4 Pułk Piechoty Liniowej (Czwartaków) był polskim pułkiem piechoty, który działał w okresie Królestwa Kongresowego.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Pułk został założony w 1815 roku i włączony w struktury 2 Dywizji Piechoty. Jego siedziba znajdowała się w Warszawie, a koszary, znane jako Sapieżyńskie, ulokowane były przy ulicy Zakroczymskiej. II batalion 4 pułku z kolei stacjonował w Koszarach Sierakowskich, przy ulicy Konwiktorskiej. W czasach pokoju struktura Pułku obejmowała sztab oraz dwa bataliony, z których każdy składał się z czterech kompanii, a dodatkowo były dwie kompanie rezerwowe. Każda kompania liczyła od 4 do 6 oficerów, 14 do 16 podoficerów oraz 184 szeregowych. Stan pojedynczego batalionu wynosił 830 żołnierzy. W skład Pułku wchodziło 5 oficerów starszych, 54-55 oficerów młodszych, 160 podoficerów, 72 muzyków oraz od 1664 do 1676 szeregowych, a także 5 oficerów i od 71 do 82 podoficerów i szeregowych niefrontowych, co łącznie dawało około 2050 żołnierzy. Dwie pierwsze kompanie Pułku to kompanie wyborcze: grenadierska i woltyżerska, natomiast pozostałe były kompaniami fizylierskimi, czyli strzeleckimi.
W trakcie wojny planowano rozwinięcie Pułku do czterech batalionów, z ośmioma kompaniami w każdym z nich. W każdej jednostce wojennej miała powstać kompanię woltyżerską, bazując na jednej z nowo sformowanych kompanii.
Po wybuchu powstania listopadowego piechota przeszła reorganizację, a Pułk wszedł w skład nowo utworzonej 3 Dywizji Piechoty. 26 kwietnia 1831 roku nastąpiła kolejna reorganizacja armii głównej, która została podzielona na pięć dywizji, a Pułk znalazł się w 1 Brygadzie 3 Dywizji Piechoty.
Czwartacy cieszyli się szczególną sympatią Wielkiego Księcia Konstantego. Znani byli ze swoich dowcipów i figlów, z których jednym z najgłośniejszych było ukradzenie mu płaszcza podbitego norkami.
Żołnierze Pułku
Pułkiem dowodzili:
- pułkownik Ignacy Mycielski,
- pułkownik Ludwik Bogusławski (od 1818 z przerwą w 1819 i 1820),
- podpułkownik Wit Czajkowski (od 18 marca 1831, ciężko ranny),
- podpułkownik Stanisław Kindler (od 17 kwietnia, ciężko ranny),
- podpułkownik Klemens Jurski (od 22 kwietnia),
- podpułkownik Kazimierz Majewski (dowódca od 20 czerwca, zmarł z ran 12 września, grób znajduje się w Pomiechówku koło Warszawy),
- podpułkownik Józef Tadeusz Borzęcki (od 22 września),
- major Józef Święcicki (ostatni dowódca Pułku po internowaniu w Prusach; formalnie od 18 listopada, de facto od 13 listopada).
Wśród oficerów Pułku byli także Walerian Łukasiński, Stanisław Berini oraz Jerzy Ręczyński.
Walki Pułku
Pułk brał udział w walkach podczas powstania listopadowego, m.in. w obronie Olszynki Grochowskiej oraz w bitwie pod Ostrołęką.
Bitwy i potyczki:
- Warszawa (29 listopada 1830),
- Zakrzew (14 lutego 1831),
- Dobre (17 lutego),
- Wawer (19 i 20 lutego),
- Grochów (20 i 25 lutego),
- Wawer (31 marca),
- Dębe Wielkie (31 marca),
- Ostrołęka (14 i 26 maja),
- Warszawa (6 i 7 września).
Lista osób odznaczonych Orderem Virtuti Militari
W roku 1831, podczas wojny z Rosją, żołnierze Pułku otrzymali 5 krzyży kawalerskich, 55 złotych oraz 154 srebrne krzyże Orderu Virtuti Militari.
