4 Dywizja Rakietowa

4 Harbińska Dywizja Rakietowa

4 Harbińska Dywizja Rakietowa to związek taktyczny Wojsk Rakietowych Przeznaczenia Strategicznego ZSRR, a później Rosji. Jednostki tej dywizji były zlokalizowane w Gornyj, w obwodzie czytyjskim, który jest znany pod nazwą Uljetowsk-45. Jest to w rzeczywistości miasto zamknięte ZATO Drowianaja. Inne miejscowości, w których rozmieszczono jednostki, to Czyta-46 i Czyta-47.

Zarys historyczny

Na mocy dyrektywy Ministra Obrony ZSRR nr org./59003 z 25 maja 1960 oraz rozkazu Głównodowodzącego Wojsk Rakietowych Przeznaczenia Strategicznego ZSRR nr 866414 z 4 czerwca 1960, na dzień 1 grudnia 1960, na podstawie 116 Brygady Artylerii oraz jednostek 46 Dywizji Pancernej, 36 i 98 szkół mechaników Wojsk Lotniczych oraz Zabajkalskiej Szkoły Lotniczej w Nerczyńsku, powstała 119 Brygada Rakietowa. Dowódcą brygady został Bohater Związku Radzieckiego płk Iwan Tiurin. W skład brygady weszły cztery pułki rakietowe – nr 33952, 54024, 44127 i 54278. Sztab związku taktycznego pierwotnie stacjonował w Nerczyńsku, a w 1964 został przeniesiony do Dolino w obwodzie czytyjskim. Od 1965 dowództwo i sztab ZT stacjonowały w Gornyj (Drowianaja), oddalonej o 98 km od Czyty.

29 maja 1961, na podstawie dyrektywy Ministra Obrony ZSRR nr org./9/59215 z 5 kwietnia 1961, dowództwo 119 Brygady Rakietowej zostało przekształcone w 4 Dywizję Rakietową (JW 44039) i włączone do 8 Samodzielnego Korpusu Rakietowego.

W październiku 1961 nadano dywizji nazwę wyróżniającą „Harbińska”, jako kontynuatorce tradycji 46 Harbińskiej Dywizji Pancernej. Dywizja została wyposażona w międzykontynentalne kompleksy rakietowe R-16U (8K64; NATO: SS-7 Saddler) z naziemnymi oraz silosowymi stanowiskami startowymi. Personel pułków rakietowych przeszedł szkolenie na państwowym poligonie rakietowym Bajkonur. Pierwszy dywizjon rakietowy rozpoczął dyżur bojowy 5 marca 1963. W kwietniu 1964 do dywizji dołączono dwa kolejne pułki rakietowe. W tym czasie pułki dysponowały piętnastoma stanowiskami startowymi (9 w silosach i 6 naziemnych). Jednostki bojowe rozmieszczono na zamkniętym obszarze o powierzchni 400 km², pomiędzy łańcuchami Gór Jabłonowych oraz Gór Czerskiego, w dolinie rzek Ingoda i Olenguj.

W maju 1964 rozpoczęto prace nad budową pozycji startowych dla nowego kompleksu rakietowego UR-100 (8K84; NATO: SS-11 mod.1 Sego). Pierwszy pułk, który został wyposażony w te rakiety, rozpoczął dyżur bojowy 24 listopada 1966. Na mocy decyzji Głównodowodzącego Wojsk Rakietowych Przeznaczenia Strategicznego ZSRR, do dywizji włączono trzy kolejne pułki rakietowe. W sierpniu 1967 wszystkie pułki dywizji pełniły dyżury bojowe, a stanowiska dowodzenia pułków zostały wyposażone w zautomatyzowane systemy dowodzenia „Sygnał”.

W 1967 jeden z pułków dywizji (JW 69796) uzyskał status pułku samodzielnego i został wyposażony w rakiety operacyjno-taktyczne TR-1 Temp (R-900, 9K76; NATO: SS-12 Scaleboard). W 1968 pułk został przeniesiony do Zabajkalskiego Okręgu Wojskowego i przekształcony w frontową brygadę rakietową.

W 1970, w związku z reorganizacją 8 Samodzielnego Korpusu Rakietowego w 53 Czytyjską Armię Rakietową, dywizja została włączona do nowo powstałej armii.

W 1973 dywizja otrzymała nowy zmodernizowany typ rakiet balistycznych UR-100K (15A20; NATO: SS-11 mod.2 Sego). Jednocześnie z jej składu wyłączono i rozformowano 3 pułki rakietowe wyposażone w rakiety R-16U. Dywizja uczestniczyła w dwóch ćwiczeniach armijnych, podczas których przeprowadzono szkolno-bojowe starty rakiet UR-100K – „Wostok-74” i „Wostok-75”.

W 1976 na uzbrojenie dywizji wprowadzono rakiety średniego zasięgu RSD-10 „Pionier”.

