4 Armia Powietrzna

4 Armia Powietrzna (ros. 4-я воздушная армия) to jedna z armii Związku Radzieckiego, obecnie znana jako 4 Dowództwo Wojsk Lotniczych i Obrony Przeciwlotniczej (ros. 4 Командование Военно Воздушных Сил и Противовоздушной Обороны).

Historia

Formowanie 4 Armii Powietrznej rozpoczęło się 20 czerwca 1941 roku. Została ona utworzona jako Wojska Lotnicze Frontu Południowego z jednostek Wojsk Lotniczych Moskiewskiego Okręgu Wojskowego, a także z sił lotniczych 9 i 18 Armii Ogólnowojskowej, samodzielnych dywizji oraz pułków, w sumie dysponując 827 samolotami. Proces tworzenia dowództwa i sztabu miał miejsce w pierwszych dniach wojny ZSRR z Niemcami, w rejonie Winnicy na terenie Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Pierwszym dowódcą Wojsk Lotniczych Frontu był generał major lotnictwa P.S. Szełuchin.

W maju 1942 roku, na mocy reorganizacji, wojska lotnicze Frontów i Armii zostały podporządkowane jednemu dowództwu i przekształcone w armie lotnicze. Zgodnie z rozkazem nr 0085 z 7 maja 1942 roku, Wojska Lotnicze Frontu Południowego zostały przekształcone w 4 Armię Powietrzną, a proces formowania zakończono 22 maja 1942 roku. W skład 4 AL weszły:

216 Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego (dowódca: gen. mjr lot W.I. Szewczenko);
217 Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego (dowódca: płk D.P. Gałunow);
229 Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego (dowódca: płk P.G. Stiepanowicz);
230 Dywizja Lotnictwa Szturmowego (dowódca: ppłk S.G. Gietman);
219 Dywizja Lotnictwa Bombowego (dowódca: płk I.T. Batygin);
218 Nocna Dywizja Lotnictwa Bombowego (dowódca: D.D. Popow);
siedem samodzielnych pułków mieszanych;
pułk szkolny;
eskadra łączności;
eskadra dalekiego rozpoznania.

Uzbrojenie składało się z 208 samolotów, a w jego skład wchodziło 437 załóg lotniczych. Na początku czerwca 1942 roku, 4 Armia Powietrzna została wzmocniona przez 588 Nocny Pułk Lekkich Bombowców (pułk kobiecy, dowódca: J.D. Wierszanskaja). Pierwszym dowódcą 4 Armii Powietrznej był gen. mjr lotn. Konstantin Wierszynin. 28 lipca 1942 roku, 4 AL została podporządkowana nowo sformowanemu Frontowi Północno-Kaukaskiemu i osłaniała wycofujące się wojska. Od 11 sierpnia 1942 roku Armia brała udział w składzie Północnej Grupy Wojsk Zakaukaskiego Okręgu Wojskowego.

1 stycznia 1943 roku działania Armii dały początek operacji zaczepnej wojsk Armii Czerwonej w kierunku stawropolskim. W trakcie wyzwolenia Kaukazu Północnego ponad 70 lotników zostało odznaczonych tytułem Bohatera Związku Radzieckiego. Od 1 listopada 1943 roku, 4 AL uczestniczyła w operacji na półwyspie Kercz, a następnie, do wiosny 1944 roku, brała udział w wyzwalaniu Sewastopola i Krymu. 12 maja 1944 roku dowództwo 4 AL zostało przeniesione do Rosławla (południowo od Smoleńska) i podporządkowane 2 Frontowi Białoruskiemu. Armia rozpoczęła przygotowania do operacji Bagration. W okresie październik-listopad Armia przygotowywała się do kluczowych operacji na terenach okupowanej Polski i Prus Wschodnich.

