41 Suwalski Pułk Piechoty

41 Suwalski Pułk Piechoty Marszałka Józefa Piłsudskiego

41 Suwalski Pułk Piechoty Marszałka Józefa Piłsudskiego (41 pp) był oddziałem piechoty, który należał do Samoobrony Litwy i Białorusi oraz Wojska Polskiego w czasie II Rzeczypospolitej. Dzień 16 kwietnia był dla pułku dniem świątecznym, upamiętniającym pierwszą bitwę pod Lidą.

W okresie II RP pułk wchodził w skład 29 Dywizji Piechoty i stacjonował w Suwałkach.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Pułk wywodził swoje korzenie z 1 pułku Strzelców Suwalskich, który został sformowany w grudniu 1918 roku w Zambrowie, w ramach Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Oficjalną datą powstania pułku jest 19 grudnia 1918 roku, kiedy to wydano pierwszy rozkaz organizacyjny. Początkowo pułk składał się z majora Mieczysława Mackiewicza (dowódcy), podporucznika Klemensa Lutostańskiego (adiutanta), kilku oficerów oraz 16 szeregowych, w tym Jerzego Tyszki, który pełnił funkcję szefa kancelarii, pisarza i gońca. Major Mackiewicz wydał apel do mieszkańców Suwalszczyzny, zachęcając ich do wstępowania w szeregi pułku. Jako pierwszy przybył do Zambrowa oddział pod dowództwem porucznika Sławomira Użupisa, składający się z członków Polskiej Organizacji Wojskowej.

Początkowo pułk składał się z dwóch batalionów, a w sierpniu 1919 roku został uzupełniony o III batalion, który powstał z kompanii obserwacyjnych Dowództwa Obrony Kresów Suwalskich. W lipcu 1919 roku pułk został przemianowany na 41 Suwalski pułk piechoty.

W grudniu 1919 roku batalion zapasowy pułku stacjonował w Augustowie.

Walki o granice

W połowie lutego 1919 roku pułk wyruszył na front przeciwrosyjski, obsadzając tereny opuszczane przez Niemców w rejonie Mosty – Skidel. Na początku marca brał udział w wypieraniu Rosjan na północ, przeprowadzając udane natarcie na Szpilki. 30 marca pułk zajął rubież Dźwiny i stąd ruszył w kierunku Lidy. Od 16 kwietnia stoczył zacięte walki o miasto, kończąc je zwycięstwem.

W ostatnich dniach kwietnia pułk został przeniesiony na północ w celu obrony Wilna, gdzie w krwawych starciach w rejonie Niemierzy i Ogrodnik ponownie zmusił przeciwnika do odwrotu. Pułk wkroczył do Wilna.

W połowie czerwca pułk otrzymał rozkaz obsadzenia Suwalszczyzny, gdzie dołączył III batalion, który wcześniej zabezpieczał linię demarkacyjną wzdłuż Kanału Augustowskiego aż do granicy Prus Wschodnich.

Od połowy lipca 1919 roku pułk uczestniczył w ofensywie na Mińsk.

Od końca sierpnia 1919 roku do marca 1920 roku pułk znajdował się na polsko-litewskiej linii demarkacyjnej. Po zluzowaniu został przetransportowany do Kalenkowicz, skąd wyruszył na „wyprawę kijowską”. 25 kwietnia zajął Owrucz, a 28 kwietnia ruszył w stronę Malina, wykonując uderzenie na stację kolejową.

11 maja pułk obsadził pozycje na przedmościach Kijowa, w rejonie Browary – Kniażyce, gdzie przez wiele dni odpierał ataki Rosjan, próbujących wyprzeć polskie oddziały z tej pozycji. Wypad na Trebuchowo również zakończył się sukcesem.

W wyniku przerwania się armii konnej Budionnego na tyły 3 Armii, oddziały polskie musiały rozpocząć odwrót spod Kijowa. Pułk prowadził działania opóźniające, walcząc nad Uszą i staczając zacięty bój o Owrucz. Mimo odniesionych zwycięstw, był zmuszony do dalszego cofania się.

