40 Armia
40 Armia (ros. 40-я армия) to związek operacyjny Armii Czerwonej, a potem Armii Radzieckiej.
Historia
II wojna światowa
Armia ta została sformowana 26 sierpnia 1941 roku na podstawie dyrektywy Stawki, tworząc ją z 27. Korpusu Piechoty w ramach Frontu Południowo-Zachodniego. W kwietniu 1941 roku włączono ją do składu Frontu Briańskiego; od lipca 1941 roku była częścią Frontu Woroneskiego (przemianowanego w październiku 1943 na 1 Front Ukraiński), a od marca 1944 roku weszła w skład 2 Frontu Ukraińskiego. Po zakończeniu działań wojennych została przydzielona do Odeskiego Okręgu Wojskowego i rozformowana w maju 1946 roku.
Od sierpnia 1941 roku 40 Armia prowadziła zacięte walki obronne, ustępując pod naporem wojsk niemieckich. Na przełomie 1941 i 1942 roku bezskutecznie próbowała kontratakować w rejonie Kurska i Biełgorodu. Od czerwca 1942 roku uczestniczyła w operacji woronesko-woroszyłowgradzkiej, a następnie walczyła o Woroneż. W styczniu 1943 roku brała udział w operacji ostrogosko-rossoszańskiej, która doprowadziła do okrążenia i zneutralizowania węgierskiej 2 Armii oraz części włoskiej 8 Armii; uczestniczyła także w walkach o Charków (luty-marzec 1943) oraz w wyzwoleniu Lewobrzeżnej Ukrainy latem 1943 roku. Brała udział w bitwie kurskiej (5 lipca – 23 sierpnia 1943), w której dowództwo frontu tworzyli: dowódca Kiriłł Moskalenko, szef sztabu Aleksandr Batiunia, członkowie rady wojennej K. Krajniukow i Aleksiej Jepiszew oraz szef zarządu politycznego P. Sewastjanow.
We wrześniu 1943 roku armia sforsowała Dniepr i na przełomie 1943 i 1944 roku brała udział w walkach o Kijów. W kwietniu 1944 roku przekroczyła granicę Seretu i wkroczyła do Rumunii. W ramach operacji jasko-kiszyniowskiej (sierpień 1944) dotarła do podejść Karpat Wschodnich. Jesienią 1944 roku, w ramach operacji debreczyńskiej, sforsowała Karpaty i dotarła na Nizinę Węgierską, gdzie po kontrofensywie sił węgiersko-niemieckich w rejonie Budapesztu przeszła do obrony. W styczniu 1945 roku, w ramach operacji budapeszteńskiej, ponownie przeszła do ofensywy. W marcu 1945 roku wkroczyła na teren Słowacji, a swój szlak bojowy zakończyła podczas operacji praskiej w maju 1945 roku.
Wojna w Afganistanie
Po raz drugi 40 Armia została sformowana na podstawie dyrektywy Sztabu Generalnego z 16 grudnia 1979 roku w związku z planowaną radziecką interwencją w Afganu. Jej pełna, oficjalna nazwa to: 40 Ogólnowojskowa Armia Turkiestańskiego Okręgu Wojskowego. Była główną siłą bojową Ograniczonego Kontyngentu Wojsk Radzieckich w Afganistanie. W szczytowym okresie (1985) liczyła 108 tysięcy żołnierzy (73 tysiące w jednostkach liniowych). Po wycofaniu się z Afganistanu w lutym 1989 roku, została przeniesiona do Kazachstanu i w 1990 roku przekształcona w 59 Korpus Armijny. Po rozpadzie ZSRR weszła w skład sił zbrojnych Republiki Kazachstanu jako 1 Korpus Armijny.
