4 Gdyńska Brygada Rakietowa Obrony Powietrznej (4 BR OP)
4 Gdyńska Brygada Rakietowa Obrony Powietrznej (4 BR OP) była jednostką taktyczną Wojsk Obrony Powietrznej Kraju, a później Sił Powietrznych RP, która funkcjonowała w latach 1951–2001.
Powstanie i historia 4 BR OP
Historia 4 Gdyńskiej Brygady Rakietowej Obrony Powietrznej sięga 1951 roku, kiedy to w Gdyni utworzono 60 Samodzielny Pułk Artylerii Przeciwlotniczej na podstawie rozkazu szefa Sztabu Generalnego nr 0044/Org z dnia 17 maja 1951. Jednostka ta wchodziła w skład Marynarki Wojennej.
Na mocy zarządzenia Nr 0015/Org. dowódcy WOPK z dnia 16 stycznia 1963 roku, dotychczasowy pułk przekształcono w 60 Brygadę Artylerii Obrony Powietrznej Kraju.
3 sierpnia 1964 roku, na podstawie rozkazu dowódcy 2 Korpusu Obrony Powietrznej nr 0613, brygada została włączona do systemu dyżurów bojowych Wojsk OPK, osiągając gotowość do odpalenia rakiet w zaledwie 6 minut. Taki krótki czas reakcji był możliwy, ponieważ Brygada realizowała swoje zadania nie tylko w obrębie granic Polski, ale również w obrębie granic Układu Warszawskiego.
1 września 1967 roku brygada otrzymała sztandar, który wręczył jej dowódcy ówczesny wiceminister obrony narodowej, generał Jerzy Bordziłowski.
Jednocześnie zmieniono nazwę jednostki na 4 Brygadę Artylerii Obrony Powietrznej Kraju im. Obrońców Wybrzeża, a 1 września stał się dniem jej święta.
Etap pierwszy
Pierwszy umowny okres rozwoju organizacyjnego Brygady trwał do 1970 roku. W jego skład wchodziły:
- 21 dywizjon ogniowy w Pucku
- 22 dywizjon ogniowy na Helu
- 23 dywizjon ogniowy w Sobieszewie
- 24 dywizjon ogniowy w Babim Dole k. Kartuz
- 25 dywizjon ogniowy w Dąbrówce
- 26 dywizjon techniczny w Bieszkowicach
- dywizjon dowodzenia w Gdyni Grabówek
Jednostki te były rozmieszczone wokół aglomeracji trójmiejskiej, tworząc system rakietowej obrony powietrznej.
Etap drugi
W 1970 roku rozpoczął się drugi umowny etap rozwoju organizacyjnego Brygady, który trwał do 1973 roku. 1 lutego 1971 roku przyjęto nowy etat Brygady, w wyniku czego powstały nowe dywizjony ogniowe wyposażone w przeciwlotnicze zestawy rakietowe średniego zasięgu typu S-75 Wołchow:
- 44 dywizjon ogniowy artylerii rakietowej w Ustce
- 45 dywizjon ogniowy artylerii rakietowej w Smołdzinie
- 46 dywizjon ogniowy artylerii rakietowej w Choczewie (Lubiatowie)
Etap trzeci
Trzeci etap rozpoczął się na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Głównego nr 057/Org. z dnia 2 sierpnia 1973 roku, kiedy to utworzono kolejne dwa dywizjony ogniowe:
- 64 dywizjon ogniowy w Helu Borze
- 65 dywizjon ogniowy w Rozewiu
Rok później, na mocy rozkazu dowódcy WOPK nr 0188/Org. z dnia 19 września 1974 roku, powstały następne dwie jednostki:
- 68 dywizjon ogniowy w Łebie
- 69 dywizjon ogniowy w Rowach
Możliwości ogniowe tych dywizjonów pozwalały na wykrywanie i niszczenie celów na niskich wysokościach, co znacznie wzmocniło system obrony strefowej. W tym okresie związek taktyczny przeżywał swój największy rozwój organizacyjny, który trwał do 1990 roku, a Brygada składała się z dowództwa, sztabu oraz 14 dywizjonów.
W tym czasie Brygada, wyposażona w przeciwlotnicze zestawy rakietowe typu Wołchow i Newa, tworzyła strefę obrony powietrznej wzdłuż polskiego wybrzeża, od granicy wschodniej aż do Ustki, realizując zadania osłony wojsk operacyjnych oraz kluczowych obiektów w rejonie Trójmiasta.
W 1992 roku zmieniono nazwę jednostki na 4 Brygadę Rakietową Obrony Powietrznej. Dwa lata później, na wniosek dowódcy i władz miasta, Minister Obrony Narodowej nadał Brygadzie wyróżniającą nazwę – Gdyńska, co podkreśliło jej związek z regionem. Dodatkowo, decyzją MON nr 91 z dnia 23 czerwca 1994 roku ustanowiono 17 maja jako dzień święta Brygady, upamiętniający utworzenie 60 Samodzielnego Pułku Artylerii Przeciwlotniczej.
10 lutego 1996 roku, w siedemdziesiątą rocznicę nadania Gdyni praw miejskich, na Skwerze Kościuszki odbyła się uroczystość wręczenia nowego sztandaru Brygadzie, którego fundatorami byli mieszkańcy, zakłady pracy, instytucje oraz żołnierze.