Podczas odwrotu z Ukrainy, wchodząc w skład grupy płk. Jana Rybaka, 41 pułk piechoty otrzymał zadanie obsadzenia i utrzymania Skorodna przez dwa dni. 21 czerwca pułk zajął stanowiska na zachodnim brzegu Sławecznej, a na wschodnim brzegu pozostawił jeden pluton do osłony dwóch mostów. Dowódca pułku wysłał patrol rozpoznawczy w kierunku Troszki, aby zdobyć informacje o planach nieprzyjaciela. Pojmani przez patrol jeńcy potwierdzili, że planowane jest uderzenie brygady liczącej około 2 000 żołnierzy, w tym dwudziestu ckm-ów. W tym czasie 41 pp liczył około 2500 żołnierzy i miał na uzbrojeniu około 50 karabinów maszynowych. Dzięki przewadze liczbowej i taktycznej major Ignacy Oziewicz mógł narzucić przeciwnikowi swój plan działania, decydując się na pozwolenie oddziałom sowieckim na przeprawienie się przez rzekę, aby następnie odciąć je od mostów i zniszczyć w skoordynowanym ataku.

Rano 22 czerwca pod Skorodno pojawiły się patrole nieprzyjaciela. Pluton podporucznika Sakowskiego, osłaniający mosty, wycofał się. Zmęczeni tym czerwonoarmiści przeszli do natarcia. Kiedy główne siły sowieckie przeszły przez mosty, polski oddział obejścia (10 kompania) przeszedł na tyły wojsk sowieckich i ponownie obsadził oba mosty. Na sygnał dowódcy pułku II i III batalion przeprowadziły uderzenie. Zepchnięci w kierunku rzeki sowieccy strzelcy natrafili na ogień z karabinów maszynowych 10 kompanii.

22 czerwca pułk zadał znaczące straty rosyjskiej brygadzie piechoty, zdobywając 12 karabinów maszynowych.

W latach 1919-1920 w walkach zginęło 262 oficerów i szeregowych. Najwięcej mogił żołnierzy pułku znajduje się w Lidzie oraz w Borkowie i Rudni Nikołajewskiej za Kijowem.

Za odwagę w boju 42 żołnierzy odznaczono Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari, a 243 – Krzyżem Walecznych. Sztandar jednostki również został uhonorowany Krzyżem Srebrnym Orderu “Virtuti Militari” nr 2983.

Mapy walk pułku

Kawalerowie Orderu Virtuti Militari

Pułk w okresie pokoju

W okresie międzywojennym 41 pułk piechoty stacjonował w garnizonie Suwałki, będąc częścią Okręgu Korpusu Nr III oraz w składzie 29 Dywizji Piechoty. Kadra batalionu zapasowego 41 pp miała swoją siedzibę w Sokółce.

Zakwaterowanie

Po przejściu jednostek Wojska Polskiego na tryb pokojowy, pułk zajął kompleks koszarowy w Suwałkach. Koszary, zlokalizowane na południowym krańcu miasta, przy drodze do Augustowa, liczyły około 80-90 obiektów, w tym kilkanaście piętrowych budynków koszarowych oraz budynków gospodarczych i funkcyjnych. W latach 20-tych XX wieku kompleks nazwano Koszarami im. Tadeusza Kościuszki. W rejonie koszar znajdowały się: strzelnica (stara), gazownia, areszt, łaźnia oraz piekarnia garnizonowa.

Na przełomie lat 20. i 30. XX wieku rozpoczęto remonty większości obiektów, koncentrując się na poprawie bazy szkoleniowej, warunków socjalnych oraz estetyki budynków. W 1931 roku pułk otrzymał 3 000 złotych na 1500 sadzonek drzew liściastych i iglastych, a także na budowę miejsc spacerowych i altanek. W lipcu 1934 roku oddano do użytku bocznicę i rampę kolejową, a w lipcu 1933 roku pionierzy pułku rozpoczęli budowę kąpieliska na Stawie “Arkadia”.

