5 Batalion Celny – to jednostka organizacyjna formacji granicznych II Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Na mocy rozkazu Ministra Spraw Wojskowych nr 3046/Org z dnia 24 marca 1921 roku, w miejsce batalionów wartowniczych oraz etapowych powstały bataliony celne. 5 batalion celny został utworzony z 4/III batalionu wartowniczego, który znajdował się w Okręgu Generalnym „Kielce”. Etat batalionu obejmował 14 oficerów oraz 600 szeregowych. Podlegał on Komendzie Głównej Batalionów Celnych, a w kwestiach politycznych Ministrowi Spraw Wewnętrznych.
Choć batalion pełnił funkcje typowo wojskowe, nie był częścią pokojowego etatu armii, co ograniczało możliwość uzupełniania go z normalnego poboru rekrutów. Ministerstwo Spraw Wojskowych, zarówno na etapie formowania, jak i uzupełniania, często przydzielało mu żołnierzy, którzy byli w trakcie zwolnienia, oficerów rezerwy oraz tych, którzy zostali zakwalifikowani przez dowództwa okręgów generalnych jako niezdolni do dalszej służby wojskowej. Zgodnie z tajnym rozkazem nr 10 z 7 października 1921 roku, Komendant Główny Batalionów Celnych nakazał likwidację batalionów nr 14., 17. i 18. Na mocy tego rozkazu, 14 batalion celny miał przekazać swoją 1 kompanię do 5 batalionu celnego w Prażce. Do 28 października wszystkie kompanie rozformowywanych batalionów miały przemieścić się do nowych lokalizacji.
W listopadzie 1921 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych zdecydowało o powołaniu brygad celnych, w wyniku czego 5 batalion celny wszedł w skład 2 Brygady Celnej.
Na przełomie lat 1921 i 1922, 5 batalion celny przekazał swój odcinek graniczny nowo powstałemu Inspektoratowi Straży Celnej „Praszka”, a wkrótce potem został rozwiązany.
Służba celna
17 maja 1921 roku Główna Komenda Batalionów Celnych zarządziła zmiany w dyslokacji batalionów. 5 batalion celny miał za zadanie chronić odcinek granicy od Bolesławca do Kamieńska, a sztab batalionu został zlokalizowany w Prażce.
Odcinek batalionowy został podzielony na cztery pododcinki, które obsadzały kompanie wystawiające posterunki i patrole. Posterunki były rozmieszczone wzdłuż granicy w taki sposób, aby mogły się wzajemnie widzieć w ciągu dnia. W tej kwestii batalion współpracował z posterunkami i patrolami Policji Państwowej. Współpraca ta polegała na tym, że posterunki batalionu znajdowały się wzdłuż granicy, podczas gdy policja tworzyła swoje w głębi strefy, poza linią graniczną. W zakresie ochrony granicy batalion podlegał staroście.
Sąsiednie bataliony
- 14 batalion celny w Laskach ⇔ 4 batalion celny w Sosnowcu – VI 1921
Kadra batalionu
Dowódcy batalionu
Struktura organizacyjna
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
Bogusław Polak: Z dziejów polskich formacji granicznych 1918−1839. Studia i materiały. T. I. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909484-0-0.
Teresa T. Prengel-Boczkowska: Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Bataliony Celne”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2009.
Ordre de bataille batalionów celnych od numeru 1 do 19 i od numeru 20 do 44 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn. 110/350 i 110/351)
Materiały dotyczące dyslokacji 3 batalionu celnego. Wytyczne władz zwierzchnich. Wykazy rozlokowania jednostek. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.