4 Wołyńska Brygada Piechoty

4 Wołyńska Brygada Piechoty (4 BP) to jednostka piechoty Polskich Sił Zbrojnych.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na początku lipca 1944 roku, Naczelny Wódz, generał broni Kazimierz Sosnkowski, zatwierdził „Plan rozbudowy wojska na okres przejściowy”. 31 lipca wydał wytyczne dotyczące formowania wojska w I Fazie rozbudowy. W oparciu o te dokumenty planowano utworzenie trzecich brygad piechoty dla dywizji piechoty 2 KP. Na odprawach, które odbyły się 15 i 28 września 1944 roku, dowódca korpusu, generał dyw. W. Anders, wydał rozkaz o sformowaniu 4 Kresowej Brygady Piechoty, która weszła w skład 5 Kresowej Dywizji Piechoty. W dniach 9-14 października dowódca 5 KDP, generał bryg. N. Sulik, wyznaczył kadrę dowódczą nowej brygady, w skład której weszło 75 oficerów i podchorążych oraz 125 podoficerów i szeregowych.

17 października dowódca Bazy 2 Korpusu wydał rozkaz organizacyjny dotyczący sformowania 3 i 4 Brygad dla 3 i 5 dywizji, wyznaczając miejscowość San Basilio jako miejsce ich formowania. Tworzenie brygady powierzono dowódcy 7 DP, generałowi bryg. J. Gizie. Do brygady kierowano żołnierzy polskiego pochodzenia, którzy wcześniej służyli w formacjach niemieckich i zostali zmuszeni do wstąpienia w jej szeregi. Żołnierze ci byli kierowani z obozu przejściowego „Jolanda/Jolanta” oraz z jednostek 7 Dywizji Piechoty. W dniach 26-30 października 1944 roku brygadę wizytował dowódca 5 KDP, generał Sulik, który nadał jej nazwę „Wołyńska”. Rozpoczęto intensywne szkolenie w ramach brygady oraz w 7 DP i Centrum Wyszkolenia Armii w Materze. Po osiągnięciu pełnych stanów osobowych i częściowym przeszkoleniu, 4 Wołyńska Brygada Piechoty, wraz z innymi formującymi się pododdziałami wsparcia i obsługi, została przegrupowana w dniach 28-30 grudnia 1944 roku do nowego miejsca postoju w San Sepolero koło Arezzo. Na nowym postoju, od początku 1945 roku, rozpoczęto intensywne szkolenie i wyposażanie w sprzęt bojowy. 18 lutego w miejscowości Anghian żołnierze brygady oraz towarzyszących jej nowych jednostek dywizyjnych złożyli uroczystą przysięgę wojskową przed dowódcą dywizji.

Działania zbrojne

W dniach 24-28 marca 4 brygada została przetransportowana do strefy frontowej na północny wschód od Faenzy. W dniach 29-31 marca przejęła obronę odcinka frontu w rejonie Brisighella od 6 Lwowskiej Brygady Piechoty. Od 5 kwietnia 1945 roku 4 W BP podlegała dowódcy Zgrupowania „RUD”, pułkownikowi dypl./generałowi bryg. Klemensowi Rudnickiemu. Nocą z 9 na 10 kwietnia, pojedyncze kompanie z 11 i 12 batalionów strzelców zajęły część wschodniego wału rzeki Senio, jednak wskutek kontrataków i intensywnego ostrzału poniosły znaczne straty. O godzinie 2.30, na rozkaz dowódcy brygady, pułkownika Stoczkowskiego, jednostki te opuściły pozycje na wale. 10 kwietnia 1945 roku Zgrupowanie „RUD” przeszło do natarcia, osłaniając południowe skrzydło 2 Korpusu Polskiego. 11 i 12 bataliony zajęły wschodni wał rzeki Senio i rozpoczęły działania w kierunku rzeki Santerno. 10 batalion strzelców wspierał 1 Brygadę Strzelców Karpackich w dniach 9-12 kwietnia. Dni 11, 12 i 13 kwietnia to okres nieustannych walk z oddziałami osłonowymi nieprzyjaciela oraz przedzierania się przez własne i nieprzyjacielskie pola minowe w kierunku drogi Nr 9, a następnie prowadzenie natarcia prawą stroną tej szosy. 14 kwietnia brygada, wsparta 9 batalionem strzelców karpackich, uczestniczyła w walkach o miejscowość Imola. W kolejnym dniu, dwa czołowe bataliony 11 i 12 prowadziły walki pościgowe za nieprzyjacielem w kierunku rzeki Sillaro, zajmując miejscowości Sellustra, Granare oraz uchwyciły nieuszkodzony most na rzece Sabioso i zajęły Franare. W dniach 16 i 17 kwietnia brygada przeszła do obrony nad rzeką Sillaro oraz rozpoznała rejon kanału Medicina. W związku z włączeniem do I rzutu natarcia 2 KP macierzystej 5 Kresowej DP, z dniem 18 kwietnia 4 brygada powróciła pod rozkazy macierzystej dywizji i otrzymała wsparcie 1 kompanii ckm 5 Kresowego Batalionu Ckm. 12 wołyński batalion strzelców został przydzielony do 5 Brygady.

