4 Pomorska Dywizja Zmechanizowana im. Jana Kilińskiego (4 DZ)
4 Pomorska Dywizja Zmechanizowana im. Jana Kilińskiego (4 DZ) to związek taktyczny Wojsk Zmechanizowanych Sił Zbrojnych PRL.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Na mocy zarządzenia Nr 023/Org. szefa Sztabu Generalnego WP z dnia 7 marca 1962 roku, 4 Pomorska Dywizja Piechoty została przekształcona w 4 Pomorską Dywizję Zmechanizowaną według etatów nr 5/323-5/337, jako skadrowana dywizja zmechanizowana z liczebnością 2237 żołnierzy oraz 68 pracowników cywilnych. W ramach pułku zmechanizowanego znajdowały się trzy bataliony piechoty zmotoryzowanej, każdy z innym stopniem skadrowania, oraz kompania czołgów i artyleria pułkowa. W artylerii pułkowej istniała bateria moździerzy 120 mm, natomiast bateria armat przeciwpancernych była w znacznym stopniu skadrowana. Pułk liczył 318 żołnierzy, a na jego uzbrojeniu znajdowało się: 7 czołgów T-34/85, 1 transporter opancerzony BTR-152, 6 armat przeciwpancernych 85 mm, 6 dział bezodrzutowych 82 mm, 6 armat przeciwpancernych 57 mm, 6 moździerzy 120 mm, 9 moździerzy 82 mm, 4 karabiny przeciwlotnicze PKM-2 oraz 61 granatników RPG-2. Pułk czołgów składał się z pięciu kompanii czołgów średnich, plutonu piechoty oraz skadrowanego plutonu przeciwlotniczego, posiadając 212 żołnierzy oraz 36 czołgów średnich T-34/85.
W listopadzie 1966 roku dywizja została przeorganizowana na etaty wojenno-pokojowe, uzyskując pełną gotowość bojową i stając się pierwszorzutowym związkiem taktycznym Śląskiego Okręgu Wojskowego. W nowej strukturze, w miejsce dywizjonu artylerii przeciwlotniczej powstał pułk, z batalionu transportowego, dywizyjnego punktu zaopatrzenia oraz piekarni polowej zorganizowano batalion zaopatrzenia, a kasę polową i stację pocztową włączono do dowództwa dywizji. Pułk zmechanizowany obejmował trzy bataliony piechoty zmotoryzowanej, batalion czołgów, artylerię pułkową (z baterią haubic 122 mm i baterią przeciwpancerną), kompanie: rozpoznawczą, saperów, łączności, medyczną, remontową i transportową, a także plutony: chemiczny, przeciwlotniczy, remontu uzbrojenia oraz regulacji ruchu. Pułk liczył 1636 żołnierzy, a jego uzbrojenie obejmowało: 31 czołgów średnich, 79 transporterów opancerzonych SKOT, 11 opancerzonych samochodów rozpoznawczych BRDM-1, 3 samobieżne wyrzutnie ppk „Trzmiel”, 6 haubic 122 mm, 9 armat przeciwpancernych 85 mm, 9 moździerzy 120 mm, 9 moździerzy 85 mm oraz 6 dział bezodrzutowych 82 mm.
W 1967 roku wprowadzono na uzbrojenie dywizji transportery opancerzone SKOT-2A, a dwa lata później czołgi T-55A.
W 1989 roku rozformowano 11 pułk zmechanizowany, a 18 pułk czołgów średnich przekształcono w 18 pułk zmechanizowany, co doprowadziło do utworzenia zunifikowanego związku taktycznego.
12 września 1991 roku dywizja utraciła prawo do wyróżniającej nazwy „Pomorska”, zachowując jednak imię swojego patrona.
Znakiem rozpoznawczym 4 DZ był biały kwadrat, który umieszczano na czołgach, transporterach opancerzonych oraz pojazdach mechanicznych.
W 1995 roku dywizja została przekształcona na nowe etaty i zmieniła strukturę z pułkowej na brygadową. W wyniku tych zmian organizacyjnych utworzono związek taktyczny, który w następnym roku zyskał wyróżniającą nazwę – 4 Lubuska Dywizja Zmechanizowana.