4 Armia Powietrzna zakończyła działania bojowe w operacji berlińskiej w 1945 roku. W latach 1941–1945 4 AL wzięła udział w 17 ofensywnych operacjach frontowych, od Podgórza Kaukazu, przez Kuban, Taman, Krym, Białoruś, Prusy, Polskę, aż po bitwę o Berlin. Piloci Armii wykonali 349 tys. wylotów bojowych oraz zrzucili 2 miliony sztuk bomb. W walkach powietrznych i na lotniskach zniszczyli lub uszkodzili około 5 tys. samolotów. Najwyższe Naczelne Dowództwo 42 razy wydało „podziękowania” dla jednostek taktycznych i Armii za ich działania bojowe. 282 lotników zostało odznaczonych tytułem Bohatera Związku Radzieckiego, z czego 7 pilotów dwukrotnie, a Aleksander Pokryszkin trzykrotnie. Łącznie 41 360 żołnierzy i oficerów otrzymało odznaczenia i medale. 17 jednostek otrzymało tytuł jednostek gwardyjskich, 46 jednostek przyjęło nazwy od wyzwolonych miejscowości, a 76 jednostek zostało odznaczonych orderami.

Po zakończeniu II wojny światowej 4 AL stacjonowała w Polsce, początkowo w takim samym składzie, w jakim brała udział w operacji berlińskiej:

4 Korpus Lotnictwa Szturmowego – gen. por. lotn. G. Bajdukow;
5 Korpus Lotnictwa Bombowego – gen. mjr lotn. M. Borisienko;
8 Korpus Lotnictwa Myśliwskiego – gen. por. lotn. Aleksandr Osipienko;

Później Armia została przekształcona w skład dwóch dywizji lotnictwa bombowego oraz jednej dywizji lotnictwa myśliwskiego. W latach sześćdziesiątych XX wieku Armia zmieniła nazwę na 37 Armię Powietrzną. 22 lutego 1968 roku, z okazji 50-lecia Armii Radzieckiej, Armia została odznaczona orderem Czerwonego Sztandaru oraz otrzymała nowy sztandar.

4 kwietnia 1968 roku, aby zachować tradycje bojowe Armii, przywrócono nazwę 4 Armii Powietrznej Stawki Najwyższego Naczelnego Dowództwa. Armia brała udział w operacji Dunaj w Czechosłowacji. W 1984 roku 4 AL została podporządkowana Głównemu Dowództwu Wojsk Kierunku Zachodniego. 22 sierpnia 1992 roku dowództwo oraz sztab Armii zostały przeniesione do Rostowa nad Donem, gdzie Armia została przeformowana. W jej skład weszły związki taktyczne oraz jednostki z Kubania, Polski i Niemiec. W latach 1992–1994 jednostki 4 AL uczestniczyły w misjach ONZ, wysyłanych przez Rosję do stref walk w Osetii i Inguszetii, a w latach 1993–1994 w Abchazji oraz w latach 1993–1998 w Tadżykistanie. W latach 1994–1996 siły 4 AL brały udział w walkach na terenie Czeczenii, wykonując ponad 13 tys. lotów bojowych, z nalotem wynoszącym ponad 21 tys. godzin.

1 czerwca 1998 roku na bazie sił 4 AL oraz 12 Samodzielnego Korpusu OPK została sformowana 4 Armia Wojsk Lotniczych i Obrony Przeciwlotniczej. Od 8 sierpnia 1999 roku do 2003 roku jednostki operacyjne, taktyczne oraz jednostki 4 A WL i OPlot brały udział jako siły ONZ w działaniach w Dagestanie i Czeczenii. 30 grudnia 2002 roku do składu 4 A WL i OPlot dołączyły jednostki lotnictwa Północnokaukaskiego Okręgu Wojskowego.

Od 1993 roku 39 żołnierzy i oficerów Armii uhonorowano tytułem Bohatera Federacji Rosyjskiej, z czego 17 pośmiertnie. Od 1994 roku 2100 żołnierzy i oficerów zostało odznaczonych medalami i orderami za walki w Dagestanie oraz Czeczenii.

W 2009 roku 4 A WL i OPlot została przemianowana na 4 Dowództwo Wojsk Lotniczych i Obrony Przeciwlotniczej.

