4 Pomorska Dywizja Piechoty im. Jana Kilińskiego
4 Pomorska Dywizja Piechoty im. Jana Kilińskiego (4 DP) to związek taktyczny piechoty ludowego Wojska Polskiego. Została sformowana w 1944 roku w rejonie Sum na Ukrainie i weszła w skład 1 Armii WP. Brała udział w walkach o Pragę oraz przełamywała Wał Pomorski. Jako pierwsza jednostka dotarła na plaże Bałtyku podczas walk o Kołobrzeg.
W maju 1945 dywizja dotarła nad Łabę. Po zakończeniu wojny jej oddziały stanowiły podstawę do sformowania sztabu i niektórych jednostek Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. W sierpniu 1945 dywizja została odtworzona w rejonie Poznania, a jej sztab początkowo stacjonował w Kaliszu, a później w Krośnie Odrzańskim. W 1962 roku przekształcono ją w 4 Dywizję Zmechanizowaną.
Formowanie
Formowanie 4 Dywizji Piechoty rozpoczęto 1 kwietnia 1944 roku w Sumach na terenie ZSRR. 4 das SU-76 powstał pod Moskwą.
17 kwietnia 1944 dywizja otrzymała imię Jana Kilińskiego. Po czterech miesiącach szkolenia jednostka została przeniesiona do rejonu Lublina, gdzie 10 września 1944 roku otrzymała sztandar i jako pierwsza jednostka ludowego Wojska Polskiego złożyła przysięgę na polskiej ziemi. W sierpniu 1944 dywizja pełniła służbę garnizonową w Lublinie.
Struktura organizacyjna w 1944
- Dowództwo i sztab dywizji
- 10 pułk piechoty
- 11 pułk piechoty
- 12 Kołobrzeski pułk piechoty
- 6 pułk artylerii lekkiej
- 4 dywizjon artylerii pancernej
- 5 batalion saperów
- 4 batalion szkolny
- 4 kompania rozpoznawcza
- 4 kompania łączności
- 4 kompania chemiczna
- kompania samochodowo-transportowa
Marsze i działania bojowe
Po sformowaniu w maju 1944 roku i półtoramiesięcznym szkoleniu, dywizja w dniach 17-30 czerwca została przewieziona koleją przez Konotop, Kijów, Korosten, Nowogród Wołyński, Szepietówkę i Równe do rejonu Ołyki, gdzie weszła w skład 1 AWP.
10 września 1944 roku jednostka przeszła chrzest bojowy podczas walk o Pragę, dzielnicę Warszawy po wschodniej stronie Wisły. Do 16 września, w ramach 1 Armii Wojska Polskiego, brała udział w oczyszczaniu przedpola miasta, a następnie zajęła pozycje obronne wzdłuż Wisły. Po upadku Powstania Warszawskiego jednostka pozostała na swoich pozycjach do 14 stycznia 1945 roku, kiedy to wzięła udział w styczniowej ofensywie Armii Czerwonej, biorąc udział w wyzwalaniu zrujnowanej Warszawy do 17 stycznia.
29 stycznia 1945 roku, jako pierwsza jednostka, w sile 9609 żołnierzy i oficerów, podjęła walkę w pasie przesłaniania Wału Pomorskiego. Do 5 lutego uczestniczyła w walkach m.in. o Złotów, Jastrowie, Szwecję i Zdbice. 8 marca siły główne 4 DP rozpoczęły walki o Kołobrzeg, a 13 marca 2 batalion 12 pp, jako pierwszy pododdział Wojska Polskiego, dotarł na plaże Bałtyku.
Po krótkim odpoczynku i reorganizacji, 4 Dywizja Piechoty wzięła udział w II rzucie 1 Armii Wojska Polskiego podczas operacji berlińskiej 14 kwietnia 1945 roku. 17 kwietnia przekroczyła Odrę przez most pontonowy w okolicy Gozdowic, a 19 kwietnia wdarła się w niemiecką obronę w rejonie Wriezen. Od 20 kwietnia kontynuowała natarcie za wycofującym się nieprzyjacielem. 22 kwietnia całością sił dotarła nad Kanał Hohenzollernów, a 24 kwietnia sforsowała Kanał, kierując się na zachód. Zdobyła Binkerwarder i w dalszych działaniach osiągnęła Łabę. Ostatnie walki dywizja stoczyła w tym rejonie 5 maja, a 15 maja zakończyła swój szlak bojowy w miasteczku Klietz. Od 1 czerwca rozpoczęto wycofywanie jednostki do Polski.
Za walki o przełamanie Wału Pomorskiego 6 maja 1945 roku dywizja otrzymała miano „Pomorskiej” oraz została odznaczona Krzyżem Grunwaldu II klasy. Prezydium Rady Najwyższej ZSRR uhonorowało dywizję Orderem Czerwonego Sztandaru.