Od 19 kwietnia, o godzinie 8.10, brygada brała udział w natarciu swojej dywizji, poprzedzonym ogniem artyleryjskim. 10 batalion strzelców zdobył przyczółek na rzece Idice oraz miejscowość S. Lorenzo, natomiast 12 batalion strzelców w walce przekroczył rzekę Quaderna. Wieczorem 10 batalion, po ciężkich walkach, przy trzykrotnych szturmach, ze wsparciem 3 szwadronu Pułku Ułanów Karpackich, zdobył miejscowość Le due Colomabare, ponosząc straty w postaci 16 poległych i 20 rannych. 4 Brygada w nocy osiągnęła rzekę Gaiana, gdzie znalazła się pod intensywnym ostrzałem artylerii i moździerzy wroga. Wprowadzony do natarcia 11 batalion strzelców, 20 kwietnia o godzinie 10.15 forsował rzekę Quaderna, a 12 batalion strzelców wspierał 5 Wileńską Brygadę Piechoty podczas walk nad rzeką Idice. Tego dnia, 4 Brygada przejęła swymi siłami odcinek 5 WBP, wspierana przez 1 Pułk Ułanów Krechowieckich, i rozpoczęła pościg za cofającym się nieprzyjacielem w kierunku rzeki Reno i Bolonii. 21 kwietnia, o godzinie 8.30, 10 batalion strzelców wkroczył do Bolonii, a o 9.10 czołowa kompania 12 batalionu strzelców, następnie o 11.10 do Bolonii dotarł 11 batalion strzelców, który osiągnął rzekę Reno. 22 kwietnia 4 Wołyńska Brygada Piechoty zajęła obronę na południe od miejscowości Medicina, porządkując szeregi, uzupełniając amunicję i odpoczywając. Był to ostatni dzień walki brygady na froncie. W bitwie o Bolonię brygada straciła 2 oficerów i 45 szeregowych, a 3 oficerów i 108 szeregowych zostało rannych.

Dalsze losy wołyńskich strzelców

Po zakończeniu walk, od 9 czerwca 1945 roku, rozpoczęto przemieszczanie brygady do miejscowości Santa Sofia-Galeata-Civitella di Romagna. Na przełomie lipca i sierpnia 1945 roku brygada, wraz z 4 pal i 5 pappanc, została przeznaczona do pełnienia służby wartowniczej w 13 obozach jenieckich. Weszła w skład Zgrupowania Brygadowego „Wołyń” Grupy „Straż” (Polish Guard Group). Miejsce stacjonowania Zgrupowania „Wołyń” to Cervia, 20 km na południe od Rawenny. W grudniu 1945 roku brygada została przeniesiona w rejon jeziora Garda, do miejscowości Vicenza-Bassano, gdzie znajdowało się dowództwo brygady oraz oddziały sztabowe, a także 10 wbs – Werona, 11 wbs – Mantua i 12 wbs – Soave, celem dalszej służby wartowniczej. Z końcem kwietnia 1946 roku, brygada wołyńska została przeniesiona na zachód do rejonu Mediolanu, a 21-23 maja 1945 roku dołączył do niej 11 wbs. Latem 1946 roku, 10 batalion pełnił służbę w Bolonii. Między 3 a 7 września 1946 roku 4 W BP opuściła Włochy i została przetransportowana do Wielkiej Brytanii, do rejonu miasta Tilshead. Część żołnierzy pełniła warty w obiektach wojskowych, na przykład żołnierze 11 batalionu przy składach amunicji oraz przy pracach rolnych (zbieranie ziemniaków). Trwała dalsza repatriacja żołnierzy do Polski i innych krajów, a wielu żołnierzy brygady zdobywało nowe zawody i uczyło się języka angielskiego. W styczniu 1947 roku do PKPiR zapisało się około 1 050 żołnierzy brygady, którzy weszli w skład 56 Grupy Brygadowej rozmieszczonej w rejonie Midlezoy k/Bridgwater w hrabstwie Somerset (10 i 11 bataliony) oraz Holne Park Camp k/Asburton w hrabstwie Devonshire (12 batalion i 17 batalion z 6 Lwowskiej Brygady). Oddziały PKRP, w których przebywali żołnierze byłej 4 brygady, zostały zlikwidowane w okresie od października 1947 do września 1948 roku.

