4 Wileńska Brygada Armii Krajowej „Narocz”

4 Wileńska Brygada Armii Krajowej „Narocz”

4 Wileńska Brygada Armii Krajowej „Narocz” to polski oddział partyzancki, który działał w Okręgu Wilno Armii Krajowej.

Żołnierze tej brygady uczestniczyli w operacji „Ostra Brama”. W lipcu 1944 roku brygada składała się z około 600 partyzantów.

Rankiem 18 lipca 1944 roku, w trakcie przemarszu do Puszczy Rudnickiej, w rejonie Misiuczan, 1 Wileńska Brygada Armii Krajowej została rozbrojona przez zmotoryzowane jednostki Armii Czerwonej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na przełomie lutego i marca 1944 roku, na podstawie rozkazu Komendy Okręgu „Wiano”, mjr Mieczysław Potocki ps. „Węgielny”, komendant inspektoratu BC, rozpoczął proces organizacji brygad partyzanckich w obszarze inspektoratu. Tworzenie brygad opierało się na istniejących oddziałach partyzanckich (leśnych). Początkowo oddział składał się z kilku lub kilkunastu żołnierzy ruchu oporu, którzy w ustalonym przez dowódcę dniu i godzinie pobierali z ukrytej skrytki przygotowaną broń i udawali się do lasu na zbiórkę. Taki oddział stopniowo zwiększał swój skład osobowy oraz zasoby uzbrojenia, a po osiągnięciu liczby 200-250 żołnierzy, na wniosek inspektora, otrzymywał nazwę i numer brygady.

W obwodach święciańskim i postawskim w kwietniu 1944 roku powstała 4 Wileńska Brygada Armii Krajowej „Narocz”. Dowódcą brygady został ppor. Longin Wojciechowski ps. „Ronin”, wcześniej zastępca dowódcy 5 Brygady.

Działania brygady

20 czerwca miała miejsce koncentracja polskich oddziałów partyzanckich pod dowództwem mjr. „Węgielnego”. 4 Brygada „Ronina” wzięła w niej udział.

21 czerwca dowódca Zgrupowania przeprowadził akcję na pociąg towarowy na linii kolejowej Postawy-Podbrodzie, wykorzystując wydzielone plutony 4 i 23 Brygady oraz oddział leśny „Żejmiana”.

Pociąg przewoził zarekwirowane bydło oraz konie w kierunku Niemiec. Partyzanci wykoleili go niedaleko Łokocian. Po zatrzymaniu pociągu, nastąpił atak na jego całą długość. Akcja trwała zaledwie kilka minut i zakończyła się całkowitym sukcesem polskich partyzantów. Straty nieprzyjaciela wyniosły: 2 zabitych, kilku rannych oraz 14 jeńców. Straty własne to śmierć por. Mariana Kisielewicza „Ostrogi”, dowódcy 23 Brygady, który został pośmiertnie awansowany na rotmistrza.

W dniach 25–27 czerwca brygada uczestniczyła w rajdzie 2 Zgrupowania wzdłuż granicy polsko-litewskiej, rozpoczynając od jezior sużańskich w kierunku Inturki. Celem rajdu było zademonstrowanie obecności sił polskich na tym terenie, a nie przeprowadzenie pacyfikacji czy odwetu.

Bezpośredni uczestnik rajdu, partyzant 4 Brygady Henryk Sipowicz-Bogowski ps. „Farys”, tak wspominał te wydarzenia:

Działania brygady w czasie Akcji „Burza”

Akcję „Burza” w Inspektoracie BC Okręgu Wilno Armii Krajowej rozpoczął 1 lipca 1944 roku mjr Mieczysław Potocki ps. „Węgielny”. Brygady zostały przetransportowane na odcinki szos Michaliszki–Świr–Postawy oraz Święciany–Podbrodzie.

2 lipca, podczas przejścia zgrupowania przez szosę Święciany–Podbrodzie, zorganizowano zasadzkę na kolumnę niemieckich samochodów w rejonie Szakien. Dowódca zgrupowania wykorzystał dwa plutony z 23 Brygady oraz jeden z 4 Brygady.

Kolumna ta składała się z wycofujących się żołnierzy niemieckich oraz administracji Gebietskomisariatu Głębokie i liczyła 15 samochodów oraz dwa motocykle, a także około 80 uzbrojonych ludzi.

W trakcie walki jeden z plutonów 23 Brygady atakował nieprzyjaciela frontalnie, pluton „Bociana” oskrzydlił go z lewej, a pluton „Korsarza” z 4 Brygady z prawej strony. Okrążona załoga niemiecka, po 20 minutowej walce, porzuciła swoje pojazdy i wycofała się. Straty nieprzyjaciela wyniosły 5 zabitych, 2 rannych oraz 10 jeńców, natomiast straty polskie to 2 rannych, w tym dowódca plutonu „Korsarz”. Zabezpieczono m.in. 12 samochodów, 1 motocykl, 2 karabiny maszynowe oraz kilkanaście skrzynek amunicji.

