4 Batalion Celny to jednostka organizacyjna formacji granicznych II Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych nr 3046/Org z dnia 24 marca 1921 roku, bataliony celne powstały w miejsce batalionów wartowniczych oraz etapowych. 4 batalion celny został utworzony z 1/III batalionu wartowniczego, który stacjonował w Okręgu Generalnym „Kielce”. Etat batalionu obejmował 14 oficerów i 600 szeregowych. Jednostka ta podlegała Komendzie Głównej Batalionów Celnych, a w aspekcie politycznym Ministrowi Spraw Wewnętrznych.
Chociaż batalion funkcjonował jako oddział wojskowy, nie był włączony w skład pokojowego etatu armii, co uniemożliwiało uzupełnianie go z normalnego poboru. Ministerstwo Spraw Wojskowych często przydzielało do batalionu żołnierzy przeznaczonych do zwolnienia, rezerwistów oraz szeregowców i oficerów uznanych przez dowództwa okręgów generalnych za niezdolnych do kontynuowania służby wojskowej. Na mocy tajnego rozkazu nr 10 z 7 października 1921 roku, Komendant Główny Batalionów Celnych zarządził likwidację batalionów nr 14., 17. i 18. Zgodnie z tym rozkazem, 14 batalion celny miał przekazać swoją 2 kompanię do 4 batalionu celnego w Ostrowach. Na dzień 28 października wszystkie kompanie rozformowywanych batalionów miały udać się do nowych miejsc przeznaczenia.
W listopadzie 1921 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych postanowiło powołać brygady celne, a 4 batalion celny wszedł w skład 2 Brygady Celnej.
W połowie 1922 roku batalion został zluzowany przez jednostki Straży Celnej i przeniesiony na wschodnią granicę.
Wykonując postanowienia uchwały Rady Ministrów z 23 maja 1922 roku, Minister Spraw Wewnętrznych na podstawie rozkazu z 9 listopada 1922 roku zmienił nazwę „Baony Celne” na „Straż Graniczna”, wprowadzając jednocześnie nową organizację wewnętrzną. 4 batalion celny został przekształcony w 4 batalion Straży Granicznej.
Służba celna
17 maja 1921 roku Główna Komenda Batalionów Celnych zarządziła zmiany w dyslokacji batalionów. 4 batalion celny był odpowiedzialny za ochronę odcinka granicy od Kamieńska do Niezdary, a jego sztab miał być zlokalizowany w Częstochowie.
Odcinek batalionowy podzielony był na cztery pododcinki, obsadzane przez kompanie wystawiające posterunki i patrole. Posterunki były rozmieszczane wzdłuż linii granicznej w taki sposób, aby mogły się nawzajem widzieć w ciągu dnia. W tym zakresie batalion współpracował z posterunkami i patrolami Policji Państwowej, które rozstawiały swoje jednostki w głębi strefy, poza linią graniczną. W kontekście ochrony granicy batalion podlegał staroście.
Sąsiednie bataliony
- 5 batalion celny w Praszce ⇔ 9 batalion celny w Oświęcimiu – VI 1921
- 43 batalion celny ⇔ ? − VIII 1922
Kadra batalionu
Dowódcy batalionu
Struktura organizacyjna
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Rozkazy Dowództwa Okręgu Generalnego „Kielce”. [dostęp 2018-05-08].
Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r.. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
Bogusław Polak: Z dziejów polskich formacji granicznych 1918−1939. Studia i materiały. T. I. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909484-0-0.
Teresa T. Prengel-Boczkowska: Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Bataliony Celne”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2009.
Ordre de bataille batalionów celnych od numeru 1 do 19 i od numeru 20 do 44 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.110/350 i 110/351)
Materiały dotyczące dyslokacji 3 batalionu celnego. Wytyczne władz zwierzchnich. Wykazy rozlokowania jednostek. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.