4 Brygada Jazdy

4 Brygada Jazdy (4 BJ)

4 Brygada Jazdy (4 BJ) to duża jednostka kawalerii Wojska Polskiego.

Formowanie i walki

W maju 1919 roku Ministerstwo Spraw Wojskowych, we współpracy z Naczelnym Dowództwem Wojska Polskiego, postanowiło sformować pięć brygad jazdy. Proces formowania 4 Brygady Jazdy rozpoczął się 5 czerwca, w skład której weszły 6., 8., i 9. pułk ułanów oraz 4 dywizjon artylerii konnej. Dowódcą brygady został płk Józef Żaba.

4 Brygada Jazdy została utworzona w czerwcu 1919 roku na Wołyniu, w okolicach Horodnicy nad Słuczą oraz Korca, w składzie 8 i 9 pułku ułanów oraz 1 baterii 4 dywizjonu artylerii konnej, pod dowództwem rtm. Michała Beliny-Prażmowskiego. W trakcie wojny z bolszewikami skład brygady ulegał zmianom.

W okresie od 22 września do 8 października 1919 roku do brygady dołączył 1 pułk ułanów. W październiku 1919 roku 9 pułk ułanów mjr. Józefa Dunin-Borkowskiego opuścił skład brygady (poległ 2 lipca 1920 roku).

Przy planowaniu wiosennej ofensywy na Ukrainie w kwietniu 1920 roku tymczasowo zorganizowano Dywizję Jazdy pod dowództwem gen. Jana Romera, w skład której weszły: 4 Brygada Jazdy płk. Sulimirskiego oraz 5 Brygada Jazdy płk. Romana Pasławskiego. Pod dowództwo 4 BJ podporządkowano 8, 9 i 14 pułk ułanów oraz 1 i 2/4 dywizjon artylerii konnej. 5 Brygada Jazdy włączyła 1 i 16 pułk ułanów oraz 2 pułk szwoleżerów. Cała dywizja uczestniczyła w zagonie na Koziatyn.

W związku z zagrożeniem ze strony konnicy Budionnego, 2 lipca 1920 roku powstała dwudywizyjna Grupa Operacyjna Jazdy pod dowództwem gen. Jana Sawickiego, która obejmowała m.in. 1 Dywizję Jazdy płk. Rómmla oraz 4. i 6. Brygadę Jazdy.

W rejonie Zamościa formowano nowe jednostki, a 12 lipca dowodzenie nową 4 Brygadą Jazdy objął płk Gustaw Orlicz-Dreszer. Grupa Operacyjna została rozwiązana na mocy rozkazu dowództwa Frontu Południowo-Wschodniego nr 9 z 4 sierpnia 1920 roku.

W miarę jak nowa grupa powstawała na zapleczu, na froncie pozostawały osłabione brygady jazdy, które znajdowały się w podległości 2 Armii. Zostały one tymczasowo przekształcone w grupy jazdy. Dawna 4 BJ, w składzie 1., 5., 8., 9. i 16. pułku ułanów, przekształciła się w grupę rtm. Piotra Głogowskiego. Liczyła 12 szwadronów liniowych, 17 oficerów, 925 szabel, 15 karabinów maszynowych oraz 9 dział.

W ostatnich dniach lipca oraz pierwszej dekadzie sierpnia brygada, w składzie 1 i 2 pułki szwoleżerów oraz 8 i 16 pułki ułanów, stoczyła walki z 1 Armią Konną Budionnego, m.in. pod Szczurowicami (26–28 lipca). 9 pułk ułanów został włączony do 7 Brygady Jazdy.

Między 9 a 15 sierpnia brygada, w składzie 3, 7 oraz 16 pułki ułanów i 2 dywizjon artylerii konnej, została skoncentrowana w rejonie Lublina i Cycowa, na północ od Rejowca.

16 sierpnia 1920 roku, podczas walki o Cyców, brygadą dowodził mjr Cyprian Bystram, dowódca 3 pułku ułanów. 17 sierpnia dowództwo objął ppłk SG Adam Nieniewski. Od tego dnia brygada przeszła do pościgu, działając na wewnętrznych skrzydłach 1 DP Legionów oraz 3 DP Legionów.

20 sierpnia pod Milejczycami 16 pułk ułanów mjr. Kmicic-Skrzyńskiego zniszczył uderzeniową grupę artylerii ciężkiej, zdobywając wszystkie działa (24 armaty i 13 haubic). Z danych sowieckich wynika, że straty grupy wyniosły 49 dowódców, 1.613 żołnierzy oraz 1.441 koni (przed walką grupa liczyła 3.155 żołnierzy i 1.729 koni).

26 sierpnia w Dobrzyniewie zorganizowano Grupę Operacyjną ppłk. Nieniewskiego. 4 BJ została podzielona na dwa oddziały: Brygadę „A” mjr. Bystrama (3 pułk ułanów oraz kombinowany pułk ułanów utworzony z marszowych szwadronów 5, 8 i 10 pułku ułanów oraz 2 pułku szwoleżerów) i Brygadę „B” mjr. Zygmunta Piaseckiego (7 i 16 pułk ułanów oraz dywizjon rtm. Zapolskiego z Grupy mjr. Jaworskiego).