Główne jednostki 40 Armii (108. i 5 Dywizja Zmechanizowana Gwardii) wkroczyły do Afganistanu 26 grudnia 1979 roku, osiągając następnego dnia podejścia do Kabulu. W samym mieście działały już pododdziały 103 Dywizji Powietrznodesantowej oraz specjalne grupy KGB. W ciągu dwóch dni, praktycznie bez walki (z wyjątkiem szturmu na pałac prezydencki w Kabulu), oddziały te zajęły wszystkie kluczowe miasta i przejęły kontrolę nad strategicznymi szlakami komunikacyjnymi. Główne działania bojowe 40 Armii w Afganistanie polegały na zwalczaniu lokalnych ugrupowań partyzanckich (mudżahedinów), zabezpieczaniu granicy z Pakistanem (skąd przybywała broń i ochotnicy), ochronie szlaków zaopatrzeniowych oraz strategicznych instalacji (lotniska) oraz rozbudowie własnej infrastruktury. Największe operacje bojowe przeprowadzone przez jej oddziały to: Sztorm-333 (1979), Panczszir-82 (1982), Panczszir-84 (1984), Magistrala (1987) i Tajfun (1989). Od końca 1986 roku rozpoczęło się wycofywanie 40 Armii z Afganistanu, które do wiosny 1988 roku miało głównie charakter propagandowy (wyprowadzono zaledwie 15 tysięcy żołnierzy, 50 czołgów i 200 pojazdów pancernych). Po zawarciu porozumień genewskich w kwietniu 1988 roku, faktycznie rozpoczął się odwrót 40 Armii, która w dwóch etapach (maj-sierpień 1988 i styczeń-luty 1989) opuściła Afganistan. Uznaje się, że ostatnim żyjącym żołnierzem 40 Armii, który opuścił Afganistan był jej dowódca, gen. porucznik Boris Gromow (15 lutego 1989 roku).
Dowódcy armii
w czasie II wojny światowej
gen. mjr (od listopada 1941 gen. por.) Kuźma Podłas (sierpień 1941 – marzec 1942)
gen. por. M. Parsiegow (marzec – lipiec 1942)
gen. por. Markian Popow (lipiec – październik 1942)
gen. por. (od września 1943 gen. płk.) Kiriłł Moskalenko (październik 1942 – październik 1943)
gen. por. F. Żmaczenko (październik 1943 – maj 1946)
w czasie wojny w Afganistanie
gen. por. J. Tucharinow (grudzień 1979 – wrzesień 1980)
gen. por. B. Tkacz (wrzesień 1980 – maj 1982)
gen. por. W. Jermakow (maj 1982 – listopad 1983)
gen. por. L. Gienierałow (listopad 1983 – kwiecień 1985)
gen. por. I. Rodionow (kwiecień 1985 – kwiecień 1986)
gen. por. W. Dubynin (kwiecień 1986 – czerwiec 1987)
gen. por. Boris Gromow (czerwiec 1987 – luty 1989)
Skład
w czasie II wojny światowej
2 Korpus Powietrznodesantowy
135. i 293 Dywizja Piechoty
10 Dywizja Pancerna
21., 595., 738. i 760 Pułk Artylerii
5 Brygada Artylerii Obrony Przeciwpancernej
w czasie wojny w Afganistanie
201., 108. i 5 Gwardyjska Dywizja Zmechanizowana
191. i 860 Samodzielny Pułk Zmechanizowany
278 Brygada Remontowo-Drogowa
59 Brygada Zabezpieczenia Materiałowego
58 Samodzielna Brygada
66. i 70 Samodzielna Brygada Zmechanizowana
56 Samodzielna Brygada Desantowo-Szturmowa
103 Gwardyjska Dywizja Powietrznodesantowa
345 Samodzielny Pułk Powietrznodesantowy
15. i 22 Samodzielna Brygada Specnaz
W 1984 roku w skład 40 Armii został włączony 34 Korpus Lotniczy, który składał się z:
120., 190., 665., 168., 85. i 115 Gwardyjskiego Pułku Lotnictwa Myśliwskiego
200 Wydzielonej Eskadry i 378 Pułku Lotnictwa Szturmowego
136., 217., 156., 274. i 355 Pułku Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego
50 Kombinowanego Pułku Lotniczego
181., 280., 289., 290., 335., 338., 339. i 361 Pułku Śmigłowców
205., 208., 239., 254., 262., 292., 296., 302., 320., 263. i 399 Samodzielnej Eskadry Lotniczej
Oprócz wymienionych sił lotniczych armia była wspierana przez lotnictwo 73 Armii Lotniczej oraz Lotnictwo Dalekiego Zasięgu ZSRR.
Przypisy
Bibliografia
Marek Depczyński: Rosyjskie siły zbrojne: od Milutina do Putina. Warszawa: Bellona SA, 2015. ISBN 978-83-11-13505-5.
A. Kowalczyk, Afganistan 79-89, Warszawa 1994.
G. Kołtunow, B. Sołowjow: Bitwa pod Kurskiem. Warszawa: 1971.
60 liet wielikoj pobiedie. Priłożenije k oficjalnomu sajtu Ministierstwa Oborony Rossii. [1]
Linki zewnętrzne
Pełny wykaz jednostek 40. Armii w okresie wojny w Afganistanie (ros.)