Ważnym wyzwaniem dla dywizji było uczestnictwo w wielkich ćwiczeniach strategicznych, które były kierowane przez ministra obrony ZSRR i nosiły kryptonim „Wostok-81”. W trakcie tych ćwiczeń jeden z pułków dywizji przeszedł 160-kilometrowy marsz, w tym forsowanie rzeki Ingoda za pomocą mobilnych kompleksów rakietowych „Pionier”, a następnie zdobył wyznaczoną pozycję, gdzie pomyślnie wykonano trzy szkolno-bojowe starty rakiet „Pionier”, które trafiły w cele na kamczackim poligonie rakietowym Kura.

W 1988, w wyniku podpisania układu o likwidacji rakiet średniego i bliskiego zasięgu, trzy pułki rakietowe zostały wycofane z dyżurów bojowych oraz rozformowane. Jeden z pułków został przydzielony do dywizji stacjonującej w Joszkar-Oła. W okresie od 26 sierpnia do 29 grudnia 1988, dywizja, jako pierwsza w historii Wojsk Rakietowych Przeznaczenia Strategicznego, przeprowadziła 36 startów rakiet RSD-10 „Pionier” pod kontrolą grup inspekcyjnych USA, celem ich likwidacji. W latach 1992–1994, w związku z układem o ograniczeniu zbrojeń strategicznych, z dywizji Harbińskiej wycofano trzy kolejne pułki rakietowe.

W 1995 dywizja otrzymała nowy typ rakiet międzykontynentalnych – RT-2PM „Topol”. W składzie dywizji znajdowały się wtedy dwa pułki z 18 stanowiskami startowymi.

Na podstawie dyrektywy I zastępcy ministra obrony Federacji Rosyjskiej nr 314/3/0839 z 14 listopada 2001, rozpoczęto przygotowania do rozformowania i likwidacji 4 Harbińskiej Dywizji Rakietowej. Ostatecznie dywizja została rozformowana w październiku 2002, a obiekty infrastruktury przekazano wojskom Syberyjskiego Okręgu Wojskowego.

Skład

Dowództwo i sztab dywizji (JW 44039).

  • Dowódca dywizji
  • I zastępca dowódcy dywizji
  • Szef sztabu dywizji
  • Zastępca dowódcy dywizji do spraw wychowawczych
  • Zastępca dowódcy dywizji do spraw uzbrojenia rakietowego – główny inżynier
  • Szef tyłów dywizji
  • Stanowisko dowodzenia
  • Wydział operacyjny
  • Wydział organizacyjno-mobilizacyjny
  • Wydział gotowości bojowej
  • Wydział kultury fizycznej i sportu
  • Wydział przygotowania danych
  • Wydział kontroli pomiarów i zabezpieczenia astronomiczno-geodezyjnego
  • Wydział bezpieczeństwa służby wojskowej
  • Wydział łączności
  • Wydział łączności specjalnej
  • Wydział zabezpieczenia tajemnicy
  • Wydział kadr
  • Wydział pracy wychowawczej
  • Centrum pomocy psychologicznej i rehabilitacji
  • Służba uzbrojenia rakietowego
  • Służba inżynieryjna
  • Służba tyłów
  • Służba zaopatrzenia
  • Służba inżynieryjno-techniczna
  • Służba samochodowa
  • Służba chemiczna
  • Służba medyczna
  • samodzielny batalion zabezpieczenia bojowego (JW 44039-A)
  • szkoła młodszych specjalistów – dywizjon szkolny (JW 44039-B)
  • centrum obliczeniowe (JW 44039-C)
  • grupa eksploatacyjno-remontowa (JW 44039-K)
  • baza zabezpieczenia materialno-bytowego (JW 44039-N)
  • orkiestra dywizyjna (JW 44039-O)
  • 88 samodzielny batalion eksploatacyjno-remontowy (JW 44039-T)
  • 246 samodzielna kompania ochrony i zwiadu (JW 44039-SZCZ)

37 pułk rakietowy (JW 95818) został włączony do dywizji w 1966, wyekwipowany w kompleksy rakietowe UR-100. Od 1974 używał rakiet RSD-10, a następnie RT-2PM „Topol”. Rozformowany w 2002 jako ostatni pułk w dywizji.

68 pułk rakietowy (JW 77190) dołączył do dywizji w 1966, był wyposażony w kompleksy rakietowe UR-100 i został rozformowany w 1992.

205 pułk rakietowy (JW 74830) włączono do dywizji w 1966, z kompleksami rakietowymi UR-100, rozformowany w 1993.

345 pułk rakietowy (JW 01097) dołączył do dywizji w 1979, wyposażony w kompleksy rakietowe RSD-10. W 1988 został przekazany do 29 Dywizji Rakietowej w Szawle jako JW 40883.

497 pułk rakietowy (JW 33952) włączono do ZT w 1960, był wyposażony w kompleksy R-16, a następnie UR-100, rozformowany w 1993.

498 pułk rakietowy (JW 54024) włączono do ZT w 1960, był wyposażony w kompleksy R-16 i w 1965 przekazany do 47 Dywizji Rakietowej w ZATO Ołowiannaja.

523 pułk rakietowy (JW 44127) dołączył do ZT w 1960, był wyposażony w kompleksy R-16 i w 1969 przekazany do 38 Dywizji Rakietowej w Dierżawinsk-1.

