5 Brygada Kawalerii Narodowej
5 Brygada Kawalerii Narodowej to jednostka jazdy koronnej w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Inne nazwy:
W czasach, gdy istniały cztery brygady – do jesieni 1789 roku: 3 Brygada Kawalerii Narodowej w Dywizji Ukraińskiej i Podolskiej (zwana potocznie: 3 Ukraińska Brygada Kawalerii Narodowej).
Po reorganizacji, która miała miejsce w 1789 roku, powstała 1 Ukraińska Brygada Kawalerii Narodowej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Jednostka została utworzona w 1776 roku z chorągwi husarskich oraz pancernych z partii ukraińskiej i podolskiej, jako 3 Brygada Dywizji Ukraińskiej.
W październiku 1789 rozpoczęto reorganizację brygad kawalerii. Z dwóch chorągwi II Ukraińskiej BKN oraz dziesięciu chorągwi III Ukraińskiej Brygady KN powstała 1 Ukraińska Brygada Kawalerii Narodowej Stefana Lubowidzkiego, której nadano numery od 49 do 60. Początkowo należała teoretycznie do Dywizji Wołyńskiej i Kijowskiej, a później, po zmianie struktury wojskowej, znalazła się w Dywizji Kijowskiej i Bracławskiej. Proces przekształcania i przenoszenia poszczególnych chorągwi trwał jeszcze przez wiele kolejnych miesięcy.
Wiosną 1792 roku, przed wybuchem wojny z Rosją, brygada osiągnęła swój największy rozwój organizacyjny, licząc etatowo 1818 żołnierzy, a w rzeczywistości 1782.
6 maja 1793 roku została wcielona do armii rosyjskiej pod nazwą Brygady Dnieprskiej. Po rozpoczęciu powstania kościuszkowskiego brygadzie nie udało się przełamać kordonu i została rozwiązana przez Rosjan.
Stanowiska
Brygada została podzielona na półbrygadę III ukraińską oraz półbrygadę małopolską, co obowiązywało do 1792 roku.
Półbrygada: Białocerkiew, Mohylew, Targowica.
8 chorągwi w Małopolsce (1779-1792).
Walki brygady
Brygada uczestniczyła w wojnie z Rosją w 1792 roku, biorąc udział m.in. w bitwie pod Zieleńcami. W 1793 roku pozostała za kordonem rozbiorowym i 6 maja 1793 roku została włączona do armii rosyjskiej. W kwietniu 1794, w obliczu groźby wysłania jednostki do powstania, została rozbrojona.
Żołnierze brygady walczyli w takich bitwach jak: Motowiłówka (11 czerwca 1792), Boruszkowce (15 czerwca 1792), Zieleńce (17 czerwca 1792) oraz Dubienka (18 lipca 1792).
Żołnierze brygady
Do jesieni 1789 roku sztab brygady składał się z brygadiera, vicebrygadiera, kwatermistrza, audytora oraz adiutanta. Nowe przepisy, uchwalone 9 października 1789 roku, rozszerzały skład sztabu o trzech majorów i adiutanta. Zgodnie z prawem, brygadier, vicebrygadier oraz major mieli być wybierani przez króla z osób przedstawionych przez Komisję Wojskową, a także spośród rotmistrzów kawalerii narodowej i rodaków wracających z zagranicy. Pozostałych oficerów sztabu nominował brygadier.
Komendanci:
- Stefan Lubowidzki (1776 – 27 V 1792),
- Jan Świejkowski (6 VII 1792 – ).
Uwagi
Przypisy:
Bibliografia
Krzysztof Bauer: Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06605-1.
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Andrzej Grabski i inni: Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej. Warszawa 1966.
Konstanty Górski: Historya jazdy polskiej. Kraków: Spółka wydawnicza Polska, 1894.
Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Sztaby i kawaleria. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 2002. ISBN 83-71-88-500-8.
Tomasz Ciesielski: Jazda koronna i Wielkiego Księstwa Litewskiego autoramentu narodowego armii Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1717-1776. W: Aleksander Smoliński (red.): Do szarży marsz, marsz… Studia z dziejów kawalerii. T.1. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010. ISBN 978-83-231-2567-9.
Maciej Trąbski: Kawaleria autoramentu narodowego armii Rzeczypospolitej Obojga narodów w epoce stanisławowskiej. Lata 1775-1794. W: Aleksander Smoliński (red.): Do szarży marsz, marsz… Studia z dziejów kawalerii. T.2. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012. ISBN 978-83-231-2783-3.
Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.