45 Batalion Wojsk Ochrony Pogranicza oraz Ośrodek Szkolenia Górnośląskiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza to zlikwidowane jednostki, które pełniły służbę na granicy polsko-czechosłowackiej. Był to samodzielny pododdział Wojsk Ochrony Pogranicza.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Na mocy rozkazu MBP nr 043/org. z 3 czerwca 1950 roku, z 21 Brygady Ochrony Pogranicza utworzono 4 Brygadę Wojsk Ochrony Pogranicza. 1 stycznia 1951 roku, 71 batalion Ochrony Pogranicza został przekształcony w 45 batalion Wojsk Ochrony Pogranicza JW 2588.
W 1956 roku, po rozformowaniu 46 Batalionu WOP w Paczkowie, strażnice w Gierałcicach, Jarnołtowie, Jasienicy Górnej oraz Gościcach zostały podporządkowane dowództwu 45 Batalionu WOP w Prudniku.
4 lipca 1961 roku batalion przejął strażnicę Pomorzowice z rozformowanego 44 Batalionu WOP w Głubczycach.
W kwietniu 1976 roku, w wyniku wprowadzenia dwuszczeblowego systemu dowodzenia, batalion został rozwiązany. Strażnice zostały podporządkowane bezpośrednio sztabowi Górnośląskiej Brygady WOP w Gliwicach. Na jego miejsce powstał Ośrodek Szkolenia Górnośląskiej Brygady WOP w Prudniku, gdzie kandydaci do służby w Zmotoryzowanych Odwodach Milicji Obywatelskiej (ZOMO) przechodzili trzymiesięczne przeszkolenie wojskowe.
13 grudnia 1981 roku, po wprowadzeniu stanu wojennego w kraju, dowódca GB WOP, w oparciu o wewnętrzny rozkaz, utworzył tzw. „wysunięte stanowiska dowodzenia”, które były zalążkiem przyszłych batalionów granicznych. Podporządkowano im strażnice znajdujące się na odcinkach dawnych batalionów granicznych, a brygada realizowała zadania związane z ochroną granicy oraz bezpieczeństwem państwa, wynikające z dekretu o wprowadzeniu stanu wojennego.
Po reorganizacji w 1984 roku, ponownie sformowano batalion graniczny WOP w Prudniku, który został rozwiązany 1 listopada 1989 roku. W jego miejsce powstała Kompania Zabezpieczenia w Prudniku, a strażnice zostały podporządkowane bezpośrednio GB WOP.
Straż Graniczna:
15 maja 1991 roku Górnośląska Brygada WOP przestała istnieć, a 16 maja tego samego roku powstała Straż Graniczna, w ramach której utworzono Śląski Oddział Straży Granicznej w Raciborzu, który przejął obiekty koszarowe oraz strażnice.
W strukturze Śląskiego Oddziału SG powstały:
- Samodzielna kompania odwodowa (sko) – przeniesiona do Głubczyc w 1994 roku.
- Grupa Dochodzeniowo–Śledcza Wydziału Operacyjno–Śledczego – przeniesiona do strażnicy SG w Trzebinie we wrześniu 1995 roku.
- Grupa Operacyjna Wydziału Ochrony Granicy Państwowej (WOGP) – również przeniesiona do strażnicy SG w Trzebinie we wrześniu 1995 roku.
- Oficer kierunkowy Sekcji Granicznej WOGP – przeniesiony do strażnicy SG w Trzebinie we wrześniu 1995 roku.
- Grupa Techniki i Zabezpieczenia Wydziału Techniki i Zabezpieczenia (GTiZ) – odpowiedzialna za zabezpieczenie logistyczne sko i strażnic w kierunku prudnicko–nyskim, przeniesiona do obiektów koszarowych Śląskiego OSG w Głubczycach we wrześniu 1995 roku.
- Pluton zabezpieczenia (dowódca – st. chor. SG Józef Mikler).
W połowie grudnia 1995 roku koszary przekazano gminie Prudnik, gdzie utworzono Szkolne Schronisko Młodzieżowe.
Struktura organizacyjna
Dowództwo oraz pododdziały przysztabowe znajdowały się w Prudniku.