Za działania wojenne w dniach 14–25 lutego:
- krzyż kawalerski: Kazimierz Majewski, major później pułkownik,
- złoty krzyż: Wit Czajkowski, podpułkownik,
- majorowie: Jan Wodziński, Józef Borzęcki,
- kapitanowie: Antoni Roślakowski, Bonawentura Zdanowicz, Marcin Sporny, Józef Święcicki, Wincenty Słubicki, Antoni Paczyński, Kasper Dziewicki, Jan Szumowiecki, Seweryn Wyszpolski.
- srebrny krzyż: sierżant starszy Józef Jabłoński,
- podoficerowie: Leon Bąkiewicz, Wincenty Brzeziński, Szczepan Sawczyk, Jerzy Ręczyński, Józef Szudziak, Józef Szypułkowski, Teodor Pawlak, Józef Zdrodowski, Ignacy Orlik, Walenty Mazurkiewicz, Tomasz Filipowski.
- szeregowcy: Grzegorz Kuligowski, Kazimierz Ligocki, Wawrzyniec Daleczko, Jan Czaczko, Józef Barczyński, Tomasz Szymański, Mateusz Wolski, Łukasz Molenda, Sebastjan Nowak, Dominik Obłok, Maciej Nowowiejski, Maciej Jaroszewicz, Kazimierz Kozioł, Stanisław Pawlicki, Jerzy Morosz, Justyn Kowalewski, Mateusz Sobczyk, Józef Łoniewski, Jan Kapka, Jan Roczkowski, Walenty Maliszewski, Franciszek Jańczak, Benedykt Szewczyk, Michał Romańczuk, Adam Bubnys, Roch Tarnowski, Stanisław Suliński, Paweł Krakowski, Franciszek Koziarski, Sebastjan Kupczyk, Kazimierz Wojciaszek, Rajmund Starczyński, Wincenty Żebrowski, Józef Gajewski, Franciszek Góralski, Walenty Krakowiak, Łukasz Kołaczyński, Makaray Lutomski, Tomasz Plubasz, Stanisław Bagiński, Józef Gorczyca, Grzegorz Pturek, Jan Kotowski, Franciszek Podlasiak, Tomasz Lech, Mikołaj Baranowski.
Za działania w czasie bitwy pod Ostrołęką:
- złoty krzyż: kapitanowie Stanisław, Andrzej Prądzyński, Albin Żychliński, Kalikst Korwinowski, Alfons Borzęcki, Jan Mikołaj Radliński, Jan Jagielski,
- lekarz sztabowy: Feliks Ostrowski,
- podporucznicy: Piotr Czajkowski, Aleksy Kosicki, Antoni Dłuski, Adam Przeradzki, Józef Krzyżtoporski, Dembiński.
- srebrny krzyż: sierżant Wojciech Zdebel,
- podoficerowie: Józef Kruszyński, Stanisław Nowakowski, Franciszek Urbański, Antoni Żak, Józef Skarbek, Jakub Miarek.
- trębacz: Wawrzyniec Szymański.
- żołnierze: Piotr Bielski, Piotr Hankiewicz, Franciszek Przeciszewski, Jan Tomaszyński.
Za działania w czasie obrony Warszawy:
- krzyż kawalerski: majorowie Józef Borzęcki, Józef Święcicki,
- kapitanowie Józef Krzyżtoporski, Wincenty Słubicki, Aleksy Kosicki,
- krzyż złoty: kapitanowie Michał Chmielewski, Julian Dunin, Mateusz Łosowski, Tadeusz Niemontowski, Wojciech Pawłowski, Tytus Przeradzki, Ludwik Rayszel,
- porucznicy: Józef Wyszkowski, Wincenty Rudnicki, Adam Wodziński, Walenty Tomaszewski, Julian Zajączkowski, Stefan Spoćko, Franciszek Borzęcki, Stanisław Radliński, Józef Wojciechowski, Jan Neumark, Michał Jamont Jawoysz, Feliks Świderski,
- podporucznicy: Adam Drychel, Platon Dunin, Leonard Rozbicki, Jakób Obuchowski, Jacenty Lewartowski, Kazimierz Słubicki, Tomasz Malanowicz, Mateusz Cichewicz, lekarz batalionowy Adam Raciborski.
