołęckiego”

Relacje

Po krótkim przeszkoleniu sapersko-minerskim, pod koniec grudnia 1944 roku, rozpoczęto przygotowania do przysięgi. W programie dominowało szkolenie z musztry, które trwało aż do znudzenia. W tym trudnym czasie dowódcami plutonów, kompanii i batalionów byli oficerowie z Armii Radzieckiej, którzy w większości nie znali języka polskiego, co skutkowało trudnościami w podawaniu komend zgodnie z polskim regulaminem. Kilka dni przed przysięgą do sztabu brygady przybył polski oficer, podporucznik Andrzej Wasilewski, który zrobił ogromne wrażenie na wszystkich saperach. Był umundurowany w polski mundur oficerski z wszystkimi oznakami przedwojennej armii. Podawał komendy zgodnie z regulaminem WP, co napełniło nas dumą, że to właśnie on przygotowywał nas do tak ważnej chwili. W dniu 7 stycznia 1945 roku, cały stan osobowy 5 Inżynieryjnej Brygady Saperów złożył przysięgę w Trawnikach koło Lublina, którą przyjął zastępca Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego, gen. Aleksander Zawadzki. Wygłosił do nas przemówienie, które na zawsze pozostanie w naszej pamięci. Po raz pierwszy widzieliśmy polskiego generała w polskim mundurze, mówiącego w naszym języku. To przemówienie skierowane do naszych serc było niezwykle potrzebne, pokrzepiające ducha, zwłaszcza w trudnych czasach, kiedy wyżywienie było skromne, mundury przeciętne, a zima sroga. Po tym przemówieniu poczuliśmy się pełnoprawnymi żołnierzami naszej armii.

Przypisy

Bibliografia

  • Zdzisław Barszczewski: Przywrócone życiu. Rozminowanie ziem Polski. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 1998. ISBN 83-11-08751-2.
  • Karol Dideńko: Wojska inżynieryjno-saperskie LWP 1943-1945 (organizacja i działania bojowe). Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
  • Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945-1960: skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie. Toruń; Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2005. ISBN 83-88089-67-6.
  • Franciszek Kaczmarski, Stanisław Soroka: Wojska inżynieryjne LWP w latach 1945–1979. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06710-4.
  • Juliusz Malczewski, Roman Polkowski: Wojsko Polskie. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego. Formowanie, działania bojowe, organizacja, uzbrojenie, metryki jednostek inżynieryjno-saperskich, drogowych i chemicznych. T. 4. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970.
  • Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
  • gen. bryg. Zdzisław Barszczewski Sylwetki saperów 2001 r
  • 5 Brygada Saperów w 50 rocznicę powstania – praca zbiorowa
  • Henryk Zatoczyk „Historia 5 Mazurskiej Brygady Saperów 1944 – 1947” – Warszawa 1964
  • „Pomorze przywrócone” Arkadiusz Ogrodowczyk, Warszawa 1974.
  • „Organizacja Ludowego Wojska Polskiego 22.VII.1944 – 9.V.1945” Wacław Jurgielewicz
  • „Tak było, wspomnienia saperów” Warszawa 1991 Zdzisław Barszczewski
  • Jan Macholak „Z powojennych dziejów Pomorza Zachodniego”