4 Pułk Koronny Przedniej Straży

Oddział jazdy w armii koronnej I Rzeczypospolitej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Rzeczywiste tworzenie pułku miało miejsce od 1768 roku, bazując na chorągwi lekkich Partii Wielkopolskiej.

Pułk został sformowany w 1776 roku z chorągwi lekkich, początkowo licząc 350 żołnierzy, zorganizowanych w 9 chorągwi. Na dzień 31 stycznia 1777 roku, skład pułku obejmował sztab oraz chorągwie: szefa, rtm. Ułana starszego, rtm. Niewęgłowskiego, rtm. Zakrzewskiego, rtm. Nieszkowskiego, rtm. Ułana młodszego, rtm. Byszewskiego, rtm. Lubowidzkiego i rtm. Chrzczonowskiego.

W kwietniu 1777 roku zlikwidowano chorągiew rtm. T. Niewęgłowskiego, część żołnierzy została dymisjonowana, a część przeniesiona do innych chorągwi. W 1778 roku według etatu pułk miał liczyć 378 żołnierzy, podczas gdy faktycznie posiadał 370. W 1784 roku ustalono nowy etat dla pułków przedniej straży, przewidujący 391 „głów” – 15 w sztabie i po 47 w 8 chorągwiach. Zgodnie z planem etatu dla 100 000 armii Rzeczypospolitej Obojga Narodów, pułk powinien liczyć 1369 „głów”. W wyższym sztabie miało służyć 5 oficerów, w średnim i niższym – 15. W skład pułku miało wchodzić 10 chorągwi, każda po 135 „głów”. Jednak ten etat nie został zrealizowany. Rozpoczęto formowanie armii liczącej 65 000 żołnierzy, a pułk w tym przypadku miał etatowo liczyć 1099 „głów”, w tym 19 w sztabie oraz 8 chorągwi po 135 żołnierzy każda.

Przed wybuchem wojny z Rosją, wiosną 1792 roku, pułk według etatu liczył 1099 żołnierzy, a faktycznie miał 944. Po rozpoczęciu działań wojennych, wielu żołnierzy i oficerów pułku opuściło jednostkę, stając się fundamentem nowo tworzonego 7 pułku tatarskiego.

6 maja 1793 roku pułk został wcielony do armii rosyjskiej jako pułk konstantynowski. 12 czerwca cztery szwadrony pułku pod dowództwem rtm. Ignacego Zborowskiego rozpoczęły pomyślny marsz zza rozbiorowego kordonu. Po przegranej wojnie, liczba żołnierzy pułku znacznie spadła, osiągając jesienią 1793 roku 461 żołnierzy, a w chwili wybuchu powstania kościuszkowskiego wynosząc 500.

W 1792 roku pułk liczył 1008 „głów” i 976 koni. Natomiast w marcu 1794 roku miał 500 „głów” i 500 koni, w maju 476 „głów” i 350 koni, a we wrześniu 673 „głów” i 492 koni.

Stanowiska

Warta (XII 1789), Czehryń (od października 1792)

Żołnierze regimentu

Szefowie regimentu

Arnold Anastazy Byszewski (1768−1791)
książę Ludwik Wirtemberski (1791−1 VI 1792)

Pułkownicy

Leon Suleżycki (1775−1778)
Józef Byszewski (1778− 23 VII 1791)
Andrzej Dobraczyński (20 XII 1791−19 XI 1793)
Ludwik Fabrycy (9 XI 1793−)

Walki pułku

Regiment brał udział w wojnie w obronie Konstytucji 3 maja oraz w powstaniu kościuszkowskim.

Bitwy i potyczki

Żołnierze walczyli pod Izabelinem (7 lipca 1792), Mścibowem (10 lipca 1792), Brześciem (23 lipca 1792), Skalmierzem (31 marca 1794), Racławicami (4 kwietnia 1794), Warszawą (17 kwietnia 1794), Szczekocinami (6 czerwca 1794), Chełmem (8 czerwca 1794), Krupczycami (16 września 1794) oraz ponownie pod Brześciem (17 września 1794).

Hierarchia regimentu

chorągwie lekkie (−1776) → pułk 1 przedniej straży (1776−1789) → pułk 4 przedniej straży (1789−1793) → pułk konstantynowski (1793−)

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Krzysztof Bauer: Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06605-1.

Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.

Konstanty Górski: Historya jazdy polskiej. Kraków: Spółka wydawnicza Polska, 1894.

Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Sztaby i kawaleria. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 2002. ISBN 83-71-88-500-8.

Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.