Batalion karabinów maszynowych i broni towarzyszących nr 5 to jednostka piechoty Wojska Polskiego.
Mobilizacja
Batalion nie był częścią organizacji pokojowej wojska. Został utworzony w ramach mobilizacji alarmowej w grupie żółtej w czasie A+52, od 24 do 26 sierpnia 1939 roku przez 68 pułk piechoty w Wrześni, wchodząc w skład 17 Dywizji Piechoty.
Początkowo mobilizacja miała miejsce w koszarach pułku, a następnie przeniosła się do miejscowości Kaczanowo w pobliżu Wrześni. Zmobilizowany batalion 26 sierpnia przemieszczał się do wsi Obłoczkowo, gdzie finalizował organizację i integrował swoje pododdziały. W nocy z 29 na 30 sierpnia batalion wyruszył marszem pieszym przez Słupcę w kierunku Konina. 31 sierpnia o godzinie 10:00 5 batalion km i br. tow. dotarł nad Kanał Morzysławski, niedaleko Konina. Poszczególne kompanie batalionu zajęły kwatery w pobliskich wsiach, takich jak folwark Kępie, Anielew, Rudzica oraz Laskówiec.
Działania bojowe
Działania odwrotowe z Wielkopolski
1 września 1939 roku 5 batalion km i br. tow. przystąpił do organizacji obrony na Kanale Morzysławskim na odcinku jezioro Wąsowskie-wieś Laskówiec. 3 września, w godzinach popołudniowych, batalion wyruszył w stronę Koła, maszerując bocznymi drogami, aby uniknąć zatorów spowodowanych przez inne oddziały wojska oraz uchodźców cywilnych. Rano 4 września batalion zatrzymał się na odpoczynek w lesie na północ od wsi Chełmno, przy drodze Koło-Dąbie. Wieczorem przeniósł się do wsi Lutomierów, gdzie zajął obronę wzdłuż linii Warty. W dniach 5 i 6 września batalion przygotowywał obronę na linii rzeki Warty od Uniejowa do ujścia Neru. 5 września batalion został włączony do Grupy Operacyjnej „Koło” i przydzielony do dowódcy 17 DP. W nocy z 6 na 7 września otrzymał rozkaz marszu w kierunku Kutna, wyruszając przez Barłogi. Rano 7 września zatrzymał się w folwarku Ponętów na całodzienny odpoczynek. 7 września o godzinie 16:00 kontynuował marsz wraz z oddziałami 17 DP, osiągając 8 września rano rejon Mazew, Zieleniew na południe od Krośniewic. W nocy z 8 na 9 września batalion przeszedł do Szamowa.
Udział w bitwie nad Bzurą
W trakcie bitwy nad Bzurą, w ramach natarcia 17 DP na Celestynów, 5 batalion km i br. tow. pozostawał w odwodzie dywizji. Maszerował w odwodzie 17 DP przez Witaszewice, Michałowice i Górę Świętej Małgorzaty. W rejonie Góry Św. Małgorzaty marsz batalionu został wstrzymany z powodu intensywnego ostrzału niemieckiej artylerii 11 września do godziny 11:00. Wieczorem 12 września batalion miał wesprzeć 68 pułk piechoty, jednak zmieniono rozkazy. 5 batalion km i br. tow. wycofał się za Bzurę do rejonu wsi Ktery, gdzie powierzono mu obronę linii rzeki Bzury oraz osłonę odwrotu GO „Koło” dowodzonej przez generała brygady Edmunda Knolla-Kownackiego. Od 13 września, od godziny 10:00, batalion został podporządkowany dowódcy 68 pp, a następnie wszedł w skład Oddziału Wydzielonego „Szewce”, gdzie prowadził obronę do 15 września do godziny 14:00. Na swoim odcinku obrony odpierał kilka ataków niemieckiej piechoty, wspieranej przez artylerię. Po południu 15 września 5 batalion km i br. tow. (bez 1 kompanii) przeszedł do Oddziału Wydzielonego płk. Konkiewicza i objął obronę linii rzeki Ochni na odcinku Jagniątka-Orłowo. 