4 Armia (ZSRR)

4 Armia

4 Armia (ros. 4-я армия) to związek operacyjny Armii Czerwonej, który uczestniczył w działaniach podczas II wojny światowej na froncie wschodnim, a później na Kaukazie podczas zimnej wojny. Armia ta została rozwiązana po rozpadzie Związku Radzieckiego.

Historia

I formowanie

4 Armia została utworzona w sierpniu 1939 roku w Białoruskim Specjalnym Okręgu Wojskowym z Bobrujskiej Grupy Armijnej jako samodzielna armia. We wrześniu 1939 roku brała udział w inwazji Związku Radzieckiego na Polskę, dowodzona przez przyszłego marszałka ZSRR Wasilija Czujkowa, znanego z obrony Stalingradu. Orkiestra oraz batalion 29 Lekkiej Brygady Pancernej z 4 Armii wzięły udział w niemiecko-radzieckiej paradzie wojskowej w Brześciu, która miała miejsce 22 września 1939 roku.

W dniu ataku Niemiec na Związek Radziecki (22 czerwca 1941 roku), 4 Armia była częścią Frontu Zachodniego. Generał pułkownik Pawłow, dowódca tego frontu, zdecydował się wcześniej przenieść część oddziałów 4 Armii. 42 Dywizja Strzelecka została przesunięta do Brześcia, a kwatera główna 14 Korpusu Zmechanizowanego do Kobrynia, co, według historyka Johna Ericksona, pozbawiło 4 Armię rezerwowych sił i jednostek wsparcia. Naprzeciwko 4 Armii, za rzeką Bug, znajdowała się 4 Armia niemiecka, składająca się z dwunastu dywizji piechoty, jednej dywizji kawalerii oraz dwóch grup pancernych. Niektóre jednostki 4 Armii napotykały poważne trudności. Podczas spotkania z oficerami 10 czerwca, dowódca armii, gen. mjr A.A. Korobkow, zwracał uwagę, że ponad połowa żołnierzy to nieprzeszkoleni rekruci, a wojska artyleryjskie dysponowały armatami, do których brakowało amunicji. Dodatkowo, tylko 25% ciężarówek mogło czynić korpus mobilnym, reszta musiała przemieszczać się pieszo.

W przeddzień ataku 4 Armia stała się ofiarą niemieckiego sabotażu łącznościowego. Poszczególne jednostki straciły kontakt telefoniczny, odcięto zasilanie, a twierdza w Brześciu utraciła dostęp do wody pitnej. Od godziny 5:00 22 czerwca toczyły się intensywne walki wokół twierdzy w Brześciu, chociaż siedem batalionów z 28 Korpusu Strzeleckiego borykało się z brakiem ludzi, dezorganizacją oraz niską efektywnością. Mimo tych problemów, zdobycie twierdzy przez Niemców zajęło im trochę czasu z uwagi na zacięty opór radziecki. O godzinie 16:00 22 czerwca sztab 4 Armii powrócił do Zaprudzy, a Sztab Generalny frontu nakazał 14 Korpusowi Zmechanizowanemu przeprowadzenie ataku w celu wycofania się z Brześcia i dotarcia do linii frontu. Jednak sztab armii podejrzewał, że plan ten skazany jest na niepowodzenie, co niestety się potwierdziło. Gdy następnego dnia rozpoczęto działania zaczepne, odniosły one jedynie minimalny sukces. W związku z tym, trzy dni później, dowódca Frontu Zachodniego nakazał całkowity odwrót, aby uniknąć okrążenia. 4 Armia została wycofana na linię od Bytina do Pińska. Tego samego dnia nadeszły kolejne instrukcje od gen. Pawłowa, aby 4 Armia utrzymała pozycje przy rzece Szczara, w rejonie umocnionym Słuck oraz na linii rzeki Słucz, w celu osłony koncentracji armii rezerwowych przy rzece Dniepr. Niestety, rejon umocniony Słuck, jak przypomniał Korobkow, już wcześniej otrzymał polecenie przeniesienia arsenałów uzbrojenia do twierdzy w Brześciu, która wciąż się broniła. W związku z tym obrona rejonu umocnionego Słuck nie mogła się powieść i Słuck został zdobyty 27 czerwca. Następnie 4 Armia uczestniczyła w obronie rejonu wokół Bobrujska.

Pod koniec lipca 1941 roku rozpoczął się proces rozpadu 4 Armii. Dowódcy, gen. mjr Aleksandr Korobkow i gen. mjr Oborin, zostali rozstrzelani. 24 lipca armia została rozformowana, a na podstawie jej dowództwa utworzono dowództwo Frontu Centralnego.

II formowanie

Pod koniec września 1941 roku 4 Armia została ponownie sformowana, zachowując status samodzielnej jednostki aż do grudnia, będąc w tym czasie w rezerwie Stawki. Sztaby polowe 52. i 54. Armii posłużyły do uzupełnienia dowództwa armii.