Pod Gieladnią, stałe ubezpieczenie „Zagończyka” stoczyło walkę z niemieckim patrolem w rejonie toru kolejowego Podbrodzie–Postawy. Zginął jeden Niemiec, a jednego wzięto do niewoli. Załoga niemieckiego bunkra na stacji kolejowej Gieladnia otworzyła ogień z moździerza w kierunku maszerującej kolumny partyzanckiej. Strzały były jednak niecelne, a oddziały, w dużej części złożone z młodych żołnierzy nieprzyzwyczajonych do ognia artyleryjskiego, popadły w panikę. Osobiście interweniował dowódca zgrupowania. Po przejściu toru kolejowego w rejonie Gieladni około godziny 4.00 brygada osiągnęła obszar działań.

W dniach 3-5 lipca 4 Brygada zaatakowała niemiecką załogę w Gieladni, przejęła bunkier i rozbroiła przeciwnika. Zorganizowano także dwa ataki na kolumny samochodowe na szosie Święciany–Podbrodzie.

26 czerwca mjr dypl. Teodor Cetys „Sław” oraz ppłk Zygmunt Blumski „Strychański” przedstawili ppłk „Wilkowi” do zatwierdzenia plan akcji na Wilno. Rozkaz operacyjny nr 1 „Ostra Brama” zawierał ogólne wytyczne dotyczące działań w mieście oraz szczegółowe instrukcje dla oddziałów partyzanckich. Planowano m.in. utworzenie Zgrupowania Bojowego nr 5 „Zachód” pod dowództwem rtm. Szendzielarza „Łupaszki”, które miało składać się z 4 i 5 Brygady.

Zgrupowanie Bojowe nr 5 rtm. „Łupaszki” jednak nie zrealizowało rozkazu ataku na Wilno. Dowódca 4 Brygady „Ronin” wysłał swojego łącznika do Suderwi, gdzie stacjonowała 5 Brygada. Zgrupowanie to miało zaatakować Wilno w dzielnicy Zwierzyniec, która nie była broniona przez Niemców. „Łupaszko” nie zdecydował się jednak na uderzenie na Wilno, a „Ronin” otrzymał przez łącznika H. Sipowicza-Bogowskiego „Farysa” następującą odpowiedź:

5 Brygada „Łupaszki” nie wzięła udziału w ataku na Wilno i wycofała się spod Suderwi na zachód. W tej sytuacji 4 Brygada „Ronina” powróciła do swojego macierzystego Zgrupowania nr 2 mjr. „Węgielnego” i wzięła udział w walkach pod Mejszagołą.

Struktura i obsada personalna

Dowództwo

dowódca – kpt. Longin Wojciechowski ps. „Ronin”

adiutant – pchor. Dobiesław Smoliński „Dobek”

lekarz – Jan Mańkowski „Medyk”

siostry sanitariuszki – „Bronka”, „Jachna”, „Żaneta”, „Halina”

oficer gospodarczy – pchor. Wacław Słowiński „Wir”

poczet dowódcy

Pododdziały

oddział zwiadowczy – ppor. Aleksander Czarnowski „Ol”

1 kompania –

pchor. Jan Lisowski „Korsarz”

pchor. „Korab”

2 kompania – Feliks Selmanowicz „Zagończyk”

3 kompania –

„Janusz”

„Pika”

4 kompania – Bronisław Rynkiewicz „Rydz”

5 kompania – Jan Hajciuk „Podlasiak”

drużyna pionierów

drużyna łączności

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Komisja Historyczna Polskiego Sztabu Głównego w Londynie: Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej. Armia Krajowa. T. III. Londyn: Instytut Historyczny im. Generała Sikorskiego, 1950.

Roman Korab-Żebryk: Operacja wileńska AK. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985. ISBN 83-01-04946-4.

Zygmunt Boradyn, Andrzej Chmielarz, Henryk Piskunowicz: Z dziejów Armii Krajowej na Nowogródczyźnie i Wileńszczyźnie (1941–1945). Radom: Ośrodek Kształcenia i Doskonalenia Kadr, 1997. ISBN 8390716803.

Mieczysław Potocki: Między Dźwiną a Wilią – Wspomnienia żołnierza Armii Krajowej Ziemi Wileńskiej. Warszawa: Prohibita, 2008. ISBN 978-83-613-4407-0.

Paweł Rokicki: Glinciszki i Dubinki. Zbrodnie wojenne na Wileńszczyźnie w połowie 1944 roku i ich konsekwencje we współczesnych relacjach polsko-litewskich. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2015. ISBN 978-83-7629-736-1.

Jarosław Wołkonowski, Grzegorz Łukomski: Okręg Wileński Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej w latach 1939-1945. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 1996. ISBN 83-86100-18-4.

Wzmianka o 4 Brygadzie AK „Narocz” na stronie okolic Podbrodzia na Wileńszczyźnie – w opisie miejscowości Balingródek.