42 Batalion Celny to jednostka organizacyjna formacji granicznych II Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Zgodnie z rozkazem Ministra Spraw Wojskowych L.11069/Mob. z dnia 13 sierpnia 1921 roku, bataliony celne powstały w miejsce batalionów etapowych i wartowniczych. 42 batalion celny został utworzony w ramach odpowiedzialności dowództwa 2 Armii i zorganizowano go na podstawie batalionów etapowych dostępnych w tej armii. Etat batalionu obejmował 14 oficerów oraz 600 żołnierzy. Podlegał on Ministerstwu Spraw Wewnętrznych.
W sierpniu 1921 roku IV Kielecki batalion etapowy został przekształcony w 42 batalion celny. Został on również wzmocniony żołnierzami z rozwiązanych I Kieleckiego oraz II Poznańskiego batalionu etapowego. Na początku dowództwo jednostki znajdowało się w Sejnach, a później zostało przeniesione do Sopoćkiń. Batalion miał za zadanie chronić pododdział kordonowy nr 2, obejmujący obszar od wsi Wólka Derguńska do wsi Leszkiemie. Dowództwo 1 kompanii umiejscowiono w Rudawce, 4 w Nowinkach, 3 w Radziwiłkach, a 2 w Szabanach. Kompanie wystawiły 14 placówek, a dodatkowo funkcjonowały posterunki żandarmerii w Świętojańsku, Sopoćkiniach i Rudawce, oraz posterunki policji w Kadyszu, Kaletach i Sopoćkiniach.
Pomimo że batalion był pełnoprawnym oddziałem wojskowym, nie wchodził w skład pokojowego etatu armii, co uniemożliwiało uzupełnianie go przez normalny pobór rekrutów. Ministerstwo Spraw Wojskowych często przydzielało mu żołnierzy podlegających zwolnieniu, oficerów rezerwy oraz szeregowców i oficerów, którzy według dowództw okręgów generalnych nie nadawali się do dalszej służby wojskowej.
Na podstawie uchwały Rady Ministrów z 23 maja 1922 roku, Minister Spraw Wewnętrznych, rozkazem z 9 listopada 1922 roku, zmienił nazwę „Bataliony Celne” na „Straż Graniczna”. Wprowadzono również nową organizację wewnętrzną w formacji. 42 batalion celny został przekształcony na 42 batalion Straży Granicznej.
Służba celna
Odcinek batalionowy został podzielony na cztery pododcinki, które były obsadzane przez kompanie wystawiające posterunki i patrole. Posterunki były usytuowane wzdłuż granicy w taki sposób, aby mogły widzieć się nawzajem w ciągu dnia. W tej kwestii batalion współpracował z posterunkami oraz patrolami Policji Państwowej. Współpraca ta polegała na tym, że batalion wystawiał stałe posterunki i patrole wzdłuż granicy, natomiast policja tworzyła je w głębi strefy, poza linią graniczną. W zakresie ochrony granicy batalion podlegał staroście.
42 batalion celny wystawiał do ochrony linii kordonowej trzy kompanie. Zgodnie z oceną przełożonych, był on najsłabszą jednostką na tym odcinku, a jego dowódca był postrzegany jako „pozbawiony silnej woli, energii i wszelkiej inicjatywy”. Pod koniec sierpnia 1922 roku, z powodu krytycznego stanu liczebnego żołnierzy, dowództwo 2 Armii zmuszone było do przejściowego obsadzenia pododcinka kordonowego od wsi Rudnia do Oran przez kombinowaną kompanię z Grupy Operacyjnej „Marcinkańce”.
Nowe rozmieszczenie kompanii na linii kordonowej wymusiło przeniesienie dowództwa z Sejn do Sopoćkiń.
Sąsiednie bataliony
- 41 batalion celny ⇔ 43 batalion celny – XII 1921
Kadra batalionu
Dowódcy batalionu
Struktura organizacyjna
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
Artur Ochał: Na litewskiej rubieży Brygada KOP Grodno (1929-1939). Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2017. ISBN 978-83-8098-148-5.
Teresa T. Prengel-Boczkowska: Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Bataliony Celne”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2009.
Ordre de bataille batalionów celnych od numeru 1 do 19 i od numeru 20 do 44 → Archiwum Straży Granicznej, Szczecin. (sygn. 110/350 i 110/351)