4 Armia brała udział w kontrataku na Tichwin, mając na celu odblokowanie Leningradu. 17 grudnia 1941 roku, armia ta została włączona do Frontu Wołchowskiego. Od stycznia 1942 do listopada 1943 roku 4 Armia walczyła na froncie wołchowskim oraz leningradzkim, prowadząc również działania na tyłach frontu. W przeciwieństwie do innych jednostek na froncie wschodnim, Armia Czerwona nie osiągała znaczących sukcesów na północy aż do 1943 roku. 4 Armia została rozformowana w listopadzie 1943 roku.

III formowanie

Armia została ponownie sformowana w styczniu 1944 roku jako część Frontu Zakaukaskiego. Sztab 4 Armii powstał z 34 Armii. 4 Armia stacjonowała w Iranie do sierpnia 1945 roku, co było zgodne z traktatem radziecko-irańskim z 1921 roku.

W skład Armii wchodziły 3 samodzielne kompanie karne.

Służba po wojnie

W latach powojennych 4 Armia stacjonowała na terenie Azerbejdżańskiej SRR w ramach Zakaukaskiego Okręgu Wojskowego, co trwało do rozpadu Związku Radzieckiego. Po przeniesieniu z Iranu w 1946 roku, armia miała swój sztab w Baku, co doprowadziło do rozwiązania Okręgu Wojskowego Baku. Z dywizji wojskowych z czasów II wojny światowej, do końca lat 80 pozostała jedynie 60 Dywizja Zmechanizowana (najpierw 296., a później 6. Dywizja Strzelecka im. marsz. ZSRR Fiodora Tołbuchina).

Dowództwo armii

Dowódcy:

komdiw Wasilij Czujkow
gen. mjr Aleksandr Korobkow (1939 – 8.07.1941)
płk Leonid Sandałow (8 – 23.07.1941)
gen. por. Wsiewołod Jakowlew (26.09.1941 – 09.11.1941)
gen. armii Kirył Mierieckow (09.11.1941 – 16.12.1941)
gen. mjr Piotr Iwanow (16.12.1941 – 03.02.1942)
gen. mjr Piotr Lapin (03.02.1942 – 25.06.1942)
gen. por. Nikołaj Gusiew (26.06.1942 – 30.10.1943)
gen. por. Iwan Sowietnikow (1944 –)

Szefowie sztabu:

płk Iwan Wiktorow

Struktura organizacyjna

Skład we wrześniu 1939:

23 Korpus Strzelecki
8 Dywizja Strzelecka
29 Brygada Pancerna
32 Brygada Pancerna

Skład 22 czerwca 1941:

28 Korpus Strzelecki
14 Korpus Zmechanizowany

Skład 1 października 1941:

32 Dywizja Strzelecka
285 Dywizja Strzelecka
292 Dywizja Strzelecka
311 Dywizja Strzelecka
27 Dywizja Kawalerii
9 Brygada Pancerna
119 samodzielny batalion czołgów
883 pułk artylerii
2 Rezerwowa Grupa Lotnicza

Skład w lutym 1944:

kwatera główna
58 Korpus Strzelecki: 68 Górska Dywizja Strzelecka, 75 Dywizja Strzelecka, 89 i 90 Brygada Strzelecka
15 Korpus Kawalerii: 1 Dywizja Kawalerii, 23 Dywizja Kawalerii, 39 Dywizja Kawalerii, 1595 pułk artylerii przeciwpancernej, 15 samodzielny dywizjon artylerii przeciwpancernej, 17 dywizjon moździerzy
28 bateria artylerii przeciwlotniczej
492 pułk lotnictwa szturmowego
167 pułk lotnictwa myśliwskiego

Skład w 1989:

w składzie Zakaukaskiego Okręgu Wojskowego
23 Dywizja Zmechanizowana
60 Dywizja Zmechanizowana
216 Dywizja Zmechanizowana
295 Dywizja Zmechanizowana
136 Brygada Rakiet Operacyjno-Taktycznych
117 Brygada Rakiet Przeciwlotniczych
215 pułk artylerii
941 pułk artylerii rakietowej
941 pułk rozpoznania artyleryjskiego
87 pułk radiotechniczny
95 pułk łączności

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Marek Depczyński: Rosyjskie siły zbrojne. Od Milutina do Putina. Warszawa: Bellona, 2015. ISBN 978-83-11-13505-5.

W.I. Feskow, K.A. Kałasznikow, W.I. Golikow: The Soviet Army in the Years of the ‘Cold War’ (1945-1991). Tomsk: Tomsk University Press, 2004. ISBN 5-7511-1819-7. Brak numerów stron w książce.

Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński: Operacja Barbarossa 1941. Hitlera uderza na ZSRR. Poznań: 2009. ISBN 978-83-261-0286-8.

Jan Nikołajuk: Pierwszy sowiet. Dyslokacja wojsk RKKA i NKWD na „występie białostockim” w przededniu Barbarossy. „Militaria”. 4(26), 2012. Turka: Oficyna Wydawnicza Kagero.

Mikołaj Plikus (kier.): 50 lat Armii Radzieckiej. Mała kronika. Warszawa: 1968.

Piotr Zarzycki: Suplement do września 1939. Warszawa: 2014. ISBN 978-83-933204-7-9.