4 Brygada WOP

4 Brygada Wojsk Ochrony Pogranicza

4 Brygada Wojsk Ochrony Pogranicza to rozwiązany związek taktyczny, który pełnił funkcję ochrony granicy na odcinku polsko-czechosłowackim.

Formowanie i zmiany organizacyjne

4 Brygada Wojsk Ochrony Pogranicza JW 2445 została utworzona 1 stycznia 1951 roku, bazując na 21 Brygadzie Ochrony Pogranicza, na podstawie rozkazu MBP nr 043/org z dnia 3 czerwca 1950 roku. Podlegała ona Dowództwu WOP. Nowa numeracja batalionów i brygad zaczęła obowiązywać od 1 stycznia 1951 roku. Sztab brygady stacjonował w Gliwicach przy ul. Nowotki, obecnie Daszyńskiego 56. 1 lipca 1952 roku, Dowództwo WOP przejęło od komend wojewódzkich MO pełną odpowiedzialność za zaopatrzenie kwatermistrzowskie brygad oraz ich pododdziałów granicznych, co uczyniło wojska ochrony pogranicza całkowicie samodzielnymi w kwestiach gospodarczych.

Zgodnie z etatem czasu „P” nr 352/14, na 1 listopada 1954 roku, brygada liczyła 3144 żołnierzy, natomiast etat czasu „W” nr 352/11 przewidywał 3982 żołnierzy.

Jednostka została rozformowana 1 stycznia 1958 roku, a na jej miejscu powstała 4 Górnośląska Brygada WOP.

Struktura organizacyjna

Skład organizacyjny 4 Brygady WOP przedstawiony został w publikacji: Sławomir S. Żurawlow, Pododdziały Ochrony Pogranicza w Jaworzynce, Istebnej i Koniakowie – Rys historyczny 1922–2008, s. 39–40.

Dowództwo, sztab i pododdziały dowodzenia

41 batalion WOP – Ustroń oraz 5 strażnic, które w 1956 roku zostały przekazane pod komendę 3 Brygady WOP w Nowym Sączu
42 batalion WOP – Cieszyn i 4 strażnice
43 batalion WOP – Racibórz i 5 strażnic
44 batalion WOP – Głubczyce i 6 strażnic
45 batalion WOP – Prudnik i 5 strażnic
46 batalion WOP – Paczków i 5 strażnic, które w sierpniu 1954 roku przekazano pod komendę 5 Brygady WOP w Kłodzku

Graniczne Placówki Kontrolne (GPK):

Cieszyn – kolejowa i drogowa
Zebrzydowice – kolejowa
Chałupki – drogowa
Głuchołazy – kolejowa

Stan osobowy wynosił 3378 żołnierzy.

Sztandar brygady

Sztandar dla poprzednika brygady – Katowickiego Oddziału WOP nr 10 został wręczony 4 listopada 1946 roku. W ceremonii wzięli udział m.in.: minister obrony narodowej, marszałek Polski Michał Rola-Żymierski, minister hutnictwa Hilary Minc, wojewoda śląski gen. bryg. Aleksander Zawadzki, dowódca Okręgu Wojskowego IV gen. Stanisław Popławski oraz szef Departamentu WOP gen. bryg. Gwidon Czerwiński.

Na lewej stronie płatu sztandaru, w dolnym prawym rogu, umieszczono czterowierszowy napis: „C.Z.P. (HUTNICZEGO) 24.XI.1946”.

W drzewce sztandaru gwoździe pamiątkowe wbijali m.in.: gen. Marian Spychalski, minister Eugeniusz Szyr, Generalny Dziekan Wojska Polskiego ks. płk Stanisław Warchałowski, wicewojewoda śląski płk Jerzy Ziętek, płk Redlich, płk Kuczyński oraz przedstawiciele kopalń „Pokój”, „Kościuszko”, „Bankowa” i „Mała Panew”.

Pomimo reorganizacji i zmiany nazwy jednostki, sztandar nie był poprawiany. Został przekazany do Muzeum Wojska Polskiego 1 lipca 1963 roku.

Żołnierze brygady

Dowódcy brygady

Informacje o dowódcach 4 Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza zostały podane w publikacji: Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945–1991, s. 11.

ppłk Michał Hakman (01.08.1950–30.06.1953)
ppłk Stanisław Czesławski (01.07.1953–15.09.1955)
ppłk Teofil Bielecki (16.09.1955–08.02.1957)
ppłk Eugeniusz Gumbarewicz p.o. (09.02.1957–01.09.1957)
płk Bolesław Bonczar (02.09.1957–31.12.1957)

Podoficerowie

st. sierż. Jan Kępa.

