Armata morska 47 mm Hotchkiss M1885 (modèle 1885, wz. 1885) to francuska, szybka armata morska, która została stworzona w zakładach Hotchkiss. Była produkowana również w innych krajach i szeroko stosowana na całym świecie na przełomie XIX i XX wieku. Charakteryzowała się lufą o długości względnej 40 kalibrów (L/40) i była znana jako armata 3-funtowa (3pdr) Hotchkissa.
Historia
Projekt, rozwój i użycie we Francji
Szybkostrzelna armata morska kal. 47 mm modèle 1885 została zaprojektowana w francuskich zakładach zbrojeniowych Hotchkiss. W kraju jej nazwa brzmiała: canon à tir rapide à grande puissance système Hotchkiss (armata szybkostrzelna dużej mocy systemu Hotchkiss), natomiast w nomenklaturze anglojęzycznej była określana jako armata szybkostrzelna (QF – quick firing) 3-funtowa (3pdr) Hotchkiss. W systematyce francuskiej klasyfikowano ją według długości lufy 40 kalibrów (L/40). Wcześniej Marynarka Francuska korzystała z armaty wielolufowej Hotchkiss M1879 o tym samym kalibrze, lecz zauważono potrzebę stworzenia działa o mniejszej masie, które mogło wystrzeliwać celniej cięższe pociski o większej sile penetracji. Zakładano, że armata będzie strzelać z szybkością 12 strzałów na minutę, a bez celowania – 25 strzałów na minutę. Lawetę zaakceptowano 19 sierpnia 1887 roku, a pancerną tarczę 31 października 1889 roku. Później opracowano nową lawecie z 22 września 1902 roku. Istniała również wersja półautomatyczna oznaczona skrótem TSA.
Armata systemu Hotchkissa stała się standardowym działem francuskim, które służyło do obrony przed torpedowcami na krótkich dystansach pod koniec XIX wieku. We Francji wyprodukowano około tysiąca sztuk, które były używane na okrętach oraz stanowiskach brzegowych. Oprócz Francji, armata była również produkowana na licencji w Rosji i Wielkiej Brytanii, co czyniło ją jednym z najpowszechniej stosowanych dział morskich małego kalibru na świecie. Wersje produkowane w innych krajach mogły się różnić od francuskich. W końcu we Francji została zastąpiona przez armatę Hotchkissa 47 mm M1902 z długością lufy L/50, która strzelała 2-kilogramowymi pociskami.
Rozwój i użycie w innych krajach
Wielka Brytania
Wersja brytyjska, znana jako 3pdr Hotchkiss Mk I, była produkowana od 1889 roku przez królewskie zakłady w Woolwich w liczbie 3133 sztuk. Produkowano je również w prywatnych zakładach Armstronga, w tym na eksport. Istniała także wersja Mk II na lądowej lawecie kołowej. Brytyjskie działa oznaczone jako Mk III zostały zbudowane dla Japonii w zakładach Armstronga w Elswick i następnie były reeksportowane z powrotem podczas I wojny światowej. Mk IV były zdobycznymi rosyjskimi działami importowanymi z Japonii (łącznie 205 obu modeli). Jako uzbrojenie brytyjskich okrętów zostały one zastąpione przez działa 3-funtowe Vickersa L/50 tego kalibru.
USA
W służbie amerykańskiej działa systemu Hotchkissa oznaczano jako 3pdr Mk I Mod 1 (francuskie) oraz Mk VIII (brytyjskie Armstronga). W marynarce Austro-Węgier działa te były oznaczane jako 47 mm SFK L/44 H, w związku z długością działa. Od 1897 roku analogiczne działa oznaczone L/44 S, o tej samej długości (2048 mm), dostarczała dla marynarki austro-węgierskiej czeska Škoda.
