4 Dywizja Pancerna
4 Dywizja Pancerna (niem. 4. Panzer-Division) – niemiecka dywizja pancerna z czasów II wojny światowej, która uczestniczyła w inwazji na Polskę i Francję oraz w ataku na Związek Radziecki.
Historia
Dywizja została utworzona na podstawie rozkazu z 10 października 1938 w Würzburgu, w koszarach przeniesionej z 2 Dywizji Pancernej do Wiednia.
W 1939 roku brała udział w inwazji na Polskę w ramach XVI Korpusu 10 Armii. W trakcie tej operacji uczestniczyła w bitwie pod Mokrą, gdzie od 1 do 2 września stoczyła walki z oddziałami Wołyńskiej Brygady Kawalerii. Od 4 września szturmowała pozycje obronne 2 PPLeg. w Górach Borowskich, a 6 września zaatakowała pozycje 13 DP w rejonie Tomaszowa Mazowieckiego, po czym, po przełamaniu obrony polskiej, ruszyła w kierunku Warszawy. 8 i 9 września przeprowadziła dwa nieudane ataki na stolicę. Następnie wycofano ją na zachód, gdzie uczestniczyła w niemieckim kontrataku podczas bitwy nad Bzurą.
Żołnierze 4 Dywizji Pancernej zamordowali jednego z dwóch jeńców polskich wziętych do niewoli pod Radomskiem, po brutalnych torturach. Obcięli mu język, uszy oraz nos. Są również oskarżani o zbrodnię wojenną w Śladowie 18 września 1939 roku, gdzie zastrzelili i utopili w Wiśle około 300 ludzi, a także o morderstwo w Mszczonowie, gdzie 8 września zabili 8 jeńców wojennych.
W okresie od 1 do 25 września 1939 roku 4 Dywizja Pancerna poniosła jedne z największych strat wśród niemieckich dywizji, obok 1 Dywizji Lekkiej, tracąc 94 czołgi, które były uszkodzone lub zniszczone (w tym 46 czołgów PzKpfw I, 33 PzKpfw II, 6 PzKpfw IV i 9 czołgów dowodzenia), choć straty bezpowrotne były mniejsze.
W grudniu 1939 roku dywizja została włączona do 6 Armii i przeniesiona na zachód. W składzie tej armii brała udział w działaniach podczas inwazji na Francję, walcząc na terenie Flandrii. Po zakończeniu walk stacjonowała w okupowanej Francji do grudnia 1940 roku, przechodząc reorganizację, w wyniku której 36 pułk pancerny został wyłączony z jej struktury, a później utworzono z niego 14 Dywizję Pancerną.
W 1941 roku dywizja została przeniesiona do Prus Wschodnich i włączona w skład 2 Grupy Pancernej Grupy Armii Środek. W ramach tej armii, posiadającej 22 czerwca 1941 roku 169 czołgów, uczestniczyła w inwazji na ZSRR. Na przełomie 1941 i 1942 roku brała udział w walkach pod Moskwą. W lipcu 1943 roku uczestniczyła w bitwie na łuku kurskim, a następnie pod Homlem.
W sierpniu 1944 roku została przerzucona na Łotwę i dołączyła do Grupy Armii Północ. Uczestniczyła w walkach na terenie Łotwy do stycznia 1945 roku, kiedy to została przeniesiona na Pomorze i włączona w skład Grupy Armii Wisła.
W styczniu 1945 roku dywizja skoncentrowała się w rejonie Grudziądza, a następnie wycofała się w trakcie walk w rejonie Gdańska, gdzie jej resztki skapitulowały 9 maja 1945 roku przed Armią Czerwoną.