Szkolenie

W szkoleniu kładziono szczególny nacisk na wyszkolenie strzeleckie, w tym na strzelanie nocne oraz organizację systemu ognia. Wysoki poziom osiągnięto w zakresie wyszkolenia bojowego. W szkoleniu taktycznym skupiano się na działaniach opóźniających, marszach ubezpieczonych, zarówno dziennych, jak i nocnych, kończących się bojem. Rozpoczęto również intensywne szkolenie w zakresie działań obronnych, jednak nie spotkało się to z pozytywną oceną ze strony najwyższych dowódców.

Szkolenie pododdziałów odbywało się także na garnizonowym placu ćwiczeń “Płociczno”.

Kadra zawodowa pułku uzyskiwała różne oceny z wyszkolenia, z najwyższymi notami dla kolejnych dowódców pułku oraz oficerów sztabowych. Wszyscy oni uzyskiwali oceny dobre i bardzo dobre. Gorzej oceniano kadrę z dłuższym stażem, ale bez odpowiedniego przygotowania do służby w czasie pokoju. Młodsze oficerowie, absolwenci polskich szkół oficerskich, byli oceniani wyżej. Inspektor armii, gen. Stefan Dąb-Biernacki, oceniał umiejętności taktyczne pułku dość surowo, umieszczając go wśród najsłabiej przygotowanych jednostek w czerwcu 1934 roku. W końcu lat 30. XX wieku gen. dyw. Mieczysław Norwid-Neugebauer ocenił wartość kadry i oficerów jako dostateczną pod względem wyszkolenia i wartości taktycznych, a jako przeciętną pod względem wartości moralnych i wychowawczych.

Zgodnie z rozkazem Ministerstwa Spraw Wojskowych wprowadzono organizację piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku. 41 pułk piechoty zaliczono do typu II pułków piechoty (wzmocnionych). Co roku otrzymywał około 845 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 68 oficerów oraz 1900 podoficerów i szeregowców. Na czas wojny przewidywano go do pierwszego rzutu mobilizacyjnego. W okresie zimowym posiadał dwa bataliony starszych roczników i batalion szkolny, latem zaś trzy bataliony strzeleckie. Jego stany były wyższe od pułku “normalnego” o 400-700 żołnierzy.

Wojna obronna 1939

Podczas wojny obronnej w 1939 roku pułk brał udział w walkach w składzie macierzystej 29 Dywizji Piechoty w odwodowej Armii „Prusy”.

Symbole pułkowe

Sztandar

3 czerwca 1923 roku generał Aleksander Osiński wręczył pułkowi chorągiew, która została ufundowana przez mieszkańców powiatów Suwałki i Augustów.

Odznaka pamiątkowa

Odznaka początkowo miała formę owalnej tarczy, na której znajdował się orzeł państwowy oraz wpisany numer i inicjały „41 SPP”. Była jednoczęściowa, wykonana w tombaku srebrzonym i oksydowanym, bez emalii. Jej wymiary wynosiły 42×26 mm, a wykonanie zlecił J. Rontensztejn w Suwałkach.

7 września 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził nowy wzór odznaki pamiątkowej. Odznaka o wymiarach 45×30 mm miała kształt tarczy pokrytej granatową emalią z żółtym obramowaniem. Na tarczy znajdował się srebrny orzeł trzymający chorągiew z wizerunkiem Krzyża Orderu Virtuti Militari. U dołu znajdował się numer „41” oraz gałązki dębowe. Była to odznaka dwuczęściowa, wykonana w srebrze, emaliowana, łączona pięcioma nitami. Na rewersie znajdowała się próba srebra, numer oraz imiennik grawera „IM” – Józefa Michrowskiego z Warszawy. Autorem projektu był major Bronisław Sylwin Kencbok (1898-1940), zamordowany w Charkowie.

23 listopada 1937 roku Minister Spraw Wojskowych generał dywizji Tadeusz Kasprzycki zatwierdził nowy wzór odznaki pamiątkowej. Odznaka o wymiarach 33×33 mm miała kształt krzyża wzorowanego na odznakach pułków piechoty Legionów. Centrum odznaki stanowiła okrągła tarcza z monogramem „JP”. Od tarczy wychodziły topory z cyfrą pułkową „41” oraz cztery wici – strzały. Odznaka była oficerska, jednoczęściowa, wykonana w srebrze, oksydowana. Na rewersie znajdowała się próba srebra oraz inicjały grawera „IM” – Józefa Michrowskiego z Warszawy.