Struktura organizacyjna (1967)
Dowództwo 4 Pomorskiej Dywizji Zmechanizowanej w Krośnie Odrzańskim
- 11 Złotowski pułk zmechanizowany w Krośnie Odrzańskim
- 12 Kołobrzeski pułk zmechanizowany w Gorzowie Wielkopolskim
- 17 Drezdeński pułk zmechanizowany w Międzyrzeczu
- 18 pułk czołgów średnich w Wędrzynie
- 22 pułk artylerii w Sulechowie
- 128 pułk artylerii przeciwlotniczej w Czerwieńsku
- 24 dywizjon rakiet taktycznych w Sulechowie
- 25 batalion rozpoznawczy w Międzyrzeczu
- 5 batalion saperów w Krośnie Odrzańskim
- 4 batalion remontowy w Krośnie Odrzańskim
- 4 batalion łączności w Krośnie Odrzańskim
- 4 batalion zaopatrzenia w Krośnie Odrzańskim
- 65 batalion medyczny-Szpital Wojskowy w Krośnie Odrzańskim
- 23 kompania przeciwchemiczna w Międzyrzeczu
- orkiestra dywizyjna w Krośnie Odrzańskim
- kompania ochrony i regulacji ruchu w Krośnie Odrzańskim
Sprzęt bojowy: uzbrojenie jednostek dywizji obejmowało transportery opancerzone SKOT-2A, które w 1987 roku zastąpiły bojowe wozy piechoty BWP-1, czołgi T-55A wymienione w 1988 roku na czołgi T-55AM, samobieżne haubice 2S1 Goździk, samobieżne działa przeciwlotnicze ZSU-23-4 oraz rozpoznawcze samochody opancerzone BRDM-2.
Żołnierze dywizji
Dowódcy dywizji:
- gen. bryg. Leon Łapiński 1959–1964
- gen. bryg. Józef Jaworski 1964–1966
- płk Kazimierz Makarewicz 1966–1968
- płk Jerzy Góral 1968–1970
- gen. bryg. Apoloniusz Golik 1970–1972
- gen. bryg. Henryk Antoszkiewicz 1972–1975
- gen. bryg. Romuald Królak 1975–1978
- gen. bryg. Zenon Bryk 1978–1984
- gen. bryg. Kazimierz Tomaszewski 1984–1986
- gen. bryg. Bolesław Baranowski 1986–1991
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Jerzy Kajetanowicz, Polskie wojska pancerne i zmechanizowane w latach 1955-1990, Poligon 2010, nr 3.
Jerzy Kajetanowicz. Związki taktyczne i oddziały polskich wojsk pancernych i zmechanizowanych w latach 1945–1970. Zmiany organizacyjne. „Zeszyty Naukowe WSOWL”. 2 (144), 2007. Wrocław: Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych. ISSN 1731-8157.
Jerzy Kajetanowicz. Polska piechota w latach 1955–1963. „Zeszyty Naukowe WSOWL”. 2 (128), 2003. Wrocław: Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych. ISSN 1230-5243.
Tomasz Leszkowicz: Spadkobiercy Mieszka, Kościuszki i Świerczewskiego. Ludowe Wojsko Polskie jako instytucja polityki pamięci historycznej. Warszawa: Wydawnictwo Instytut Pamięci Narodowej, 2022. ISBN 978-83-8229-588-7.
Franciszek Puchała: Budowa potencjału bojowego Wojska polskiego 1945-1990. Obszary szpiegowskich działań. Warszawa: Fundacja „Historia i Kultura”, 2013. ISBN 978-83-11-12800-2.
4 Dywizja Piechoty – Zmechanizowana 1808-1994. Zarys dziejów, Grzegorz G. Nowik (red.), Tadeusz T. Rawski (red.), Warszawa: Bellona, 1994, ISBN 83-11-08377-0, OCLC 830050990. Brak numerów stron w książce.
Wiesław Mąsior: Dowódcy dywizji Wojska Polskiego. Profesjonalne Forum Wojskowe. Serwis-militarny.net, 2005. [dostęp 2018-02-05].