Dowództwo dywizji
Dowódcy dywizji:
- gen. por/gen. mjr Georg-Hans Reinhardt (1938 – 1940)
- gen. mjr Ludwig Ritter von Radlmeier (1940)
- płk Johann Joachim Stever (1940)
- gen. por. Hans Freiherr von Boineburg-Lengsfeld (1940)
- gen. mjr Willibald Freiherr von Langermann und Erlencamp (1940 – 1941)
- gen. por. Dietrich von Saucken (1941 – 1942)
- płk/gen. mjr Heinrich Eberbach (1942)
- gen. por. Dietrich von Saucken (1942 – 1944)
- płk Clemens Betzel (1944 – 1945)
- płk Ernst Hoffmann (1945)
Struktura organizacyjna
Skład w 1939 roku:
- 5 Brygada Pancerna (5.Panzer-Brigade)
- 35 pułk pancerny (Panzer-Regiment 35)
- 36 pułk pancerny (Panzer-Regiment 36)
- 4 Brygada Strzelców (4.Schützen-Brigade)
- 12 pułk strzelców (Schützen-Regiment 12)
- 4 batalion motocyklowy (Kradschützen-Abteilung 4)
- 103 pułk artylerii (Artillerie-Regiment 103)
- 7 batalion rozpoznawczy (Aufklärungs-Abteilung 7)
- 49 batalion przeciwpancerny (Panzerabwehr-Bataillon 49)
- 79 batalion pionierów (Pionier-Bataillon 79)
- 79 kompania łączności (Nachrichten-Abteilung 79)
Na 1 września 1939 roku dywizja dysponowała sprzętem pancernym:
- 35 pułk pancerny: 99 PzKpfw I, 64 PzKpfw II, 6 PzKpfw IV, 8 czołgów dowodzenia
- 36 pułk pancerny: 84 PzKpfw I, 66 PzKpfw II, 6 PzKpfw IV, 8 czołgów dowodzenia.
W sumie w tym czasie dywizja posiadała 425 pojazdów pancernych (w tym 90 sam.panc.), 1321 samochodów ciężarowych, 466 samochodów osobowych, 916 motocykli, 24 lekkie haubice polowe, 10 dział piechoty, 33 działa przeciwpancerne 37 mm, 12 nkm.plot 20 mm, 21 lekkich i 12 ciężkich granatników, 28 ckm, 740 lkm oraz 6161 karabinów, 433 pistoletów maszynowych i 3838 pistoletów. Całkowita liczba żołnierzy wynosiła 10 286, w tym 351 oficerów, 1762 podoficerów, 8062 szeregowych i 111 urzędników.
Na 10 maja 1940 roku dywizja dysponowała sprzętem pancernym:
- 35 pułk pancerny: 69 PzKpfw I, 50 PzKpfw II, 20 PzKpfw III, 12 PzKpfw IV, 5 czołgów dowodzenia
- 36 pułk pancerny: 66 PzKpfw I, 55 PzKpfw II, 20 PzKpfw III, 12 PzKpfw IV, 5 czołgów dowodzenia.
Na 22 czerwca 1941 roku dywizja dysponowała następującym sprzętem pancernym:
- 35 pułk pancerny: 44 PzKpfw II, 31 PzKpfw III z działem 3,7cm, 74 PzKpfw III z działem 5 cm, 20 PzKpfw IV, 8 czołgów dowodzenia.
Skład w 1943 roku:
- 35 pułk pancerny (Panzer-Regiment 35)
- 12 pułk grenadierów pancernych (Panzergrenadier-Regiment 12)
- 33 pułk grenadierów pancernych (Panzergrenadier-Regiment 33)
- 103 pułk artylerii (103.Artillerie-Regiment)
- 49 dywizjon niszczycieli czołgów (Panzerjäger-Abteilung 49)
- 79 pancerny batalion pionierów (Panzer-Pionier-Bataillon 79)
- 79 pancerny batalion łączności (Panzer-Nachrichten-Abteilung 79)
- 290 dywizjon artylerii przeciwlotniczej (Heeres-Flak-Abteilung 290)
Przypisy
Bibliografia
Benedikt Erenz, Karl-Heinz Janssen: Niemcy o zbrodniach Wehrmachtu. Warszawa: 1997. ISBN 83-11-08722-9.
Dariusz Jędrzejewski, Zbigniew Lalak: Niemiecka broń pancerna 1939-1945. Warszawa: 1999. ISBN 83-86776-36-6.
Tadeusz Rawski: Piechota w II wojnie światowej. Warszawa: 1984. ISBN 83-11-07065-2.
Jorge Rosado, Chris Bishop: Dywizje pancerne Wehrmachtu 1939–1945. Poznań: Wydawnictwo Vesper, 2012. ISBN 978-83-7731-130-1.
Jan Wróblewski: Armia Prusy. Warszawa: Wyd. MON, 1986. ISBN 83-11-07212-4. Brak numerów stron w książce.
Thomas L. Jentz: Panzer Truppen: The Complete Guide to the Creation and Combat Employment of Germany’s Tank Force: 1933-1942. Schiffer Publishing, 2004. ISBN 0-88740-915-6.
Wojciech Zalewski: Piotrków 1939. Warszawa: Bellona, 2000. ISBN 83-11-09164-1. Brak numerów stron w książce.