4 Warszawski Pułk Strzelców Pieszych – jednostka piechoty Wojska Polskiego w Francji.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Proces tworzenia 4 pułku piechoty rozpoczął się 17 listopada 1939 roku w obozie Coëtquidan, na podstawie rozwiązania 2 pułku piechoty (zbiorczego) oraz pułku szkolnego. Pułk wchodził w skład 2 Dywizji Strzelców Pieszych. Głównym źródłem rekrutacji żołnierzy byli ochotnicy polskiego pochodzenia, którzy przybyli z emigracji w Francji i Belgii, a także żołnierze ewakuowani z obozów internowania w Rumunii, Węgrzech, Litwie oraz Łotwie, a także poborowi z Francji. Z dniem 18 grudnia 1939 roku pułk został przeniesiony do Parthenay, w departamencie Deux-Sevres, licząc wówczas około 3200 żołnierzy. W dniu 14 lutego 1940 roku z 4 pułku piechoty wydzielono zawiązki dla 5. i 6. pułków piechoty oraz dla 2. i 202. pułków artylerii, a także zmieniono dyslokację niektórych pododdziałów pułku. W miejsce przeniesionych żołnierzy przybyli nowi poborowi z Polonii w Francji, a proces uzupełniania pułku trwał do końca maja 1940 roku. Dodatkowo z pułku odesłano 283 żołnierzy jako niepożądanych z powodu złego stanu zdrowia lub niewłaściwej postawy moralnej. Pułk przez cały okres swojego istnienia prowadził szkolenie. Uzbrojenie i wyposażenie bojowe zaczęto przydzielać żołnierzom dopiero od 23 kwietnia 1940 roku, a do czasu wyjazdu na front pułk nie posiadał pełnego ekwipunku bojowego. Tabor pułku został w pełni zmotoryzowany, przydzielono mu 109 samochodów ciężarowych i ciągników. Warunki zakwaterowania dla szeregowych były bardzo trudne; żołnierze mieszkali w stajniach, strychach, stodołach oraz garażach, zwłaszcza w czasie surowej zimy.
Działania zbrojne
Od 17 maja 1940 roku pułk został postawiony w stan gotowości bojowej, a od 19 maja rozpoczęto transport kolejowy żołnierzy oraz sprzętu na zaplecze linii Maginota, do Wassy i Doulevant de Chateau, gdzie pułk dotarł 21 maja. Następnie, w dniach 25-29 maja, pułk przeszedł 100 km marsz pieszy w rejon Colombey-les-Belles, gdzie wraz z dywizją znalazł się w odwodzie 3. armii francuskiej. 30 maja 1940 roku pułk oficjalnie przyjął nazwę 4 Warszawski Pułk Strzelców Pieszych. Od 30 maja do 9 czerwca pułk intensywnie szkolił się oraz uzupełniał brakujące wyposażenie. Od 17 maja do końca działań we Francji nie dołączyła większość kompanii broni towarzyszącej porucznika Jana Kantego Roehra, która wraz z batalionowymi plutonami ppanc. została przydzielona do 11. francuskiej DP. 9 czerwca w pułku wprowadzono pogotowie transportowe, a 11 czerwca przewieziono go koleją w rejon Belfortu. Pułk, wraz z 2 Dywizją Strzelców Pieszych, wszedł w skład 45. Korpusu Armijnego 8. Armii francuskiej, kwaterując w rejonie Hericourt. W dniach 13-16 czerwca pułk organizował obronę na kanale Montbeliard, a następnie w rejonie wcześniejszego zakwaterowania. 17 czerwca 1940 roku, pozostawiając 6. kompanię strzelecką jako pododdział osłonowy, pułk wykonał marsz i zaczął organizować obronę w rejonie Maiche-Trevillers-Damprichard. 6. kompania została zaskoczona przez Niemców, rozbrojona i częściowo wzięta do niewoli. I batalion pułku w dniu 18 czerwca stoczył całodzienne walki z czołowymi oddziałami niemieckiej 29. DP Zmot. o Maiche, a wieczorem na rozkaz wycofał się do Fessevillers. 19 czerwca od rana II i III bataliony pułku broniły swoich pozycji do wieczora, otrzymując skuteczne wsparcie całej artylerii dywizyjnej. W trakcie walk na wzgórzach Clos du Doubs, do pułku przydzielono II batalion 5. PSP. Odcinek pułku udało się utrzymać. W godzinach nocnych z 19 na 20 czerwca rozpoczął się odwrót taboru pułku w kierunku granicy francusko-szwajcarskiej, a granicę przekroczono około północy; pododdziały bojowe pułku przekroczyły ją około godziny 2. Straty pułku w trakcie walk wyniosły 15 zabitych, 40 rannych oraz 242 wziętych do niewoli i zaginionych.
Dalsze losy warszawskich strzelców pieszych
Od 20 czerwca 1940 roku 4 Warszawski Pułk Strzelców Pieszych został rozbrojony i internowany w Szwajcarii, gdzie internowano 2469 żołnierzy. W okresie od sierpnia 1944 do maja 1945 roku ewakuowano około 600 żołnierzy oraz oficerów pułku do Francji, z czego niespełna 300 dotarło do Wielkiej Brytanii i odtwarzało 2 Brygadę Strzelców Pieszych 4 DP, a kilkudziesięciu trafiło do 2 Korpusu Polskiego we Włoszech. Pułk został formalnie rozwiązany w 1945 roku. Jego tradycje kontynuował w Wielkiej Brytanii 4 Warszawski Batalion Strzelców Pieszych.
Obsada personalna
Dowódcy pułku
ppłk piech. Antoni Cieszkowski (XI 1939 – 1 IV 1940)
ppłk piech. Aleksander Gembal (8 IV 1940 – 20 VI 1940)
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Witold Biegański, Zaczęło się w Coëtquidan, Z dziejów polskich jednostek regularnych we Francji, Wydawnictwo MON, Warszawa 1977, wyd. I, s. 72,
Aleksander Blum (red.): Artyleria polska. Kampania francuska 1940. Materiały do księgi pamiątkowej artylerii polskiej na zachodzie 1940-1945. Londyn: Koło Oficerów Artylerii, 1983.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939; Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
Józef Smoliński: 2 Dywizja Strzelców Pieszych: (Francja – Szwajcaria). Warszawa: [s. n], 1992. ISBN 83-00-03620-2. Brak numerów stron w książce
Józef Smoliński: 4 Warszawski Pułk Strzelców Pieszych. Pruszków: Wydawnictwo Ajaks, 1994, seria: Zarys historii wojennej pułków Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. ISBN 83-85621-47-4.
Wykaz poległych i zmarłych żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na obczyźnie w latach 1939–1946. Londyn: Instytut Historyczny im. gen. Sikorskiego, 1952.
Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1934.