Na podstawie uchwały Rządu Tymczasowego z 26 maja 1945 roku, skład osobowy i sprzęt 4 Dywizji Piechoty (z wyjątkiem artylerii i batalionu sanitarnego) posłużyły jako baza do sformowania sztabu oraz niektórych oddziałów Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Dowódca dywizji, gen. Kieniewicz, został dowódcą KBW.
Sztandar dywizji
Sztandar dywizji został ufundowany przez społeczeństwo Lubelszczyzny. Wręczenia dokonał gen. Zygmunt Berling w dniu 10 września 1944 roku. W uroczystości uczestniczyli m.in. przewodniczący KRN, Bolesław Bierut, przewodniczący PKWN Edward Osóbka-Morawski oraz naczelny dowódca WP, gen. Michał Rola-Żymierski. Sztandar prawdopodobnie został wykonany w Moskwie.
Opis sztandaru:
Płat o wymiarach 93,5 × 94,5 cm, obszyty z trzech stron żółtą frędzlą, przymocowany do drzewca trzema tasiemkami i dziewięcioma gwoździami. Drzewce wykonane z jasnego politurowanego drewna, składające się z dwóch części skręcanych za pomocą mosiężnych okuć. Głowica w kształcie orła wspartego na skrzynkowym cokole z napisem: „4 Dywizja Piechoty im. Jana Kilińskiego”. Do drzewca przymocowana wstęga Orderu Czerwonego Sztandaru.
Strona główna:
Czerwony krzyż kawalerski; pola między ramionami krzyża białe. Pośrodku aplikowany i haftowany białą nicią orzeł w otoku wieńca laurowego, aplikowanego i haftowanego żółtym i brązowym jedwabiem. Na ramionach krzyża haftowane biało-szarą nicią napisy: „HONOR I OJCZYZNA” oraz „ZA NASZĄ I WASZĄ WOLNOŚĆ”. Na białych polach haftowane brązową nicią, nad gałązkami lauru, cyfry i inicjały pułków wchodzących w skład dywizji: „10 P.P.”; „11 P.P.”; „12 P.P.”; „4 P.A.L.”.
Strona odwrotna:
Czerwony krzyż kawalerski; pola między ramionami krzyża białe. Pośrodku, na aplikowanym kole, haftowana szaro-brązową nicią podobizna Jana Kilińskiego w otoku wieńca, jak na stronie głównej. Poniżej w półokręgu haftowany beżowo-szarą nicią napis: „4 DYWIZJA PIECHOTY IM. J. KILIŃSKIEGO”. Na dwu białych polach daty: „1794” i „1944” oraz gałązki lauru.
Dywizja w okresie pokoju
W Wielkopolsce
W sierpniu 1945 roku dywizja została odtworzona w rejonie Poznania i Biedruska, na bazie 3 i 5 Zapasowego Pułku Piechoty. Sztab dywizji stacjonował wówczas w Biedrusku.
W 1948 roku dywizja była rozlokowana w garnizonach:
- Dowództwo 4 DP – Kalisz
- 10 pułk piechoty – Ostrów Wielkopolski
- 11 pułk piechoty – Leszno
- 12 pułk piechoty – Pleszew
- 6 pułk artylerii lekkiej – Krotoszyn
- 18 dywizjon artylerii przeciwpancernej – Leszno
- 5 batalion saperów – Kalisz
- 21 kompania łączności – Kalisz
W 1949 roku dywizja weszła w skład 2 Korpusu Piechoty, a następnie w 1952 roku do 2 Korpusu Armijnego.
Zgodnie z rozkazem MON Nr 0045/0rg z 17 maja 1951 roku, dywizja została przeformowana na etaty 2/119-2/128 (typu A) z liczebnością 8018 żołnierzy oraz 160 pracowników cywilnych. Do końca 1951 roku funkcjonowała w stanach zmniejszonych, z 7857 żołnierzami i 160 pracownikami cywilnymi. Wzmocniono również jej uzbrojenie, w tym dodano daplot z 18 armatami plot. W pułkach utworzono kompanię plot liczącą 12 km plot oraz baterię artylerii samobieżnej z 4 (w czasie „W” 6) działami SU-76 oraz baterię artyleryjską z 4 armatami ZiS-30. W batalionach stworzono pluton plot z 4 km plot oraz wprowadzono ponownie armaty 45 mm wz 37/42, co zwiększyło nasycenie bronią maszynową. Na etatowym wyposażeniu dywizji piechoty typu A znajdowało się: 12 dział samobieżnych SU-76 (etat „W” – 18 sztuk), 78 dział, 18 armat plot, 99 moździerzy oraz 650 ciągników i samochodów (etat „W” 1154 pojazdy).
Jesienią 1958 roku, w związku z kolejną decyzją o redukcji sił zbrojnych, dywizję skadrowano, zmniejszając liczbę żołnierzy do 2400. W 1960 roku, po przezbrojeniu dywizjonu artylerii przeciwlotniczej w nowe armaty 57 mm, stan osobowy wzrósł do 2500 żołnierzy.