W 1954 roku batalionowi WOP Prudnik podlegały:
- 229 strażnica WOP Dytmarów
- 230 strażnica WOP Trzebinia
- 231 strażnica WOP Pokrzywna
- 232 strażnica WOP Jarnołtówek – do 05.1958
- 233 strażnica WOP Konradów
- 234 strażnica WOP Gierałcice
1 stycznia 1960 roku batalionowi WOP Prudnik podlegały:
- 1 strażnica WOP III kategorii Jasienica Górna – od 1956
- 2 strażnica WOP IV kategorii Jarnołtów – od 1956
- 3 strażnica WOP III kategorii Gierałcice – od 1956
- 4 strażnica WOP I kategorii Konradów
- 5 strażnica WOP III kategorii Pokrzywna
- 6 strażnica WOP III kategorii Trzebina
- 7 strażnica WOP III kategorii Dytmarów
1 stycznia 1964 roku batalionowi WOP Prudnik podlegały:
- 1 strażnica WOP lądowa III kategorii Gościce – od 1956
- 2 strażnica WOP lądowa IV kategorii Jasienica Górna
- Placówka Kontroli Małego Ruchu Granicznego II kategorii Dziewiętlice
- 3 strażnica WOP lądowa IV kategorii Jarnołtów – do 1975
- 4 strażnica WOP lądowa III kategorii Gierałcice
- 5 strażnica WOP lądowa II kategorii Konradów
- Placówka Kontroli Małego Ruchu Granicznego I kategorii Konradów
- 6 strażnica WOP lądowa III kategorii Pokrzywna
- przejście graniczne – kolejowe Głuchołazy
- 7 strażnica WOP lądowa IV kategorii Trzebina
- 8 strażnica WOP lądowa IV kategorii Krzyżkowice
- Placówka Kontroli Małego Ruchu Granicznego III kategorii Krzyżkowice
- 9 strażnica WOP lądowa IV kategorii Pomorzowice – od 04.07.1961
- Placówka Kontroli Małego Ruchu Granicznego II kategorii Tarnkowa
- Placówka Kontroli Małego Ruchu Granicznego III kategorii Racławice Śląskie
Dowództwo batalionu w 1976 roku:
- dowódca batalionu – ppłk Piotr Węglowski
- szef sztabu batalionu – mjr Stefan Gacek
- zastępca dowódcy batalionu ds. politycznych – mjr Bogdan Włostowski
- zastępca dowódcy batalionu ds. zwiadu – mjr Kazimierz Bednarczyk
- kwatermistrz – kpt./mjr Edward Stępień
W 1976 roku batalionowi WOP Prudnik podlegały:
- pododdziały przysztabowe:
- pluton odwodowy
- pluton ochrony
- pluton łączności
- pluton transportowy
- Strażnica WOP Pomorzowice
- Strażnica WOP Krzyżkowice
- Strażnica WOP Trzebina – do 1976
- Strażnica WOP Pokrzywna
- Strażnica WOP Konradów
- Strażnica WOP Gierałcice
- Strażnica WOP Jasienica Górna
- Strażnica WOP Gościce
Dowództwo Ośrodka Szkolenia GB WOP:
- dowódca ośrodka – ppłk Piotr Węglowski
- szef sztabu – kpt. Janusz Stanisławski
- zastępca ośrodka ds. politycznych – mjr Mirosław Kudasiewicz
- kierownik grupy operacyjnej zwiadu – mjr Kazimierz Bednarczyk
- kierownik grupy zabezpieczenia kwatermistrzowskiego – mjr Edward Stępień
- kierownik grupy zabezpieczenia technicznego – por. Ryszard Kwaśny
Od kwietnia 1976 roku do drugiej połowy 1984 roku Ośrodkowi Szkolenia Górnośląskiej Brygady WOP podlegały:
- 2 kompanie szkolne
- pluton dowodzenia
- grupa operacyjna zwiadu
- grupa zabezpieczenia kwatermistrzowskiego
- grupa zabezpieczenia technicznego
Dowództwo batalionu w drugiej połowie 1984 roku:
- dowódca batalionu – ppłk Piotr Węglowski
- szef sztabu batalionu – mjr Aleksander Klimas
- zastępca dowódcy batalionu ds. politycznych – por. Wojciech Wróbel
- zastępca dowódcy batalionu ds. zwiadu – kpt. Lech Klimko
- zastępca dowódcy batalionu ds. technicznych i zaopatrzenia – mjr Edward Stępień
W drugiej połowie 1984 roku do października 1989 batalionowi WOP Prudnik podlegały:
- Strażnica WOP Lądowa rozwinięta kat. II w Pomorzowicach