Odznaka żałobna

26 czerwca 1935 roku Minister Spraw Wojskowych ustanowił stałą oznakę żałobną, aby uczcić pamięć Marszałka Józefa Piłsudskiego w pułkach: 1 szwoleżerów, 41 i 66 piechoty oraz dla Korpusu Kadetów Nr 1. Oznaka ta miała postać czarnej obwódki o średnicy 3 mm, złożonej z podwójnego czarnego sznura – jedwabnego u oficerów i podoficerów zawodowych, a bawełnianego u szeregowców i kadetów – przyszytej do krawędzi lewego naramiennika kurtki i płaszcza, noszonej stale w służbie i poza nią do wszystkich rodzajów ubioru wojskowego.

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku

mjr Mieczysław Mackiewicz (19 XII 1918 – 5 X 1919)
mjr Ignacy Oziewicz (p.o. 6 X 1919 – 12 IV 1920)
mjr Mieczysław Mackiewicz (13 IV – 6 VIII 1920)
mjr Stanisław Juszczacki (7 VIII – 20 IX 1920)
mjr piech. Kazimierz Hozer (20 IX 1920 – 30 XI 1924 → Departament I MSWojsk.)
ppłk piech. Kazimierz Wyderko (p.o. XII 1924 – I 1925)
płk piech. Konstanty Oświeciński (18 I 1925 – 31 III 1927 → członek OTO)
płk SG Zdzisław Wincenty Przyjałkowski (31 III 1927 – XI 1928)
ppłk piech. Witold Adrian Roger Komierowski (I 1929 – VI 1930)
ppłk dypl. piech. Jarosław Szafran (VI 1930 – 1937 → dowódca piechoty dywizyjnej 1 DP Leg.)
ppłk piech. Kazimierz Wyderko (1937 – IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku

mjr piech. Władysław Gabriel (10 VII 1922 – 1924)
mjr piech. Tytus Obłaza (1924 – †19 XII 1926 Grodno)
ppłk piech. Witold Adrian Roger Komierowski (V 1927 – I 1929 → dowódca 41 pp)
ppłk piech. Prymus Żelichowski (IV 1929 – X 1931 → dowódca 82 pp)
ppłk piech. Rafał Zieleniewski (X 1931 – VI 1934 → komendant PKU Łódź Powiat)
ppłk piech. Zygmunt Walerian Juzwa (VI 1934 – VII 1935 → komendant PKU Warszawa Miasto III)
ppłk piech. Erwin Alojzy Wolanek (VII 1935 – VIII 1939 → dowódca 134 pp)

II zastępca (Kwatermistrz)

mjr piech. Kazimierz Buncler (1936 – VIII 1939 → dowódca III baonu)

Obsada personalna w marcu 1939

Żołnierze 41 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej można znaleźć w bazach danych udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.

Upamiętnienie

W okresie III Rzeczypospolitej tradycje pułku były kultywowane przez 1 batalion zmechanizowany 29 Brygady Zmechanizowanej ze Szczecina.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
Ilustrowana jednodniówka 41 Suwalskiego pułku piechoty. Wydana w dniu wręczenia sztandaru 3 czerwca 1923. Henryk Gorgoń (red.). Suwałki: 1923.
Piotr Bieliński: 29 Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2018, seria: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-794-5621-5.
Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
Ludwik Głowacki: Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939. Wyd. 5. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1985. ISBN 83-11-07109-8.
Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.
Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-21111041.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
Krzysztof Skłodowski: Garnizon Suwałki w latach 1921–1939. Warszawa: IPN, Muzeum Okręgowe w Suwałkach, 2021. ISBN 978-83-8229-322-7.
Ludwik Smoleń: Zarys historji wojennej 41-go suwalskiego pułku piechoty im. Marszałka Józefa Piłsudskiego. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.