Na ziemi lubuskiej
W 1950 roku dywizję przeniesiono na Ziemię Lubuską, gdzie poszczególne oddziały zajęły koszary po armii niemieckiej.
- Dowództwo 4 DP – Krosno Odrzańskie
- 36 batalion łączności – Krosno Odrzańskie
- 11 pułk piechoty – Krosno Odrzańskie
- 13 pułk piechoty – Cibórz
- 38 pułk piechoty – Kożuchów
- 22 pułk artylerii lekkiej – Sulechów
- 18 dywizjon artylerii przeciwpancernej – Krosno Odrzańskie
- 19 dywizjon artylerii przeciwlotniczej – Krosno Odrzańskie
- 5 batalion saperów – Krosno Odrzańskie
W czerwcu 1956 roku oddziały dywizji ćwiczyły na poligonie Wędrzyn. 28 czerwca dowódca dywizji otrzymał rozkaz wykonania marszu do Poznania, gdzie jednostki dotarły 29 czerwca o 0:20. Zajęły 111 Szpital Wojskowy, rejon Targów Poznańskich oraz park Kasprzaka, a także wzmocniły ochronę ZISPO.
Wiosną 1957 roku, w ramach kolejnej redukcji, rozformowano 5 Saską Dywizję Piechoty, a 4 Dywizja przejęła część jej garnizonów i oddziałów, uzyskując etaty dywizji piechoty typu A.
- Dowództwo 4 DP – Krosno Odrzańskie
- 36 batalion łączności – Krosno Odrzańskie
- 11 pułk piechoty – Krosno Odrzańskie
- 12 pułk piechoty – Gorzów Wielkopolski
- 17 pułk piechoty – Międzyrzecz
- 22 pułk artylerii – Sulechów
- 6 dywizjon artylerii przeciwpancernej – Skwierzyna
- 26 dywizjon artylerii przeciwlotniczej – Wędrzyn
- 41 batalion czołgów – Wędrzyn
- 21 batalion rozpoznawczy (JW1977)
- 5 batalion saperów – Krosno Odrzańskie
Zgodnie z zarządzeniem Nr 023/Org. szefa Sztabu Generalnego WP z 7 marca 1962 roku, 4 DP została przekształcona w 4 Dywizję Zmechanizowaną i skadrowana.
Żołnierze dywizji
Dowódcy dywizji:
- gen. bryg. Bolesław Kieniewicz 1 kwietnia 1944-1945
- płk Wasyl Korewski (AR) 1945-1946
- płk Stanisław Ziarkowski (AR) 1946-1947
- gen. bryg. Stanisław Habowski 1947-1948
- płk Henryk Bąkowski 1948-1950
- płk/gen. bryg. Zygmunt Huszcza 1950-1952
- gen. bryg. Brunon Marchewka 1954-1955
- płk Tadeusz Nałogowski 1955-1957
- gen. bryg. Mieczysław Mazur 1957-1959
- gen. bryg. Leon Łapiński 1959-1964
Miejsce stacjonowania sztabu dywizji
- Ostrów Wielkopolski (do 1946)
- Kalisz ul. Plac św. Józefa 3 (do 1950)
- Krosno Odrzańskie ul. Słubicka 10
Upamiętnienie
Przypisy
Bibliografia
Wanda Bigoszewska, Henryk Wiewióra: Sztandary ludowego Wojska Polskiego 1943 – 1974. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1974.
Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej, T. 1, Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego: formowanie, działania bojowe, organizacja, uzbrojenie, metryki jednostek piechoty. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1965.
4 Dywizja Piechoty – Zmechanizowana 1808-1994. Zarys dziejów, red. nauk. Grzegorz Nowik, Tadeusz Rawski, Ministerstwo Obrony Narodowej, Departament Stosunków Społecznych, Wydawnictwo „Bellona”, Warszawa 1994, ISBN 83-11-08377-0.
Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945-1960: skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie. Toruń; Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2005. ISBN 83-88089-67-6.
Paweł P. Piotrowski: Śląski Okręg Wojskowy. Przekształcenia organizacyjne 1945-1956, Warszawa: „Trio”, 2003, ISBN 83-88542-53-2, OCLC 830528040. Brak numerów stron w książce.
Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
Wiesław Wróblewski: Działania militarne w Wielkopolsce i na Ziemi Lubuskiej. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny AON. Departament Systemu Obronnego MON, 2002. ISBN 83-88329-25-1.
Jerzy Kajetanowicz: Wojsko polskie w wydarzeniach poznańskich 1956 roku. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 5, 2006. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. Brak numeru strony.
Kazimierz Radziwończyk: 4 Dywizja Piechoty im. Jana Kilińskiego. Formowanie i szkolenie. cz.I. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3, s. 101-128, 1986. Warszawa: Wydawnictwo Czasopisma Wojskowe. ISSN 0043-7182.
Wiesław Mąsior: Dowódcy dywizji Wojska Polskiego. Profesjonalne Forum Wojskowe. Serwis-militarny.net, 2005. [dostęp 2018-02-05].