- Strażnica WOP Lądowa rozwinięta kat. II w Krzyżkowicach
- Strażnica WOP Lądowa rozwinięta kat. I w Pokrzywnej
- Strażnica WOP Lądowa rozwinięta kat. I w Konradowie
- Strażnica WOP Lądowa rozwinięta kat. I w Gierałcicach
- Strażnica WOP Lądowa rozwinięta kat. II w Jasienicy Górnej
- Strażnica WOP Lądowa rozwinięta kat. II w Gościcach
- Grupa Operacyjno-Rozpoznawcza Zwiadu w Nysie
Dowództwo batalionu w październiku 1989 roku:
- dowódca batalionu – ppłk Aleksander Klimas
- szef sztabu batalionu – kpt. Józef Kulak
- zastępca dowódcy batalionu ds. politycznych – kpt. Wojciech Wróbel
- zastępca dowódcy batalionu ds. zwiadu – mjr Lech Klimko
- zastępca dowódcy batalionu ds. technicznych i zaopatrzenia – mjr Waldemar Jakubek
Żołnierze batalionu
Dowódcy batalionu
- kpt. Franciszek Gajdemski (01.1951–02.1953)
- por./kpt. Antoni Porębski (02.1953–07.1956)
- kpt./mjr Bronisław Kuzio (08.1956–09.1958)
- mjr/ppłk Jerzy Jakubiak (09.1958–03.1963)
- ppłk Ludwik Kukier (08.1963–jesień 1974)
- mjr/ppłk Piotr Węglowski (jesień 1974–04.1976)
- ppłk Piotr Węglowski (04.1976–2. poł. 1984) → d-ca Ośrodka Szkolenia GB WOP
- ppłk/płk Piotr Węglowski (2. poł. 1984–1987) → d-ca batalionu granicznego WOP Prudnik
- mjr/ppłk Aleksander Klimas (wiosna 1987–18.10.1989) → d-ca batalionu granicznego WOP Prudnik
Dowódca kompanii zabezpieczenia
- kpt. Józef Kulak
Straż Graniczna:
Dowódcy samodzielnej kompanii odwodowej
- kpt. dypl. SG Mirosław Brożko (16.05.1991–1992)
- kpt. SG Ryszard Grzybacz
- por. SG/kpt. SG Bogusław Kuliński (do 1994)
Kierownik Grupy Techniki i Zabezpieczenia WTiZ
- st. chor. sztab. SG Edward Kowalczyk – do rozformowania
Kierownik GO-Ś
- mjr SG Sergiusz Hadrych
Oficer kierunkowy WOGP
- por. SG/kpt. SG Włodzimierz Karsznia
Wydarzenia
W 1951 roku, 12 marca, miała miejsce dezercja sześciu żołnierzy, z czego trzech z 223 strażnicy WOP Zwierzynie oraz trzech z 222a strażnicy WOP Pokrzywna, którzy działali pod dowództwem sierż. Jana Kępy, zastępcy dowódcy ds. specjalnych 222a strażnicy WOP Pokrzywna. Dezerterów ujęto na terenie Czechosłowacji, a następnie skazano na kary więzienia, a sierż. Kępę skazano na karę śmierci, którą wykonano w Areszcie Śledczym w Bytomiu.
W 1956 roku, 2 maja, dowództwo 4 Brygady WOP zorganizowało sezonową strażnicę WOP na odcinku 41 batalionu WOP Ustroń, w celu zwalczania przemytu na płaskowyżu Soszów. W czerwcu, po oddaniu strzałów ostrzegawczych, doszło do przypadkowego zranienia przemytnika przez kamień.
W maju 1958 roku rozformowano Strażnicę WOP Jarnołtówek.
W 1959/60 roku, dowództwo WOP udostępniło konie do filmu Aleksandra Forda, „Krzyżacy”, w którym również brały udział konie z batalionu.
W 1960 roku żołnierze batalionu brali udział w budowie nowego budynku szkoły podstawowej oraz pomnika 1000-lecia Państwa Polskiego w Pomorzowiczkach, gdzie szkoła otrzymała imię Żołnierzy Górnośląskiej Brygady WOP.
W 1968 roku, 25 sierpnia, podczas operacji „Dunaj”, do Krnova wkroczył 15 Pułk Wojsk Obrony Wewnętrznej z Prudnika. W negocjacjach z czechosłowackim dowództwem brał udział zastępca d-cy strażnicy WOP Pomorzowice, por. Jan Wojtak, który za pomocą słów i alkoholu wpłynął na zachowanie czechosłowackich oficerów.
W 1972 roku, na początku września, doszło do potrącenia dziewczynki przez samochód służbowy, co miało tragiczne konsekwencje.