- krzyż srebrny: sierżanci starsi Karol Drożański, Jan Merkel, Michał Baczewski, Jan Wiliński, Ignacy Graszyński,
- podchorąży: Paweł Królikowski, Anastazy Jędrzejewicz,
- podoficerowie: Walenty Bojanowski, Józef Samora, Leon Zapalski, Feliks Jędrzejewski, Andrzej Dziarkowski, Karol Berstedt, Karol Chmielewski, Maksym Routa, Ignacy Jabłoński, Paweł Szatkowski, Adolf Ambrozyusz, Andrzej Skwierczyński.
- dobosze: Stanisław Łojek, Franciszek Sokołowski.
- żołnierze: Stanisław Dzikowski, Michał Korwina, Tomasz Barwiński, Michał Marciejewski, Ludwik Bednarek, Maciej Ługowski, Józef Różyński, Franciszek Komar, Andrzej Wesołowski, Jan Dziarkowski, Franciszek Kotowski, Wojciech Batory, Walenty Kostrzewa, Józef Piotrowski, Franciszek Szaniawski, Kazimierz Aliszkiewicz, Antoni Gibczyński, Bartłomiej Aytutys, Filip Chudy, Jakób Kotowski, Aleksander Jakubicz, Szymon Niegodzisz.
felczer starszy: Piotr Dębicki.
Uzbrojenie i umundurowanie
Podstawowym uzbrojeniem piechoty były karabiny skałkowe. Początkowo używano francuskich karabinów wz. 1777 (kalibru 17,5 mm), które później zostały zastąpione rosyjskimi modelami z fabryk tulskich wz. 1811 (kalibru 17,78 mm). Oprócz karabinów piechurzy dysponowali także bagnetami oraz tasakami (pałasze piechoty). Ich wyposażenie obejmowało również łopatki saperskie, ładownice na 40 naboi oraz pochwy na bagnety.
Umundurowanie piechura składało się z granatowej kurtki oraz białych spodni. Naramienniki były białe, a numer dywizji (2) czerwony. Czapki miały formę czwórgraniastych. Po reformie w 1826 roku wprowadzono pantalony zapinane na guziki, a czapki czwórgraniaste zamieniono na kaszkiety z czarnymi daszkami i białymi sznurami. Na kaszkiecie znajdowała się blacha z orłem, numer Pułku oraz ozdobny pompon.
Chorągiew
Chorągiew przedstawiała biały orzeł na tle granatowego krzyża kawalerskiego w czerwonym polu, otoczonym wieńcem laurowym. Pola między ramionami krzyża miały kolor czarny z białym, a w rogach znajdowały się królewskie inicjały: A I, później M I z koroną, otoczone wieńcami laurowymi.
Zobacz też
Batalion im. Czwartaków – oddział szturmowy Gwardii Ludowej/Armii Ludowej.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Bronisław Gembarzewski: Wojsko Polskie – Królestwo Polskie 1815-1830. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2003. ISBN 83-88841-48-3.
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Tadeusz Korzon, Bronisław Gembarzewski, Jadwiga Rogowa: Dzieje wojen i wojskowości w Polsce, T. 3. Lwów, Warszawa, Kraków: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1923.
Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
Andrzej Szomański: Walecznych tysiąc… Z dziejów 4 pułku piechoty liniowej wojska polskiego 1815-1831, Warszawa 1968.
Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Kajetan Władysław Rzepecki, Pułk Czwarty 1830-1831: szkic historyczny / według relacji ustnej i pamiętnikarskiej Kajetana Władysława Rzepeckiego, 1923.