40/43.M Zrínyi II (węg. 40/43.M Zrínyi rohamtarack) – to węgierska samobieżna haubica szturmowa z czasów II wojny światowej.
Historia
Po doświadczeniach z pierwszego etapu walk w wojnie z ZSRR, węgierskie dowództwo dostrzegło potrzebę stworzenia dział samobieżnych, które efektywnie mogłyby walczyć z czołgami przeciwnika.
Budowa takich dział stała się priorytetowa, a planowano stworzenie dwóch wersji dział pancernych nazwanych Zrinyi na cześć węgierskiego bohatera narodowego Miklósza Zrínyi. Miał to być Zrinyi I, uzbrojone w długolufowe działo przeciwpancerne kal. 75 mm, oraz Zrinyi II, wyposażone w haubicę kal. 105 mm. Oba te typy miały tworzyć osiem batalionów, z których każdy składał się z 30 pojazdów, jako jednostki samodzielne do wsparcia piechoty w armii i korpusach.
Do konstrukcji działa wykorzystano podwozie czołgu 40.M Turán I, które poszerzono o 0,45 m, aby pomieścić uzbrojenie. Prototypy opracowały dwie fabryki: Manfred Weiss w Csepel (obecnie część Budapesztu) – dla modelu 40/43.M Zrínyi II, oraz MAVAG w Diósgyör – dla 43.M Zrinyi I.
W grudniu 1942 roku w zakładach Manfred Weiss zakończono prace nad prototypem 40/43.M Zrínyi II z haubicą 40/43M L/20.5 kal. 105 mm, produkowaną przez MAVAG. Haubica 40/43M L/20.5 była zmodyfikowaną wersją haubicy polowej 40M kal. 105 mm, która sprawdziła się w walkach z czołgami. Prototyp przeszedł próby w ośrodku szkoleniowym artylerii w Hajmasker między 12 grudnia 1942 a 20 stycznia 1943 roku.
Po zakończeniu testów działo zostało skierowane do produkcji jako 40/43.M Zrínyi rohamtarack (haubica szturmowa), a później zmieniono nazwę na 43M Zrinyi 105 rohamtarack.
Produkcja
Po pomyślnych próbach z 40/43.M Zrínyi II podpisano kontrakt z zakładami Manfred Weiss na produkcję 40 sztuk tego typu dział, a następnie zwiększono zamówienie do 104 dział. Produkcja miała odbywać się w zakładach Manfred Weiss i Ganz (54 w 1943 r. i 50 w 1944 r.).
Pierwsze seryjne egzemplarze 40/43.M Zrínyi II powstały w sierpniu 1943 roku. Do momentu wstrzymania produkcji w lipcu 1944 roku, w zakładach Manfred Weiss wyprodukowano 60 dział tego typu. W sierpniu i wrześniu 1944 roku w zakładach Ganz zbudowano dodatkowo 6 dział 40/43.M Zrínyi II. Niektóre z nich otrzymały radiostacje R / 5a, a w drugiej połowie 1944 roku na pojazdach zamontowano dodatkowe opancerzenie w postaci pancernych płyt na bokach.
Wersja przeciwpancerna
Równocześnie z pracami nad 40/43.M Zrínyi II w zakładach MAVAG w Diósgyör opracowywano wersję przeciwpancerną tego pojazdu, uzbrojoną w działo 43M (L/43) kal. 75 mm, stosowane w czołgu Turán III. Prace nad tą wersją rozpoczęto prawdopodobnie w maju 1943 roku. Planowano rozpoczęcie produkcji oznaczonego jako 44M Zrinyi I rohamagyu lub Zrinyi 75 w czerwcu 1944 roku, jednak nigdy nie podjęto jej. Zbudowany prototyp był używany wyłącznie do prób. W październiku 1944 roku prototyp testowano w Hajmasker z sześciolufową wyrzutnią rakietową kal. 152 mm.
Zastosowanie bojowe
Pierwsze oddziały artylerii samobieżnej w armii węgierskiej zaczęto formować już w lipcu 1943 roku w Hajmasker, jednak nie miały one jeszcze dział pancernych, a do treningu używano czołgów 41.M Turán II oraz 38.M Toldi IIa.
10 sztuk 40/43.M Zrínyi II dotarło we wrześniu 1943 roku do 1 Batalionu Dział Szturmowych, który składał się z trzech baterii po 10 haubic każda. Pojazdy Zrinyi II były także wykorzystywane przez 10 Batalion Dział Szturmowych.
1 Batalion Dział Szturmowych wyruszył do walk w kwietniu 1944 roku na Ukrainie, jednak nie był użyty w całości. W starciach brały udział jedynie poszczególne baterie, które miały swój chrzest bojowy 21 kwietnia 1944 roku w rejonie Bohorodczan na wschodniej Ukrainie. Wycofanie z Ukrainy rozpoczęto 28 lipca 1944 roku, a batalion skierowano w rejon Przełęczy Tatarskiej w Karpatach, gdzie toczył zacięte walki. Następnie batalion brał udział w walkach nad Balatonem oraz w Budapeszcie.
Natomiast 10 Batalion Dział Szturmowych uczestniczył w walkach na terenie Słowacji. Po wojnie, do maja 1950 roku, w ewidencji wojskowej wojsk czechosłowackich znajdowało się jedno działo 40/43.M Zrínyi II, które prawdopodobnie utracono w czasie walk przez węgierski 10 Batalion Dział Szturmowych na Słowacji.
Działa 40/43.M Zrínyi II były również używane przez armię radziecką. We wrześniu 1944 roku utworzono przy 18 Armii samodzielny batalion czołgów zdobycznych, który miał na uzbrojeniu m.in. węgierskie czołgi Toldi i Turán oraz działa przeciwlotnicze 40.M Nimród i trzy działa 40/43.M Zrínyi II.
Inne bataliony artylerii samobieżnej (około 6) armii węgierskiej były wyposażone w działa produkcji niemieckiej, takie jak StuG III i Hetzer.
Jeden egzemplarz haubicy Zrinyi II znajduje się w muzeum broni pancernej w Kubince.
Bibliografia
Zbigniew Lalak. Działo samobieżne Zrínyi. „Militaria XX Wieku”. 5 (2005), Wrzesień-październik 2005. Lublin: Oficyna Wydawnicza Kagero. ISSN 1732-4491.
Maksym Kołomyjec, Ilja Moszczanski: Pojazdy zdobyczne w armii sowieckiej 1941-1945. Warszawa: Wydawnictwo Militaria, 2003. ISBN 83-721-9161-1.
Linki zewnętrzne