W 1973 roku, we wrześniu, podczas szkolenia, podoficer został śmiertelnie porażony piorunem, a później w wyniku kolizji z rowerzystą, który był pod wpływem alkoholu, doszło do tragicznych skutków.
W 1975 roku rozformowano strażnicę WOP Jarnołtów, a odcinek granicy przejęły sąsiednie strażnice.
W 1976 roku, w styczniu, żołnierze batalionu uczestniczyli w usuwaniu skutków huraganu. W tym samym roku, latem, rozformowano strażnicę WOP Trzebina.
W 1977 roku, w sierpniu, żołnierze brali udział w akcji ratunkowej po powodzi.
W latach 1981–1983, podczas stanu wojennego, normę służby granicznej zwiększono do 12 godzin dziennie, a strefa nadgraniczna była objęta ścisłą kontrolą.
W 1985 roku, doszło do zaginięcia broni służbowej, co skutkowało sądowym ukaraniem odpowiedzialnego podoficera.
1 listopada 1989 roku rozformowano dowództwo batalionu, a utworzono kompanię zabezpieczenia pod dowództwem kpt. Józefa Kulaka.
Upamiętnienie
Uroczystość odsłonięcia tablicy pamiątkowej, poświęconej żołnierzom i pracownikom cywilnym byłych jednostek wojskowych stacjonujących w koszarach przy ul. Dąbrowskiego w Prudniku, miała miejsce 19 maja 2007 roku. Inicjatorem tego przedsięwzięcia było Stowarzyszenie Integracji Rodzin Wojskowych Kadry Zawodowej oraz Koło Miejsko-Gminne Związku Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy Wojska Polskiego w Prudniku.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945–1991. Gliwice: Wydawnictwo Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy Wojska Polskiego, 2005.
Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza: (1945–1991) : krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
Sławomir Żurawlow: Pododdziały Ochrony Pogranicza w Jaworzynce, Istebnej i Koniakowie – Rys historyczny 1922-2008. Gliwice: Gminny Ośrodek Kultury w Istebnej, 2011.
Ryszard Kasza (red.): Ulicami Prudnika : z historią i fotografią w tle. Przemysław Birna, Franciszek Dendewicz, Piotr Kulczyk. Prudnik: Powiat prudnicki ul. Kościuszki 76, 48-200 Prudnik, 2020. ISBN 978-83-954314-5-6.
Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP (37) Sylwetki dowódców jedn. WOP – kpt. Antoni Porębski. „Tygodnik Prudnicki”. 14(749), s. 10, 2005-04-06. ISSN 1231-904X.
Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP (31) Feralny rok 1973. „Tygodnik Prudnicki”. 8(743), s. 10, 2005-02-23. ISSN 1231-904X.
Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP (32) Sylwetki dowódców jedn. WOP – ppłk Bronisław Kuzio. „Tygodnik Prudnicki”. 9(744), s. 10, 2005-03-02. ISSN 1231-904X.
Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP (49) Sylwetki dowódców jedn. WOP – ppłk Jerzy Jakubiak. „Tygodnik Prudnicki”. 27(762), s. 10, 2005-07-06. ISSN 1231-904X.
Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP (59) Mało znana i zapomniana 30. rocznica. „Tygodnik Prudnicki”. 37(772), s. 12, 2005-09-14. ISSN 1231-904X.
Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP (45) Sylwetki dowódców jedn. WOP – kpt. Franciszek Gajdemski. „Tygodnik Prudnicki”. 23(758), s. 10, 2005-06-08. ISSN 1231-904X.
Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP (34) Sylwetki dowódców jedn. WOP – ppłk Aleksander Klimas. „Tygodnik Prudnicki”. 11(746), s. 10, 2005-03-16. ISSN 1231-904X.
Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP (94) Parę słów o służbie samochodowej. „Tygodnik Prudnicki”. 21(807), s. 10, 2006-05-24. ISSN 1231-904X.
Mirosław Kudasiewicz. Z archiwum odkrywcy – Balonowa propaganda. „Tygodnik Prudnicki”. 19(649), s. 8, 2003-05-07. ISSN 1231-904X.
Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP – Ale co na to powie moja stara. „Tygodnik Prudnicki”. 1(684), s. 10, 2004-01-07. ISSN 1231-904X.
Archiwum Straży Granicznej, DWOP sygn. 2825/1. Rejestr główny jednostek WOP.
Linki zewnętrzne
O garnizonie prudnickim przed 1945 rokiem