We wrześniu, w rejonie Augustów–Sejny–Suwałki, grupa, wzmocniona 41 pułkiem piechoty, przez 3 tygodnie prowadziła walki z dwiema litewskimi dywizjami piechoty.

Od 22 września brygada, razem z 1 DP Leg. oraz 1 Dywizją Litewsko-Białoruską i 2 Brygadą Jazdy, w ramach tzw. „grupy skrzydłowej”, uczestniczyła w działaniach 2 Armii przeciwko Litwinom oraz 3 Armii (bolszewickiej).

Od 30 września, działając w ramach Grupy „Mir” płk. Dąb-Biernackiego (1 DP Leg., 2 i 4 BJ), brygada sforsowała Niemen i dotarła do Stołpców.

8 października 1920 roku w Nichniewiczach grupa ppłk. Nieniewskiego została rozwiązana. Obie brygady ponownie utworzyły IV BJ, w skład której weszły 3, 7 i 16 pułki ułanów.

10 października 1920 roku obie brygady jazdy w ramach Grupy „Mir” połączono w Północną Grupę Jazdy płk. Stefana Strzemieńskiego. 4 BJ została wzmocniona pułkiem ułanów Obrony Wilna. W skład 2 Brygady Jazdy weszły 4 pułk Ułanów Zaniemeńskich oraz 10 pułk Ułanów Litewskich.

W okresie 10–14 października brygada przeprowadziła zagon na Krzywicze, na północny wschód od Mińska, kończąc działania wojenne.

Od października 1920 roku brygada pełniła służbę na linii demarkacyjnej, a jej pułki rozlokowane były w rejonie miejscowości Łużki (7 pułk) oraz Głębokie (3 i 16 pułki).

Na początku grudnia 1920 roku 16 pułk ułanów został przeniesiony do Bydgoszczy, co zakończyło działalność 4 Brygady Jazdy.

W lutym 1921 roku 7 pułk ułanów został przeniesiony z Białorusi do tymczasowego garnizonu w Kraśniku.

Dopiero w połowie 1921 roku 3 pułk ułanów został przeniesiony do Brzeźnicy, Oświęcimia i Dąbia pod Krakowem.

Mapy walk brygady w 1920

Obsada personalna Dowództwa 4 Brygady Jazdy

Dowódcy brygady:

• płk Roman Żaba (od VII 1919)
• płk Tadeusz Sulimirski (od 20 XI 1919)
• płk Konstanty Plisowski
• płk Gustaw Orlicz-Dreszer (VII 1920)
• p.o. mjr Zygmunt Piasecki
• ppłk SG Adam Nieniewski (16 VIII 1920 – 25 I 1921, równocześnie, od 26 VIII do 8 X 1920, dowódca Grupy Operacyjnej swojego imienia)
• p.o. mjr Cyprian Bystram

Szefowie sztabu:

• por. adj. szt. Witold Riess de Riesenhorst († 29 III 1920 nad Słuczą)
• rtm. Jerzy Grobicki (24 VII – VIII 1920)

Struktura organizacyjna brygady

Przypisy

Bibliografia

• Cyprian Bystram. Bój IV-ej brygady kawalerji pod Cycowem. „Przegląd Kawaleryjski”. 3 (6), s. 69-82, 1926. Warszawa: Departament II Kawalerii.
• Włodzimierz Nowak: Samhorodek – Komarów 1920. Walki jazdy polskiej z konnicą Budionnego, maj – wrzesień 1920. Warszawa: Bellona SA, 2010. ISBN 978-83-11-11897-3.
• Henryk H. Wielecki, Rudolf R. Sieradzki, Wojsko Polskie 1921-1939. Organizacja i odznaki kawalerii, Warszawa: Wydawnictwo CREAR, 1992, s. 19, ISBN 83-900345-0-7, OCLC 834075857.
• Spis byłych oddziałów wojskowych WP, Przegląd Historyczno-Wojskowy, Nr 2 (183) z 2000 r., s. 66-113.
• Jan Karcz i Wacław Kryński, Zarys historii wojennej 1 pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego, Warszawa 1931.
• Aleksander Wojciechowski, Zarys historii wojennej 1 pułku Ułanów Krechowieckich, Warszawa 1929.
• Bohdan Dobrzyński, Zarys historii wojennej 3 pułku ułanów, Warszawa 1929.
• Władysław Laudyn, Zarys historii wojennej 7 Pułku Ułanów Lubelskich, Warszawa 1931.
• Tadeusz Śmigielski, Zarys historii wojennej 8-go pułku ułanów ks. Józefa Poniatowskiego, Warszawa 1929.
• Jan Tatara, Zarys historii wojennej 9-go pułku ułanów, Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, Warszawa 1929.
• Kazimierz Kosiarski, Zarys historii wojennej 16-go pułku ułanów, Warszawa 1929.
• Janusz Odziemkowski, Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, 7 Pułk Ułanów Lubelskich im. gen. Kazimierza Sosnkowskiego, zeszyt 2, Warszawa 1989, ISBN 83-00-03216-9.
• Marek Tarczyński (red.): Bitwa lwowska 1920. Dokumenty operacyjne. T. 1. Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2002. ISBN 83-7399-012-7.
• Julian Stachiewicz: Działania zaczepne 3 armji na Ukrainie. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1925.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.