4 Brygada Ochrony Pogranicza
4 Brygada Ochrony Pogranicza to zlikwidowana jednostka w ramach Wojsk Ochrony Pogranicza, która odpowiadała za ochronę granicy morskiej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
4 Brygada Ochrony Pogranicza JW 5034 (zgodnie z Zarządzeniem SzSG Nr 0153/Org. z 21 września 1946) została utworzona w 1948 roku na podstawie 12 Gdańskiego Oddziału WOP, w oparciu o rozkaz MON nr 055/org. z 20 marca 1948. W skład brygady wchodziły trzy bataliony, a jej etat wynosił 1428 żołnierzy oraz 12 pracowników cywilnych. Brygada była podporządkowana Głównemu Inspektoratowi Ochrony Pogranicza, a zaopatrzenie realizowano przez kwatermistrzostwo okręgu wojskowego. Na mocy rozkazu Ministra Obrony Narodowej nr 205/Org. z 4 grudnia 1948, z dniem 1 stycznia 1949 Wojska Ochrony Pogranicza zostały podporządkowane Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego. Przejmowała ona również zaopatrzenie brygady, które wcześniej realizowane było przez Komendę Wojewódzką MO.
Sztab brygady miał swoją siedzibę w Gdańsku, przy ul. Niedziałkowskiego 11.
Aby podkreślić wojskowy charakter tej jednostki, 1 stycznia 1950 roku powrócono do wcześniejszego określenia „Wojska Ochrony Pogranicza”. Z dniem 1 stycznia 1951 wprowadzono nową numerację batalionów i brygad Wojsk Ochrony Pogranicza. Na bazie 4 Brygady Ochrony Pogranicza utworzono 16 Brygadę WOP.
Ochrona granicy
Główny nacisk w zakresie ochrony granicy morskiej kładziono na obserwację. Stworzono sieć otwartych oraz ukrytych punktów obserwacyjnych, a także nawiązano współpracę z punktami obserwacyjnymi Marynarki Wojennej. W strażnicach nadmorskich wprowadzono patrole pogotowia. W nocy wykorzystywano podsłuchy, patrole oraz zasadzki. W portach i przystaniach rybackich zorganizowano stałe posterunki do kontroli ruchu rybackiego. W głąb strefy nadgranicznej wysyłano patrole żołnierzy WOP 2-3 razy w tygodniu.
Struktura organizacyjna
W 1948 roku struktura organizacyjna brygady obejmowała:
- Dowództwo, sztab i pododdziały dowodzenia
- Samodzielny batalion ochrony pogranicza nr 2 – Lębork
- Samodzielny batalion ochrony pogranicza nr 8 – Sopot
- Samodzielny batalion ochrony pogranicza nr 10 – Sztutowo
- Flotylla ścigaczy WOP – Gdańsk Westerplatte
Etat brygady przewidywał 3 bataliony, 1428 wojskowych oraz 12 pracowników cywilnych.
Na obszarze odpowiedzialności brygady działały trzy Graniczne Placówki Kontrolne (GPK):
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 21 „Gdynia” (morska)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 22 „Gdańsk” (morska)
- Graniczna Placówka Kontrolna nr 23 „Gdańsk-Wrzeszcz” (lotniskowa)
Sztandar brygady
Wręczenie sztandaru miało miejsce w Lęborku 27 czerwca 1948 roku. Uroczystość zaszczycił swoją obecnością gen. bryg. W. Szlejer, wojewoda gdański Stanisław Zrałek, główny inspektor Ochrony Pogranicza płk Roman Garbowski, przewodniczący WRN w Gdańsku Duda-Dziewierz oraz starosta powiatu Lębork Tadeusz Trapszo.
Na lewej stronie sztandaru w lewym górnym rogu umieszczono herby Gdańska i Gdyni w układzie szachownicy, w prawym górnym rogu – herb Sopotu, w lewym dolnym rogu – herb Wejherowa, a w prawym dolnym rogu herby Elbląga i Lęborka także w układzie szachownicy. W drzewcu wbito 19 gwoździ.
Dowódcy brygady
- ppłk Józef Hajdukiewicz
- ppłk Władysław Bąk
Przekształcenia
4 Oddział Morski Ochrony Pogranicza → 12 Gdański Oddział WOP → 4 Brygada Ochrony Pogranicza → 16 Brygada WOP → 16 Kaszubska Brygada WOP → Kaszubska Brygada WOP → Morski i Mazursko Warmiński Oddział SG
Przypisy
Bibliografia
- Ireneusz Bieniecki. Kaszubska Brygada Wojsk Ochrony Pogranicza w ochronie granicy morskiej na wybrzeżu gdańskim w latach 1945 – 1991 (powstanie, zmiany organizacyjne i metody pełnienia służby). „Biuletyn Centralnego Ośrodka Straży Granicznej”. 1/05, 2005. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1429-2505.
- Henryk Dominiczak: Wojska Ochrony Pogranicza w latach 1845-1948. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1971.
- Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945-1985. Warszawa: Wojskowa drukarnia w Łodzi, 1985.
- Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza (1945-1991). Krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
- Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945-1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
- Tadeusz Niedziela (red.): Wojska Ochrony Pogranicza w pięćdziesiątą rocznicę objęcia służby w ochronie granicy Polski 1945-1995. Jednodniówka Związku Byłych Żołnierzy Zawodowych Środowiska WOP. 1995.
- Grzegorz Goryński. Wojska Ochrony Pogranicza w latach 1945 – 1965. Próba oceny – cz. I. „Biuletyn Centralnego Ośrodka Straży Granicznej”. 1/11, 2011. Koszalin: Centralny Ośrodek Straży Granicznej. ISSN 1429-2505.
- Archiwum Straży Granicznej, DWOP sygn.2825/1. Rejestr główny jednostek WOP.
- ASGr. Historia Kaszubskiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza. Gdańsk 1965.
- Wykaz dyslokacyjny pododdziałów Wojsk Ochrony Pogranicza w latach 1948−1956, Szczecin, Archiwum Straży Granicznej.