Historia

1950 – brygada otrzymała pierwszą aparaturę kinową, co umożliwiło wprowadzenie ruchomych kin objazdowych do strażnic i GPK.

1951 – 13 marca miała miejsce dezercja sześciu żołnierzy: trzech z 223 strażnicy WOP Zwierzynie oraz trzech z 222a strażnicy WOP Pokrzywna, pod dowództwem sierż. Jana Kępy, zastępcy dowódcy ds. specjalnych 222a strażnicy WOP Pokrzywna 45 batalionu WOP Prudnik. Dezerterzy zostali ujęci na terytorium Czechosłowacji i skazani na kary więzienia, a sierż. Kępa otrzymał karę śmierci, która została wykonana w Areszcie Śledczym w Bytomiu.

1952 – w brygadzie powstała orkiestra, co otworzyło nowe możliwości dla rozwoju amatorskiej twórczości artystycznej.

1956 – 2 maja dowództwo Brygady na odcinku 41 batalionu WOP Ustroń zorganizowało sezonową strażnicę WOP w namiotach, z kadrą zawodową i żołnierzami służby zasadniczej 45 batalionu WOP Prudnik (dowódcą strażnicy był ppor. Edward Karpiuk), na płaskowyżu Soszów, w celu zwalczania przemytu w tym rejonie. Strażnica realizowała swoje zadania pomiędzy szczytami „Czantoria” i „Stożek”, z bazą wyjściową w miejscowości Wisła. W czerwcu, wskutek rykoszetu (teren górzysty, kamienie), doszło do zranienia przemytnika, miejscowego górala, po oddaniu serii strzałów ostrzegawczych przez żołnierzy strażnicy.

W końcu czerwca 1956 roku, w okresie tzw. „Wypadków poznańskich”, wzdłuż linii granicznej i w strefie działania odnajdywano pakunki z ulotkami tzw. „bibuły”, przytwierdzone do balonów leżących na ziemi. Z uwagi na masowość tego zjawiska, żołnierze otrzymali pozwolenie na użycie broni w celu zestrzelenia nisko przelatujących balonów, nawet jeśli znajdowały się na terytorium czechosłowackim, ale w zasięgu ognia – podobnie postępowali pogranicznicy czechosłowaccy.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945–1991. Gliwice: Wydawnictwo Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy Wojska Polskiego, 2005.

Grzegorz Goryński. Plany mobilizacyjne Wojsk Ochrony Pogranicza okresu zimnej wojny – zadania na rzecz MON. „Biuletyn Historyczny Muzeum Marynarki Wojennej”. 36/2021, 2021. Gdynia: Muzeum Marynarki Wojennej. ISSN 0137-5539.

Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza (1945–1991). Krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.

Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.

Sławomir S. Żurawlow, Pododdziały Ochrony Pogranicza w Jaworzynce, Istebnej i Koniakowie – Rys historyczny 1922–2008, Gliwice: Gminny Ośrodek Kultury w Istebnej, 2011.

Sławomir S. Żurawlow, Garnizon Wojska Polskiego w Gliwicach. Rys historyczny 1945–2014, Gliwice: Zakład Poligraficzny Waldemar Wiliński, 2014.

Mirosław Kudasiewicz. Z archiwum odkrywcy – Balonowa propaganda. „Tygodnik Prudnicki”. 19(649), s. 8, 2003-05-07. ISSN 1231-904X.

Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP – Ale co na to powie moja stara. „Tygodnik Prudnicki”. 1(684), s. 10, 2004-01-07. ISSN 1231-904X.

Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP (45) Sylwetki dowódców jedn. WOP – kpt. Franciszek Gajdemski. „Tygodnik Prudnicki”. 23(758), s. 10, 2005-06-08. ISSN 1231-904X.

Tadeusz Niedziela. Wojska Ochrony Pogranicza w pięćdziesiątą rocznicę objęcia służby w ochronie granicy Polski 1945–1995. „Jednodniówka Związku Byłych Żołnierzy Zawodowych Środowiska WOP”, s. 14, 1995-06.

Archiwum Straży Granicznej, DWOP sygn. 2825/1. Rejestr główny jednostek WOP.