Skład organizacyjny

Kwatera Główna 4 Wołyńskiej Brygady Piechoty

10 Wołyński Batalion Strzelców
11 Wołyński Batalion Strzelców
12 Wołyński Batalion Strzelców

Obsada personalna Kwatery Głównej

Obsada personalna Kwatery Głównej 4 WBP

Dowódcy brygady:

ppłk Wiktor Stoczkowski (12 X 1944 – 12 IV 1945)
płk dypl. Franciszek Demel (12 IV – 23 XI 1945)
płk dypl. Stanisław Sztarejko (od 23 XI 1945)

Zastępcy dowódcy brygady:

ppłk Andrzej Stańczyk (12 X – 23 XII 1944)
ppłk Mieczysław Anzelm Baczkowski (24 XII 1944 – XI 1945)
ppłk Wiktor Stoczkowski (XII 1945 – 1947)

Szefowie sztabu:

kpt. dypl. Kazimierz Samulski z 14 bs (od 12 X 1944)
kpt. dypl. Władysław Lisek (od 14 VI 1945)

Oficerowie sztabu:

oficer operacyjny – kpt. Józef Makar z 13 bs (od 12 X 1944)
kwatermistrz – kpt. Jan Góra z Dowództwa Zaopatrzenia i Transportu (od 12 X 1944)
oficer SWEMM – kpt. Oskar Andrzej Hess z 5 bckm (od 12 X 1944)
komendant kwatery głównej – por. Henryk Dudek z 5 KDP (od 12 X 1944)

Odznaka brygadowa

Motyw odznaki nawiązuje do herbu Ziemi Wołyńskiej. Tarcza herbową przecina krzyż, a na środku krzyża znajduje się tarcza z orłem polskim. Całość obramowana jest wieńcem z liści dębowych i kłosów pszenicy. Na ramionach krzyża umieszczono numer i inicjał 4 WBP. Pole tarczy herbowej pokryte jest białą i czerwoną emalią, a krzyż białą emalią. Tarcza z orłem zamocowana jest pojedynczym trzpieniem. Odznaka wykonana jest z kolorowego metalu, srebrzona i ma wymiary 45 x 35 mm. Noszona jest na lewej kieszeni munduru, mocowana nakrętką.

Odznaka została zatwierdzona rozkazem dowódcy 2 Korpusu Nr 84 z 9 lipca 1946 roku, poz. 464, L. dz. 884/ AG/46.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Kronika 10 Wołyńskiego Batalionu Strzelców 5 Kresowej Dywizji Piechoty, Październik 1944 – Lipiec 1947. [w:] Oddziałowe Kroniki i Dzienniki Działań sygn. C.83 [on-line]. IPMS. [dostęp 2017-08-29]. (pol.).
Witold Biegański: Wojsko Polskie. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 5, Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie. Formowanie, działania bojowe, organizacja, metryki dywizji i brygad. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967. Brak numerów stron w książce.
Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie 1939-1945: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984. ISBN 83-223-2055-8.
Jan Partyka: Odznaki i oznaki PSZ na Zachodzie 1939-1945. Wojska Lądowe. Rzeszów: Wydawnictwo Libri Ressovienses, 1997. ISBN 83-902021-9-0.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
Apoloniusz Zawilski, Polskie Fronty 1918 – 1945 (tom 2). Oficyna Wydawnicza Volumen. Warszawa 1996.
Jakub Żak: Nie walczyli dla siebie. Powojenna odyseja 2 Korpusu Polskiego. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2014. ISBN 978-83-7399-621-2.
5 Dywizja Piechoty w dziejach oręża polskiego. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1997. ISBN 83-87103-20-9.
Andrzej Suchcitz (red.): 5 Kresowa Dywizja Piechoty 1941-1947 Zarys dziejów. Londyn: Fundusz Pomocy Wdowom, Sierotom i Inwalidom 5 Kresowej Dywizji Piechoty, 2012. ISBN 978-0-9559724-0-9.