Rosja
Armaty 47 mm Hotchkissa były szeroko używane w Rosji – w 1901 roku posiadano ich 963. Produkowane były również na licencji w Zakładach Obuchowskich. W Rosji armaty miały długość lufy określaną jako L/43,5 (2048 mm – rzeczywista długość działa). Początkowo używane były na sztywnych podstawach Hotchkissa, a od 1888 roku także na podstawach z hydraulicznym oporopowrotnikiem, o masie 524 kg (produkcji Hotchkissa) lub 532 kg (produkcji rosyjskiej), z kątem podniesienia do 25°. Od 1898 roku produkowano własne podstawy konstrukcji A. Mellera z hydraulicznym oporopowrotnikiem, o masie 213 kg. W czasie I wojny światowej armaty te były modyfikowane do celów ognia przeciwlotniczego, z kątem podniesienia do 85°, a także używane na improwizowanych lawetach do walk lądowych.
Polska
Te armaty, oznaczone jako wz. 1885, były używane w polskiej Marynarce Wojennej w okresie międzywojennym. W 1923 roku posiadano ich 38 sztuk, prawdopodobnie zdobycznych pochodzenia rosyjskiego. Stanowiły początkowe uzbrojenie torpedowców, trałowców typu FM oraz kanonierek „Generał Haller” i „Komendant Piłsudski”, jak również transportowca „Warta”. Później zostały zdemontowane z okrętów i przekazane do magazynów w Modlinie. Sześć armat było używanych na hulku szkolnym ORP „Bałtyk” jako armaty salutacyjne. Podczas kampanii wrześniowej 1939 roku przynajmniej 19 armat zostało użytych w improwizowanych stanowiskach na lądzie w ramach Lądowej Obrony Wybrzeża, również do obrony przeciwpancernej. Dwie armaty ustawiono w artylerii nadbrzeżnej w baterii XI „Canet”, a trzy na molo portu w Gdyni do obrony przeciwdesantowej.
Opis techniczny (wersja francuska)
Armata miała lufę z wkładką rdzeniową. Długość lufy wynosiła 1878,25 mm (L/40 – 40 kalibrów), długość całkowita działa 2048 mm (L/43,6), a długość drogi pocisku 1538 mm. Zamek klinowy miał ruch pionowy – otwierany samoczynnie po strzale. Po obu stronach lufy znajdowały się cylindry oporopowrotników hydrauliczno-sprężynowych. Istniała także wersja bez oporopowrotników (fr. sans recul). Mechanizm spustowy był typu pistoletowego – język spustowy umieszczony na rękojeści. Naprowadzanie w kierunku i podniesieniu odbywało się ręcznie, za pomocą metalowej kolby z drewnianą oporą. Armata (lufa z zamkiem) ważyła 237 kg, a sam zamek 18 kg. Łoże z oporopowrotnikami miało masę 103 kg.
Armata strzelała nabojami o masie pocisku 1,5 kg. Pociski występowały w dwóch typach: żeliwne o długości 3,7 kalibru (materiał wybuchowy: 55 g prochu) oraz stalowe o długości 3,21 kalibru (materiał wybuchowy: 20 lub 22 g prochu lub melinitu). Ładunek miotający w pierwszym przypadku wynosił 272 g, a w drugim 290 g. Naboje scalone miały długość odpowiednio 518,3 mm i 509 mm. Pociski osiągały prędkość wylotową 650 m/s, a na dystansie 2000 metrów 300 m/s.
Typowa francuska podstawa składała się z ośmiu nóg z płaskowników, ułożonych w kształt stożka, połączonych głowicą u góry oraz pierścieniem u dołu. Masa podstawy wynosiła 300 kg, a całkowita masa działa 775 kg.
Przypisy
Bibliografia
Norman Friedman: Naval weapons of World War One. Seaforth Publishing, 2011. ISBN 978-1-84832-100-7. (ang.).
Waldemar Nadolny: Artyleria okrętowa. Edipresse Polska, 2018, seria: Wielki Leksykon Uzbrojenia. Wrzesień 1939. Tom 143. ISBN 978-83-8117-386-5.
Stephen Roberts: French Warships in the Age of Steam 1859-1914. Seaforth Publishing, 2021. ISBN 978-1-5267-4533-0. (ang.).
A. Szyrokorad. Korabielnaja artillerija Rossijskogo flota 1867-1922 gg. „Morskaja Kollekcyja”. Nr 2(14)/1997, 1997. (ros.).