1 kompania km i br. tow. opuściła jednostkę i przeszła w stronę wschodnią, docierając w nocy z 15 na 16 września do Rybna, gdzie organizowała obronę. W nocy z 16 na 17 września 5 batalion km i br. tow. w ramach odwrotu dotarł do lasu na północ od folwarku Poddębina i wszedł w skład Grupy Operacyjnej gen. bryg. Stanisława Grzmota-Skotnickiego. O godzinie 18:00 batalion wyruszył w marsz w kolumnie głównej GO gen. Grzmota-Skotnickiego, przechodząc przez Lubików, Osmolin, Byki, Wszeliwy, Kaptury oraz Brzozów Stary. Przed świtem 1 kompania 5 batalionu km i br. tow. dotarła do rejonu Iłowa. 17 września o godzinie 9:30 5 batalion (bez 1 kompanii) zajął pozycje obronne w rejonie Brzozowa, osłaniając marsz kolumny 70 pułku piechoty płk. Konkiewicza. 18 września pozostała część 1 kompanii 5 batalionu została wzięta do niewoli przez Niemców. 19 września, około godziny 11:00, większość 5 batalionu km i br. tow. również dostała się do niemieckiej niewoli w rejonie Młodzieszyna. Tylko niewielka grupa żołnierzy, wraz z dowódcą batalionu mjr. Alfonsem Kuboszem, zdołała przebić się do Puszczy Kampinoskiej i dołączyć do pozostałości Armii „Poznań”, kontynuując marsz do Warszawy. Tam batalion został włączony do odtwarzanego 29 pułku Strzelców Kaniowskich, gdzie mjr Kubosz objął dowództwo II batalionu.
Obsada personalna 5 b km i br. tow.
Dowództwo batalionu i pododdziałów:
- dowódca batalionu – mjr Alfons Kubosz
- zastępca dowódcy batalionu – kpt. Stanisław Dębicki
- adiutant batalionu – ppor. rez. Mieczysław Maciejewski
- oficer płatnik – ppor. rez. Zdzisław Ciesiołkiewicz
- oficer żywnościowy – ppor. rez. Aleksander Tomiak
- dowódca plutonu łączności – por. Zdzisław Hirschfeldt
- dowódca plutonu pionierów – ppor. rez. Franciszek Grześkiewicz
- dowódca plutonu przeciwpancernego – ppor. rez. Stefan Bąkowski
- dowódca 1 kompanii km i br. tow. – por. Leon Zygarek
- dowódca I plutonu – ppor. Władysław Szulc
- dowódca II plutonu – ppor. Marian Pranko-Bogucki
- dowódca III plutonu – ppor. Bolesław Karoń
- dowódca IV plutonu (taczanki) – NN
- dowódca plutonu moździerzy – ppor. Leszek Maryański
- dowódca 2 kompanii km i br. tow. – ppor. Władysław Mossakowski
- dowódca I plutonu – ppor. Stanisław Nowak
- dowódca 3 kompanii km i br. tow. – por. Marian Wabiszewski
- dowódca I plutonu – ppor. rez. Henryk Geryng
- dowódca II plutonu – ppor. rez. Marcin Wapniarski
- dowódca kompanii strzeleckiej – ppor. rez. Roman Mielczarek
- dowódca II plutonu – ppor. Józef Stawecki
- dowódca III plutonu – ppor. Jan Przybyłowski
Przypisy
Bibliografia
Przemysław Dymek: 68 Pułk Piechoty. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 184. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2019. ISBN 978-83-66508-02-6.
Przemysław Dymek: Księga wrześniowych walk pułków wielkopolskich. Piechota Tom 1. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2013. ISBN 978-83-7889-002-7.
Ludwik Głowacki: 17 Wielkopolska Dywizja Piechoty w kampanii 1939 roku. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1969.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.