4 Regiment Pieszy Buławy Polnej Litewskiej to jednostka piechoty w armii Wielkiego Księstwa Litewskiego, która należała do wojsk I Rzeczypospolitej.
Inna nazwa: Regiment 2 Pieszy Buławy Polnej Litewskiej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Regiment, według etatu uchwalonego przez sejm niemego w 1717 roku, składał się z 425 porcji i zajmował drugie miejsce w hierarchii litewskich jednostek pieszych. W 1775 roku jego miejsce zajęli spieszeni dragoni buławy polnej.
Jednostka została utworzona w 1775 roku na skutek spieszenia Regimentu Konnego Buławy Polnej Litewskiej. W 1776 roku etat regimentowy wynosił 220 żołnierzy, w tym 4 woźniców. Zgodnie z „ratą marcową” z 1777 roku, faktyczny stan wynosił 217 żołnierzy. Regiment składał się ze sztabu, kompanii pułkownika, kompanii podpułkownika, kompanii majora oraz kompanii wakującej.
Reformy sejmu czteroletniego w 1789 roku przewidywały zwiększenie liczebności armii do 100 tysięcy żołnierzy, a etat regimentu zakładał 2153 osoby.
Niedługo później etat został zmniejszony do 65 tysięcy, jednak ani ten, ani wcześniejszy nie został zrealizowany. Nie udało się również rozbudować jednostki do ośmiu kompanii, powiększono jedynie już istniejące.
We wrześniu 1792 roku etat regimentu przewidywał 1440 żołnierzy, podczas gdy rzeczywisty stan wynosił 901. W wyniku redukcji przeprowadzonej w 1793 roku etat zmniejszył się do 808 żołnierzy, a faktycznie w regimencie służyło 720.
Przy zachowaniu etatu z 1776 roku, nowy zaciąg dla jednostki przewidywał 320 ludzi, co razem dawało 540 żołnierzy w służbie. W 1792 roku, przed przejęciem wojska litewskiego przez konfederację targowicką, etat wynosił 1440 żołnierzy, a rzeczywisty stan 901. Można założyć, że w kwietniu 1794 roku stan regimentu wynosił etatowo 808 żołnierzy, a faktyczny 720.
Regiment składał się z dwóch batalionów, z których każdy miał 4 kompanie. Na dzień 1 sierpnia 1793 roku, liczba żołnierzy wynosiła 741, a 16 kwietnia 1794 roku około 600.
Barwa regimentu
Po 1776 roku regiment nosił wyłogi pąsowe oraz złote guziki. Piechota litewska używała rajtroków chabrowych.
W czasie insurekcji kościuszkowskiej wyłogi stały się turkusowe, a guziki srebrne.
Stanowiska
Regiment stacjonował w następujących miejscowościach:
- Brześć,
- Terespol (1783),
- Wilno (1787-1789),
- Borysów (1790),
- Mińsk (1791),
- Słuck (1792),
- Żyżmory (1794).
Żołnierze regimentu
Regiment był częścią Buławy Polnej Litewskiej i był dowodzony przez hetmanów polnych litewskich, z wyjątkiem kilku miesięcy w 1792 roku, kiedy jego szefem był Józef Judycki.
Jednostką zazwyczaj kierował pułkownik, a stanowisko szefa regimentu, związane z dużymi poborami, było często traktowane jako synekura. Szefowie mieli prawo do fortragowania (przedstawiania do awansu) oficerów.
W 1777 roku w sztabie znajdować się powinni szef regimentu, regimentsfelczer pułkownik, podpułkownik, major, regimentskwatermistrz, audytor oraz adiutant. W każdej kompanii powinni być trzej oficerowie: kapitan z kompanią lub sztabowy, porucznik i chorąży. Wyjątkowo w kompanii majora nie było kapitana, a w praktyce znajdowało się tam także trzech oficerów. Łącznie, poza szefem i regimentsfelczerem, w regimencie powinno być 17 oficerów, ale faktycznie było ich 16.
Po reformach sejmu wielkiego, formalna liczba oficerów wzrosła do 21, w tym czterech podporuczników, co stanowiło nieco ponad połowę w porównaniu z innymi regimentami pieszymi wojsk Rzeczypospolitej.
Szefowie regimentu:
- Józef Sosnowski (wojewoda połocki) (1776–1780),
- Ludwik Tyszkiewicz (1780-1793),
- Kossakowski (pisarz polny),
- Józef Judycki (1792).
Pulkolnicy:
- Adam Papłoński (3 września 1776 do 1790),
- Jan Jakub Meyen (30 listopada 1790).
Walki regimentu
4 Regiment Pieszy brał udział w 1792 roku w VII wojnie polsko-rosyjskiej, która miała na celu obronę Konstytucji 3 Maja. Liczba żołnierzy wynosiła 901.
Bitwy i potyczki:
- bitwa pod Mirem (11 czerwca 1792),
- Wilno (22/23 kwietnia 1794),
- Praga (4 listopada).
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717–1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1998. ISBN 83-7188-186-X.
Mariusz Machynia, Valdas Rakutis, Czesław Srzednicki: Oficerowie wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego. Sztab, kawaleria, artyleria, wojska inżynieryjne i piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1999. ISBN 83-7188-239-4.
Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.