4 Armia (niem. 4. Armee) – jedna z niemieckich armii, która brała udział w agresji na Polskę oraz Francję, a także w ataku na Związek Radziecki.
Formowanie i walki
Armia została utworzona w sierpniu 1939 roku w Hanowerze. W tym samym roku uczestniczyła w agresji na Polskę, w skład której wchodził m.in. XIX Korpus Armijny z 3 Dywizją Pancerną, dysponującą 375 czołgami i 38 samochodami pancernymi. 4 Armia przeprowadziła atak z Pomorza Słupskiego przez tzw. korytarz polski w kierunku Warszawy. Niektórzy oficerowie 4 Armii wyrażali sprzeciw wobec mordowania Żydów i Polaków na zajętych terenach, jednak gen. mjr Walter Braemer, komendant tyłów 4 Armii, popierał te działania, wierząc, że zapewnią one spokój na okupowanych ziemiach polskich.
Po zakończeniu działań bojowych w Polsce armia została przerzucona na front zachodni. W czasie agresji na Francję w maju 1940 roku 4 Armia przełamała umocnienia na południu Belgii i zaatakowała w kierunku Abbeville. Agresję na Francję zakończyła bitwa na polach Flandrii oraz natarcie przez Sommę na Brest.
Atak na Związek Radziecki rozpoczęła 22 czerwca 1941 roku, wykonując uderzenie z rejonu Białegostoku, a następnie kontynuowała działania przez Mińsk i Smoleńsk, aż do przedmieść Moskwy, gdzie została zatrzymana przez Armię Czerwoną. W tym okresie dowództwo nad 4 Armią sprawował feldmarszałek Günther von Kluge, a w jej skład wchodziły VII Korpus Armijny, XIII Korpus Armijny, IX Korpus Armijny oraz XXXXIII Korpus Armijny. Podczas bitwy pod Moskwą 4 Armia składała się z trzech korpusów: VII Korpus Armijny, IX Korpus Armijny oraz XX Korpus Armijny. Następnie armia uczestniczyła w walkach odwrotowych w ramach Grupy Armii Północ. W 1944 roku do 4 Armii dołączono I Korpus Kawalerii. W kwietniu 1945 roku, po ewakuacji z Prus Wschodnich, została przemianowana na 21 Armię.
Dowódcy armii
feldmarszałek Günther von Kluge (sierpień 1939 – 19 grudnia 1941)
gen. Ludwig Kübler (19 grudnia 1941 – 20 stycznia 1942)
gen. Gotthard Heinrici (20 stycznia 1942 – 4 czerwca 1944)
gen. Kurt von Tippelskirch (4 czerwca 1944 – 30 lipca 1944)
gen. por. Vincenz Müller (30 lipca 1944 – 7 sierpnia 1944)
gen. Kurt von Tippelskirch (7 sierpnia 1944 – 18 sierpnia 1944)
gen. Friedrich Hoßbach (18 sierpnia 1944 – 29 stycznia 1945)
gen. Friedrich-Wilhelm Müller (29 stycznia 1945 – 16 kwietnia 1945)
gen. Kurt von Tippelskirch (16 kwietnia 1945 – 27 kwietnia 1945)
Struktura organizacyjna
Oddziały armijne (1942): 302 Wyższe Dowództwo Artylerii, 589 armijny pułk łączności oraz 571 armijne dowództwo zaopatrzeniowe.
Skład w 1939 roku (podczas agresji na Polskę):
- II Korpus Armijny
- III Korpus Armijny
- XIX Korpus Armijny
- I Korpus Straży Granicznej (207 DP), 23 Dywizja Piechoty oraz 218 Dywizja Piechoty
Skład 22 czerwca 1941 roku:
- VII Korpus Armijny
- IX Korpus Armijny
- XIII Korpus Armijny
- XXXXIII Korpus Armijny
Skład w czerwcu 1944 roku:
- XXVII Korpus Armijny
- XXXIX Korpus Pancerny
- XII Korpus Armijny
- 286 Dywizja Piechoty
Skład w styczniu 1945 roku:
- Spadochronowy Korpus Pancerny Hermann Göring
- XXXXI Korpus Pancerny
- VI Korpus Armijny
- LV Korpus Armijny
Przypisy
Bibliografia
Chris Bishop: Niemiecka piechota w II wojnie światowej. Warszawa: 2009. ISBN 978-83-11-11-428-9.
Chris Bishop: Niemieckie wojska pancerne w II wojnie światowej. Warszawa: 2009. ISBN 978-83-11-11391-6.
Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński: Operacja Barbarossa 1941. Hitlera uderza na ZSRR. Poznań: 2009. ISBN 978-83-261-0286-8.
Robert Forczyk, Howard Gerrard: Moskwa 1941. Pierwsza porażka Hitlera. Kraków: 2008. ISBN 978-83-7396-709-0.
Christopher Hale: Kaci Hitlera. Brudny sekret Europy. Kraków: Znak, 2012. ISBN 978-83-240-2217-5.
Eugeniusz Kozłowski (red.): Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979. ISBN 83-11-06314-1.
Tadeusz Sawicki: Niemieckie wojska lądowe na froncie wschodnim. Warszawa: 1987. ISBN 83-01-06556-7.
Ben Shepherd: Żołnierze Hitlera. Armia niemiecka w Trzeciej Rzeszy. Oświęcim: 2017. ISBN 978-83-7889-539-8.
Rajmund Szubański: Polska broń pancerna w 1939 roku. Warszawa: 1982. ISBN 83-11-06771-6.
LXXV Korpus Armijny w leksykonie Wehrmachtu. Internetowy leksykon Wehrmachtu. [dostęp 2023-06-06]. (niem.).