42 dywizjon artylerii lekkiej (42 dal)
42 dywizjon artylerii lekkiej (42 dal) był jednostką artylerii lekkiej Wojska Polskiego II RP.
Nie był on częścią pokojowej struktury organizacyjnej wojska. Jego formowanie miało miejsce w 3 pułku artylerii lekkiej Legionów w Zamościu.
42 dal w kampanii wrześniowej
Mobilizacja
42 dywizjon artylerii lekkiej został utworzony zgodnie z planem mobilizacyjnym „W”, w pierwszym rzucie mobilizacji powszechnej, do 6 września.
Jednostką odpowiedzialną za mobilizację był 3 pułk artylerii lekkiej Legionów z Zamościa.
Organizacja wojskowa dywizjonu była zgodna z organizacją dywizjonu wchodzącego w skład pułku artylerii lekkiej i przewidywała istnienie dowództwa, trzech baterii armat oraz kolumny amunicyjnej. Do maja 1939 roku każda z baterii miała być wyposażona w cztery 100 mm haubice wz. 1914/1919A z jaszczami wz. 1914/1919K. W maju tego roku podjęto decyzję o zmianie uzbrojenia baterii na 75 mm armaty wz. 1897. Zgodnie z planami, dywizjon miał być częścią Obszaru Warownego „Grodno”. W trakcie mobilizacji wystąpiły braki w mundurach, obuwiu, pistoletach oraz karabinkach, a także brakowało radioodbiorników i koców. Dywizjon został sformowany między 31 sierpnia a 6 września 1939 roku w Łabuńkach, 6 km na południowy wschód od Zamościa.
Działania bojowe
7 września dywizjon otrzymał rozkaz załadunku na transport kolejowy w Zamościu. Wieczorem wyruszył w kierunku Grodna. Zgodnie z rozkazem ze Sztabu Naczelnego Wodza dla dowódcy OK III, z 9 września Grupa „Grodno” została skierowana na południe Polski. Nocą z 8 na 9 września transporty 42 dal przejechały przez Brześć nad Bugiem. Następnie zostały zatrzymane i przetransportowane przez Brześć, Pińsk, Łunieniec, Sarny, Równe, Brody do Złoczowa. 11 września 1939 roku dywizjon został wyładowany na stacji kolejowej w Złoczowie. Następnego dnia, po przebyciu 60 km marszu, dotarł do miejscowości Laszki Królewskie (gmina Zadwórze). Na rozkaz ze sztabu Obrony Lwowa, 42 dal ruszył w stronę Lwowa. Przed świtem 15 września dywizjon dotarł do Lwowa. W rejonie Winnik, podczas marszu, dywizjon był ostrzeliwany przez ukraińskich dywersantów. 3 bateria została podzielona na działony i skierowana jako artyleria przeciwpancerna oraz towarzysząca do obrony barykad przy ulicach Łyczakowskiej, Zielonej i Tarnowskiego. Bateria 1 zajęła stanowiska w parku Łyczakowskim, a 2 bateria w Parku Górnej Pohulanki, z punktami obserwacyjnymi umieszczonymi w rejonie Wysokiego Zamku. Baterie prowadziły ostrzał oddziałów niemieckich na odcinku zachodnim. Szczególnie intensywny ostrzał dywizjon prowadził 17 września, wystrzeliwując 201 pocisków, w tym 134 na odcinku mjr. Ślepackiego. 18 września o godz. 14.00, 42 dal wspierał natarcie dwóch batalionów ppłk. Władysława Smereczyńskiego na Pasieki Miejskie, Pirogówki i Sichów. Wieczorem 18 września dywizjon został przegrupowany na odcinek wschodni, a 1 bateria zajęła stanowiska na ul. Kochanowskiego, gdzie została ostrzelana przez artylerię niemiecką, w wyniku czego dwóch oficerów i kilku kanonierów zostało rannych, a większość koni stracono. 19 września o godz. 2.30 sowiecki oddział pancerno-motorowy zaatakował obronę na Łyczakowie i ostrzelał stanowiska baterii 1/42 dal, które odpierały sowieckie natarcie ogniem na wprost. W kolejnych dniach cały dywizjon był rozmieszczony na Łyczakowie jako artyleria przeciwpancerna przy barykadach i wylotach ulic. 21 września do niewoli wzięty został kompletny działon z 1 baterii wraz z armatą, jaszczem i 11-osobową obsługą. W dywizjonie dezerterowali i poddawali się do niewoli żołnierze z mniejszości narodowych. Podczas obrony Lwowa często dochodziło do przecinania linii łączności pomiędzy stanowiskami ogniowymi a punktami obserwacyjnymi przez ukraińskich dywersantów. 22 września po godzinie 14.00 42 dal skapitulował wraz z garnizonem Lwowa przed wojskami sowieckimi. Większość oficerów dywizjonu, po odprawie u dowódcy, została wzięta do niewoli i skierowana do Winnik, a następnie zwolniona do domu, co uratowało życie wielu z nich. Kolumny jenieckie oraz pojedynczy żołnierze były ostrzeliwane przez ukraińskie bojówki po wkroczeniu wojsk sowieckich do Lwowa.
Obsada personalna 42 dal
Obsada personalna 42 dal:
Dowództwo:
- dowódca dywizjonu – kpt. art. Stanisław VII Kowalski
- adiutant – ppor. rez. Bronisław Przysada
- oficer zwiadowczy – ppor. rez. Antoni Fedyk
- oficer obserwacyjny – ppor. rez. mgr Michał Bohdan Kowalewski († 1940 Katyń)
- oficer łączności – ppor. rez. Henryk Rojecki († 1940 Katyń)
- oficer płatnik – ppor. rez. Jakub Pomarański
- lekarz weterynarii – ppor. lek. wet. rez. Antoni Wiktor Rytel
1 bateria:
- dowódca baterii – kpt. Bohdan Kosacki († 1940 Katyń)
- oficer ogniowy – ppor. Zbigniew Specylak
2 bateria:
- dowódca baterii – por. rez. Tomasz Małynicz
- oficer zwiadowczy – ppor. rez. Piotr Bronisław Tukiendorf
- oficer ogniowy – ppor. Kazimierz Emilian Miź
3 bateria:
- dowódca baterii – por. Wilhelm Kosiński, por. Aleksander Bartoszuk
Przypisy
Bibliografia
- Ryszard Dalecki: Armia „Karpaty” w wojnie obronnej 1939 r.. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1989. ISBN 83-03-02830-8.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
- Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995. ISBN 83-85621-87-3.
- Piotr Zarzycki. Artyleria w obronie Lwowa w roku 1939. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (207), 2005. Warszawa: Wojskowe Biuro Badań Historycznych. ISSN 1640-6281.
- Piotr Zarzycki: 3 pułk artylerii lekkiej Legionów. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2005, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt 121. ISBN 83-88773-97-6.
- Andrzej Wesołowski (red.): Obrona Lwowa 1939 tom 1: Dokumenty 1-16 września. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon, 2018. ISBN 978-83-63374-64-8.
- Andrzej Wesołowski (red.): Obrona Lwowa 1939 tom 2: Dokumenty 17-22 września. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon, 2018. ISBN 978-83-63374-65-5.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.