Na przełomie stuleci w 4 Gdyńskiej BR OP zrealizowano szereg złożonych i wymagających wysokich kwalifikacji strzelań doświadczalnych.
Etap czwarty – rozformowanie
Rok 2001 okazał się przełomowy dla Brygady, ponieważ podjęto decyzje dotyczące jej likwidacji. Stopniowo wygaszano działalność w niemal wszystkich podległych jednostkach, co doprowadziło do ich ostatecznego rozformowania we wrześniu 2001 roku. Zgodnie z planem likwidacji, pozostałe trzy dywizjony (21 dr – Puck, 25 dr – Dąbrówka oraz 65 dr – Rozewie) zostały operacyjnie podporządkowane dowódcy 3 Warszawskiej Brygady Rakietowej Obrony Powietrznej.
4 Gdyńska Brygada Rakietowa Obrony Powietrznej została rozformowana 28 grudnia 2001 roku. Po jej likwidacji, 65 Dywizjon Rakietowy Obrony Powietrznej przeniósł swoją siedzibę z Rozewia do Gdyni, wchodząc w struktury 3. Brygady Rakietowej Obrony Powietrznej. Do momentu jego rozformowania, na mocy decyzji MON nr Z-5/Org./P1 z dnia 28 stycznia 2011 oraz rozkazu wykonawczego Dowódcy Sił Powietrznych nr PF-95 z dnia 31 marca 2011 roku, 65 dr OP kultywował tradycje 4. BR OP.
1 stycznia 2012 roku, na bazie rozformowanych jednostek: 21 Dywizjonu Rakietowego Obrony Powietrznej w Pucku, 25 Dywizjonu Rakietowego Obrony Powietrznej w Nowym Dworze Wejherowskim oraz 65 Dywizjonu Rakietowego Obrony Powietrznej w Gdyni, powstał 33 Dywizjon Rakietowy Obrony Powietrznej, który, zgodnie z decyzją nr 37/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 16 lutego 2012, „przejmuje i z honorem kultywuje dziedzictwo tradycji” 4. Gdyńskiej Brygady Rakietowej Obrony Powietrznej.
Zmiany nazwy Brygady
- 1951-1963 – 60 Samodzielny pułk artylerii przeciwlotniczej
- 1963-1967 – 60 Brygada Artylerii Obrony Powietrznej Kraju
- 1967-1991 – 4 Brygada Artylerii Obrony Powietrznej Kraju im. Obrońców Wybrzeża
- 1992-1994 – 4 Brygada Rakietowa Obrony Powietrznej
- 1994-2001 – 4 Gdyńska Brygada Rakietowa Obrony Powietrznej
Struktura 4 BR OP
- dowództwo i sztab 4 BR OP
- 21 dywizjon rakietowy Obrony Powietrznej
- 22 dywizjon rakietowy Obrony Powietrznej
- 23 dywizjon rakietowy Obrony Powietrznej
- 24 dywizjon rakietowy Obrony Powietrznej
- 25 dywizjon rakietowy Obrony Powietrznej
- 26 dywizjon techniczny
- 44 dywizjon rakietowy Obrony Powietrznej
- 45 dywizjon rakietowy Obrony Powietrznej
- 46 dywizjon rakietowy Obrony Powietrznej
- 64 dywizjon rakietowy Obrony Powietrznej
- 65 dywizjon rakietowy Obrony Powietrznej
- 68 dywizjon rakietowy Obrony Powietrznej
- 69 dywizjon rakietowy Obrony Powietrznej
- 84 dywizjon dowodzenia
Dowódcy
- 60 Samodzielnego pułku artylerii przeciwlotniczej
- 1951-1952 – kpt. Wiesław Pitera
- 1952-1955 – ppłk Bolesław Koszelski
- 1955-1963 – kpt. Feliks Jachnicki
- 60 Brygady Artylerii Obrony Powietrznej Kraju
- 1963-1967 – płk Czesław Drabent
- 4 Brygady Artylerii Obrony Powietrznej Kraju im. Obrońców Wybrzeża
- 1967-1968 – płk Czesław Drabent
- 1968-1979 – płk dypl. Feliks Jachnicki
- 1979-1981 – płk dypl. Tadeusz Jemioło
- 1981-1985 – płk dypl. Franciszek Żygis
- 1985-1986 – płk dypl. Mieczysław Koźbiał
- 1986-1987 – płk dypl. Marian Dul
- 1987-1992 – płk dypl. Mieczysław Kaczmarek
- 4 Brygady Rakietowej Obrony Powietrznej
- 1992-1992 – płk dypl. Mieczysław Kaczmarek
- 1992-1994 – cz.p.o. płk dypl. Andrzej Tetkowski
- 1994-1996 – płk dypl. Jan Gabryś
- 4 Gdyńskiej Brygady Rakietowej Obrony Powietrznej
- 1996-2001 – płk dypl. Jan Gabryś
- 2001-2001 – płk mgr inż. Franciszek Adamowicz
Przypisy
Bibliografia
Tomasz Leszkowicz: Spadkobiercy Mieszka, Kościuszki i Świerczewskiego. Ludowe Wojsko Polskie jako instytucja polityki pamięci historycznej. Warszawa: Wydawnictwo Instytut Pamięci Narodowej, 2022. ISBN 978-83-8229-588-7.