4 Batalion Strzelców (4 bs) to jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP, która nie istniała w czasie pokoju.
Mobilizacja
4 batalion strzelców został utworzony 24 sierpnia 1939 roku w ramach mobilizacji alarmowej w grupie zielonej, w czasie A+24, przez 31. pułk piechoty w Łodzi, z „pokojowego” III batalionu 31 pp 10 Dywizji Piechoty pod dowództwem generała brygady Franciszka Dindorf-Ankowicza. Batalion został zmobilizowany do etatu wojennego według organizacji wojennej L.3002/mob.org., różniącej się od etatu batalionu strzeleckiego pułku piechoty. Po mobilizacji batalion został podporządkowany dowódcy Armii „Łódź”. Po włączeniu rezerwistów oraz pobraniu niezbędnej broni, sprzętu i wyposażenia, osiągnął gotowość marszową 25 sierpnia. Należy dodać, że 4 bs nie otrzymał hełmów. Był planowany jako jednostka organiczna Kresowej Brygady Kawalerii.
4 bs w kampanii wrześniowej
27 sierpnia 4 batalion strzelców przetransportowano kolejowo na stację w Szadku. Następnie, po przebyciu 12 km marszu, zgrupował się na północny zachód od Szadka, gdzie zakwaterował się we wsiach Boczki i Prusinowice. Działał w pasie 10 DP, za jej głównymi siłami, na prawym północnym skrzydle. Zgodnie z planami dowództwa Armii „Łódź”, 4 bs miał zabezpieczyć rejon wyładunkowy Kresowej BK, która miała przybyć do okolicy Szadka transportami kolejowymi. Po dotarciu 31 sierpnia pierwszego transportu brygady, 1 szwadron 22 pułku ułanów, oddziały kawalerii zaczęły zajmować miejsce w rejonie ześrodkowania wokół Szadka.
Działania bojowe
1 września, wieczorem, batalion rozpoczął marsz pieszy przez Sieradz, docierając o świcie 2 września do rejonu lasów Tumidaj, w pobliżu wsi Próba i Pustelnik. W tym miejscu do batalionu dołączyła jako wsparcie bateria 6/10 pułku artylerii lekkiej. O godzinie 17.00 4 bs ruszył na południe i późnym wieczorem dotarł do Złoczewa, gdzie rozpoczął organizację obrony. Batalion osłaniał od południowego zachodu koncentrujące się główne siły 10 DP na przedmościu sieradzkim. Rozwinął obronę w Złoczewie, rozmieszczając 1 i 3 kompanię strzelecką w pierwszym rzucie, a 2 kompanię w odwodzie. 3 września, od godziny 3.00, 4 batalion strzelców wspierany przez 6/10 pal opóźniał niemieckie oddziały 17 Dywizji Piechoty na trasie Ostrówek, Zdzierczyzna, Podrysie, Lututów i Dobrosław. Do szczególnie zaciekłych walk doszło w rejonie Dębołęki. W nocy z 3 na 4 września 4 bs przeszedł z okolic Dębołęki do Boczek, gdzie dotarł 4 września około godziny 22.00, z południowego skrzydła 10 DP, na jej północne skrzydło. Został podporządkowany dowódcy zgrupowania, pułkownikowi Janowi Zientarskiemu, gdzie obok 4 bs znajdował się 28 pułk piechoty, batalion ON „Ostrzeszów” oraz batalion ON „Kępno” ze wsparciem dywizjonu I/10 pal.
Nocą 5 września 4 bs przeszedł ze stanowisk w Boczkach przez Raszelki do kolonii Glinno. Rano, około godziny 9.00, skrajnie zmęczony marszami, 4 batalion strzelców, wspólnie z 7 i 8 kompanią strzelecką 28 pp, przeprowadził natarcie na Glinno bez skutecznego wsparcia ze strony baterii 6/10 pal (brak kabla telefonicznego). Natarcie opanowało wzgórze 122, jednak miejscowość nie została zdobyta. Krótkiego wsparcia udzieliła bateria 1/13 dywizjonu artylerii konnej. 4 bs prowadził walki, mając na celu likwidację niemieckiego przyczółka nad Wartą, z niemiecką 24 DP. Na pozycje nacierającego batalionu niemiecki 24 pułk artylerii skoncentrował ostrzał, co najmniej jednego dywizjonu, zadając mu znaczne straty. Kiedy do ostrzału przystąpiła cała niemiecka artyleria dywizyjna, 4 bs został zmasakrowany. Około godziny 14.00 miało miejsce chaotyczne wycofanie 28 pp oraz 4 bs w kierunku Szadka. Odwrót batalionu, za którym podążała piechota niemiecka, osłaniała 5/10 pal. Jednocześnie z kierunku północnego nastąpiło przeskrzydlenie 28 pp i 4 bs. Dodatkowo cofające się pododdziały i tabory były atakowane przez lotnictwo niemieckie. 4 batalion strzelców poniósł straty osobowe w wysokości 40% stanu wyjściowego. Przed wieczorem 5 września 4 bs opóźniał natarcie jednostek niemieckiej 24 DP w lesie pod wsią Raszelki, na północ od Rossoszycy. 4 batalion strzelców wycofał się wraz z oddziałami 10 DP za rzekę Ner, gdzie organizowano pośrednią linię obrony. Następnie, przez Zgierz i Stryków, przeszedł do okolic Głowna, skąd, nękany nalotami i potyczkami z niemieckimi patrolami rozpoznawczymi, przeszedł przez Bolimów do rejonu Błonia w dniach 9 i 10 września, aż do Warszawy. Resztki 4 bs z Warszawy zostały wysłane w rejon Otwocka, gdzie wcielono je do oddziałów odtwarzanej 10 DP.
Obsada dowódcza 4 bs
- dowódca batalionu – mjr Wincenty Mischke
- adiutant batalionu – por. rez. Paweł Linka
- dowódca plutonu zwiadu – por. Józef Jaciek
- dowódca plutonu łączności – NN
- dowódca plutonu pionierów – NN
- dowódca plutonu ppanc. – NN
- dowódca 1 kompanii strzeleckiej – por. rez. Zygmunt Stasica
- dowódca I plutonu – ppor. rez. Witold Kaszyński
- dowódca II plutonu – ppor. rez. Tadeusz Kasprowicz
- dowódca III plutonu – ppor. rez. Feliks Prokop
- dowódca 2 kompanii strzeleckiej – kpt. Ryszard Jagiełło
- dowódca 3 kompanii strzeleckiej – por. Józef Holfeld
- dowódca kompanii ckm – kpt. Bolesław Kamiński
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Marcin Majewski: Kresowa Brygada Kawalerii w kampanii 1939 roku. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2011. ISBN 978-83-7629-280-9.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
Andrzej Wesołowski (red.): Boje nad Wartą. 10 Kaniowska Dywizja Piechoty i Kresowa Brygada Kawalerii w kampanii wrześniowej. Opracowania i dokumenty tom 1. Warszawa, Sochaczew, Zduńska Wola: Wydawnictwo Tetragon, Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą, Muzeum Historii Miasta Zduńska Wola, 2021. ISBN 978-83-66687-07-3.
Włodzimierz Kozłowski, Witold Jarno: 10. Dywizja Piechoty w wojnie 1939 roku. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2016. ISBN 978-83-62046-81-2.