524 pułk rakietowy (JW 34278) włączono do ZT w 1960, wyposażony w kompleksy rakietowe UR-100, a następnie RT-2PM „Topol”, rozformowany w 2002 jako jeden z ostatnich pułków dywizji.

551 pułk rakietowy (JW 49518) został przekazany w 1977 z 47 Dywizji Rakietowej, był wyposażony w kompleksy RSD-10, rozformowany w 1988.

697 pułk rakietowy (JW 07387) był w dywizji od 1964, wyposażony w kompleksy R-16, później RSD-10, w 1988 przekazany do 14 Dywizji Rakietowej w Joszkar-Oła.

720 pułk rakietowy (JW 12412) był w dywizji od 1964, wyposażony w kompleksy R-16, później RSD-10, rozformowany w 1988.

775 pułk rakietowy (JW 57345) był w dywizji od 1964, wyposażony w kompleksy R-16, później RSD-10, rozformowany w 1988.

samodzielny pułk rakietowy (JW 69796) był w dywizji od 1967, wyposażony w kompleksy „Temp”-S, w 1968 przekazany do Zabajkalskiego OW i przekształcony w 124 Brygadę Rakietową.

pułk rakietowy (JW 68531) był w dywizji od 1964, wyposażony w kompleksy R-16, w 1969 przekazany do 57 Dywizji Rakietowej w Żangiz-Tobe.

pułk rakietowy, w składzie dywizji od 1964, wyposażony w kompleksy R-16, rozformowany w 1969.

2422 techniczna baza rakietowa (JW 93402).

1526 baza techniczno-remontowa (JW 54160).

2582 baza remontu środków łączności (JW 40248).

550 samodzielny dywizjon artylerii przeciwlotniczej (JW 49488).

samodzielny batalion łączności (JW 03482).

samodzielny batalion inżynieryjno-saperski (JW 03337).

batalion eksploatacyjno-techniczny (JW 03322).

samodzielny batalion samochodowy (JW 03343).

oddział budownictwa i remontów (JW 73913).

garnizonowa administracja mieszkań (JW 42329).

137 samodzielna eskadra śmigłowców (JW 52639).

201 szpital wojskowy (JW 74208).

Dowódcy dywizji

  • 4 sierpnia 1960 – 24 czerwca 1968 – gen. mjr Iwan Tiurin
  • 24 czerwca 1968 – 8 stycznia 1972 – gen. mjr Wasilij Szirokow
  • 8 stycznia 1972 – 9 lipca 1976 – gen. mjr Gieorgij Nowikow
  • 9 lipca 1976 – 14 kwietnia 1981 – gen. mjr Wiktor Kłoczkow
  • 14 kwietnia 1981 – 26 stycznia 1985 – gen. mjr Nikołaj Łastoczkin
  • 26 stycznia 1985 – 6 listopada 1985 – gen. mjr Aleksiej Kriżko
  • 6 listopada 1985 – 8 lutego 1990 – gen. mjr Władimir Szapowałow
  • 8 lutego 1990 – 31 maja 1993 – gen. mjr Aleksandr Łukin
  • 23 czerwca 1993 – 14 sierpnia 1995 – gen. mjr Siergiej Chutorcew
  • 14 sierpnia 1995 – 1999 – gen. mjr Władimir Martynow
  • 1999 – 2002 – gen. mjr Siergiej Arzamascew

Bibliografia

  • B. Potyrała, W. Szlufik – „Dowództwo sił Zbrojnych ZSRR od rewolucji naukowo-technicznej do równowagi strategicznej”, Wyd. WSP Częstochowa, 2000 r.
  • B. Potyrała, W. Szlufik – „Koniec mitu o niezwyciężonej Armii Radzieckiej (lata siedemdziesiąte-dziewięćdziesiąte)”, Wyd. WSP Częstochowa, 2001 r.
  • (ros.) „Wojskowy słownik encyklopedyczny RWSN”, Wyd. Moskwa, 1999 r.
  • (ros.) „4 Harbińska. 60 lat na straży Ojczyzny”, Wyd. Czyta, 2001 r.
  • (ros.) „Czytyjska Armia Rakietowa”, Wyd. Czyta, 2003 r.
  • (ros.) „Perechen woinskich czastiej 1946-1991”, Wyd. Tomsk, 2002 r.
  • (ros.) W. Fieskow, K. Kałasznikow, W. Golikow – „Armia Radziecka w latach zimnej wojny 1946-1991”, Wyd. Tomsk, 2004 r.
  • (ros.) W. Nosow – „Stratedzy”, Wyd. Moskwa, 2008 r.
  • (ros.) I. Drogowoz – „Wojska Rakietowe ZSRR”, Wyd. Harwest, Mińsk, 2007 r.
  • (ros.) Strona internetowa: www.russianarms.ru
  • Stanisław Zarychta: Broń jądrowa w kształtowaniu bezpieczeństwa 1945–2015. Warszawa: Bellona SA, 2016. ISBN 978-83-11-14235-0.