5 Batalion 14. Środkowobośniackiej Brygady Szturmowej NOVJ
5 Batalion 14. Środkowobośniackiej Brygady Szturmowej NOVJ (serb. 5. батаљон 14. средњобосанске ударне бригаде НОВЈ) – to polska jednostka działająca w ramach partyzanckiej Narodowej Armii Wyzwolenia Jugosławii (NOVJ).
W skład batalionu wchodzili partyzanci reprezentujący polską, rusińską (w tym Bojkowie i Łemkowie) oraz ukraińską mniejszość etniczną na terenie Bośni. Byli to potomkowie emigrantów z Galicji, a liczba Polaków w Bośni wynosiła około 20 tysięcy ludzi w latach 30. XX wieku. Na początku batalion składał się z około 200 żołnierzy podzielonych na 3 kompanie, pluton ciężkich karabinów maszynowych oraz pluton moździerzy. 6 września liczba ta wzrosła do około 500 osób. Na początku batalion wchodził w skład 14. brygady, a 23 lipca 1944 roku został włączony do nowo utworzonej 18. brygady 53. dywizji 5. korpusu bośniackiego.
Batalion został utworzony 7 maja 1944 roku w miejscowości Novi Martinac. We wrześniu 1944 roku zmieniono jego nazwę na 3. Batalion. Oddział ten prowadził walki na obszarze Bośni, głównie przeciwko nacjonalistycznym czetnikom, aż do rozwiązania w sierpniu 1945 roku.
Flaga batalionu miała biało-czerwone barwy z czerwoną gwiazdą. Żołnierze polskiego pochodzenia nosili na furażerkach, pod czerwoną gwiazdką (wykonaną z materiału lub metalową zrzutową produkcji radzieckiej), biało-czerwony prostokąt o wymiarach około 1,5 × 2 cm.
Dzieje batalionu zostały opisane w książce zatytułowanej Batalion śmiałych.
Kalendarium walk batalionu
1944
28.06 – W rejonie Starego Martinca i Devetiny, około godziny drugiej w nocy, około 600-osobowa brygada czetnicka zaatakowała 5 batalion, jednak została odparta z istotnymi stratami.
31.07–1.08 – Walki z oddziałami 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii pułkownika von Pannwitza na przedpolach Prnjavora. Po kilku natarciach, polski batalion wycofał się w góry 1 sierpnia. Następnego dnia kozacy wycofali się z miasta za rzekę Savę, co umożliwiło 5 batalionowi wejście do miasta.
6.09 – Zajęcie twierdzy Derventa bez walki, gdzie zdobyto cztery haubice i dwa działa. Do 18. brygady dołączyli dawni żołnierze pułku domobrańskiego (policja ustaszowska).
11.09 – Zdobycie bronionej przez Niemców stacji kolejowej Lupljanica oraz 3 wagonów papierosów, 2 wagonów tytoniu i 1 wagonu materiałów sanitarnych. W wyniku walki zginęło 10 Niemców. Straty 5 batalionu wyniosły 1 zabitego i 7 rannych. Kilka dni później, czetnicy nieudanie zaatakowali 5 batalion, który osłaniał transport żywności dla partyzanckiego szpitala w Prnjavorze.
18–28.09 – Udział w oblężeniu Banja Luki. W walkach brało udział około 11 tysięcy titowskich partyzantów przeciw 12 tysiącom Niemców i ich sojusznikom, Chorwatów (ustaszy). Siły NOVJ zajęły większość miasta, z wyjątkiem zamku, w którym bronili się hitlerowcy. Na pomoc obrońcom przyszła część 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii oraz 13. Dywizja Górska SS „Handschar”, co zmusiło partyzantów do odwrotu.
7.11 – Zniszczenie torów na odcinku około 5 km między stacjami Lupljanica i Komarnice.
9.11 – Atak na kolumnę około 400 esesmanów i ustaszy, którzy przedzierali się w kierunku Prnjavora. Kilkunastu Niemców zginęło.
12.11 – Zaminowanie torów między stacjami Desice i Komarnice, w wyniku czego niemiecki pociąg pancerny z załogą wyleciał w powietrze.
29.11 – Zburzenie mostów we wsiach Kladare i Lupljanica.
18.12 – Atak (wraz z 4. batalionem 18. brygady) na 3. brygadę bośniacko-krajinskiego korpusu czetnickiego, w wyniku którego została ona rozbita. Zginęło 40 czetników, a zdobyto 3 rkm-y, 25 karabinów i 2 konie.
1945
5.02 – Batalion przeprawił się przez rzekę Vrbas, rozbijając oddziały czetnickie we wsiach Karajzowce i Januzowce. W miejscowości Topola miała miejsce walka z ustaszami, w której zginęło 51 a 60 zostało rannych.
7.02 – Nieudany atak około 400 ustaszy z Bosanskiej Gradiski na batalion. Atakujący stracili 39 zabitych i kilkudziesięciu rannych w wyniku ataku na otwartym terenie, po czym się wycofali.
28.02 na 1.03 – Zajęcie nocą punktu oporu Karaule koło Zepca, gdzie zginęło 20 Niemców. Zdobyto armatę, karabin maszynowy i 40 granatów.
18.03 – Atak na około 100 Niemców obok cerkwi w Stanovi, w wyniku którego zginęło 20 Niemców. Zdobyto 2 kaemy, 11 karabinów, 1 peem, 3 pistolety i moździerz.
26.03 – Samodzielny atak na umocnienia niemieckie w miejscowościach Breza i Rosulje, w wyniku którego zginęło 10 żołnierzy niemieckich.
8.04 – Brawurowy atak na sztab 21. górskiego korpusu armijnego w rejonie Gradisca.
25.04 – 18. brygada otrzymała rozkaz powstrzymania marszu czetników. We wsi Ocaus czetnikom stanęły na drodze 2 bataliony Jugosłowiańskiej Armii Ludowej (przed marcem 1945 NOVJ), w tym polsko-rusiński. W wyniku walki zginęło 13 czetników, a 26 zostało rannych. Zdobyto 5 rkm-ów, 1 pm i 24 karabiny.
Do 25 maja trwały walki z czetnikami. W okresie istnienia batalionu zginęło 93 jego żołnierzy, z czego 40 stanowili Polacy.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Wojsko Polskie 1939-1945, Stanisław S. Komornicki, Adam A. Jońca (ilustr.), Warszawa: „Interpress”, 1984, ISBN 83-223-2055-8, OCLC 835910512. Brak numerów stron w książce.