Dowództwo armii

Dowódca:

gen. płk Konstantin Wierszynin

Szef sztabu:

gen. mjr A. N. Aleksiejew

Struktura organizacyjna

Skład w 1990 roku:

239 Baranowicka Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego – Kluczewo;
132 Sewastopolska Dywizja Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego – Czemiachowsk;
149 Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego-Bombowego – Szprotawa;

Jednostki podporządkowania armijnego:

164 Gwardyjski Kerczeński Pułk Lotnictwa Rozpoznawczego – Brzeg;
151 Pułk Lotnictwa Rozpoznawczego WRE – Brzeg;
55 Pułk Śmigłowców Transportowych – Kołobrzeg Bagicz;
245 Eskadra Lotnictwa Mieszanego;
25 Eskadra Śmigłowców;
19 Łomżyński Pułk Łączności – Legnica;
485 Batalion Zabezpieczenia Radiotechnicznego;
635 Batalion Zabezpieczenia Radiotechnicznego – Brzeg.

Dywizja Federacji Rosyjskiej:

1 Stalingradzka, Swirska Mieszana Dywizja Lotnicza – dowództwo w Jejsku;
368 Pułk Lotnictwa Szturmowego – Budionnowsk – Su 25 SM;
461 Pułk Lotnictwa Szturmowego – Krasnodar – Su 25 SM;
960 Pułk Lotnictwa Szturmowego – Primorsko Achtarsk – Su 25;
559 Pułk Lotnictwa Bombowego – Morozowsk – Su 24, Su 24 M;
959 Pułk Lotnictwa Bombowego – Jejsk – Su 24.

51 Stalingradzki Korpus Obrony Przeciwlotniczej – dowództwo w Rostowie nad Donem:

3 Gwardyjski Pułk Lotnictwa Myśliwskiego – Krymsk – Su 27;
31 Gwardyjski Pułk Lotnictwa Myśliwskiego – Ziernograd – MiG 29;
19 Gwardyjski Nikołajewski Pułk Lotnictwa Myśliwskiego – Millerowo – MiG 29 SM;
1536 Doński Pułk Rakiet Przeciwlotniczych – Rostów nad Donem – S 300 PM (2 dywizjony);
1537 Kubański Pułk Rakiet Przeciwlotniczych – Noworosyjsk – S 300 PM;
338 Pułk R/Techniczny – Rostów nad Donem;
339 Pułk R/Techniczny – Astrachań;
32 Pułk R/Techniczny – Wołgograd.

11 Samodzielny Witebski Pułk Rozpoznania Lotniczego – Marinowka – Su 24 MR;

325 Samodzielny Pułk Śmigłowców Transportowych – Jegorłykskaja – Mi 8, Mi 26;

55 Samodzielny Sewastopolski Pułk Śmigłowców – Korienowsk – Mi 8, Mi 24;

487 Samodzielny Pułk Dowodzenia – Budionowsk – Mi 8, Mi 24, Mi 28 N;

Samodzielny Pułk Śmigłowców – Hankała – Mi 8, Mi 24;

229 Baza Lotnicza Rostów nad Donem – Mi 8, An 12, An 26;

3224 Baza Lotnicza – Erebuni (Armenia) – MiG 29 S;

42 Samodzielny Pułk Łączności – Rostów nad Donem;

250 Centrum Przygotowań Fizycznych i Specjalnych – Ziernograd.

Przypisy

Bibliografia

Karl Bahm: Berlin 1945. Warszawa: 2015. ISBN 978-83-11-13571-0.
Marek Depczyński: Rosyjskie siły zbrojne: od Milutina do Putina. Warszawa: Bellona SA, 2015. ISBN 978-83-11-13505-5.
Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
F.D. Worobjow, I.W. Parotkin, A.N. Szymanski: Ostatni szturm (operacja berlińska 1945 r.). Warszawa: 1971.
Mała Encyklopedia Wojskowa, MON, 1967.
Greczko A.A., Siły zbrojne państwie radzieckiego, Warszawa 1975.
„Ogoniok” nr 37/1990.
4 Wozdusznaja Armija RWGK, wyd. PGW, 1989.
Mikołaj Plikus (kier.): 50 lat Armii Radzieckiej. Mała kronika. Warszawa: 1968.