3M6 Trzmiel (ros. 3М6 «Шмель», kod NATO AT-1 Snapper) to pierwszy seryjnie produkowany radziecki przeciwpancerny pocisk kierowany.
Historia konstrukcji
Pocisk Trzmiel został opracowany przez zespół inżynierów z KBM w Kołomnie, którym kierował Siergiej Niepobiediemny. Projekt 3M6 inspirowany był niemieckimi pociskami MBB Cobra oraz szwajcarskimi Mosquito. Prace nad konstrukcją rozpoczęto w 1955 roku, a do uzbrojenia pocisk został wprowadzony w 1959 roku. Służbę w jednostkach wojskowych rozpoczął na początku lat 60. XX wieku.
3M6 charakteryzował się cylindrycznym korpusem, do którego przymocowano cztery duże, trójkątne stateczniki. Głowica kumulacyjna była umieszczona w przedniej części kadłuba. Wnętrze kadłuba zawierało akumulator, dwie szpule z przewodami oraz silniki startowy i marszowy. Stateczniki wyposażono w interceptory, a na dwóch z nich umieszczono smugacze.
Pocisk mógł być kierowany z pulpitu na wyrzutni lub z przenośnego pulpitu oddalonego maksymalnie o 30 m. Oba pulpity były identyczne, różniły się jedynie przyrządami obserwacyjnymi. Pulpit na wyrzutni miał lornetę peryskopową, natomiast pulpit wynośny był wyposażony w pryzmatyczną lornetkę polową zamocowaną w uchwycie. Na czołowej części pulpitu znajdowały się: włącznik zasilania, przełącznik do wyboru prowadnicy, lampki sygnalizacyjne oraz przyciski SPRAWDZENIE i START.
Po naciśnięciu przycisku START na pulpicie uruchamiano pirotechniczne ogrzewacze pokładowego źródła zasilania pocisku. Po 2-3 sekundach pocisk był gotowy do działania. Następnie uruchamiano żyroskop oraz pokładową aparaturę kierowania. W tym samym czasie zapalał się silnik startowy, który przyspieszał pocisk do prędkości około 100 m/s, utrzymywanej później przez silnik marszowy. W pierwszych 600 metrach lotu pocisk nie był kierowany, jednak po tym czasie operator mógł modyfikować tor lotu za pomocą drążka umieszczonego na pulpicie. Naprowadzanie odbywało się ręcznie. Operator śledził pocisk (co ułatwiały smugacze) i próbował zgrać obrazy pocisku z celem, stosując metodę trzech punktów. Sygnały kierujące przesyłano do pocisku za pomocą przewodów.
Metoda naprowadzania wymagała od operatora dużych umiejętności. Pocisk leciał nisko nad ziemią, a duża rozpiętość stateczników sprawiała, że nawet niewielki błąd kończył się uderzeniem o ziemię i zniszczeniem pocisku. Niska wysokość lotu sprzyjała również zaczepianiu przewodów o przeszkody naziemne, co prowadziło do ich częstego zrywania. Nawet w warunkach poligonowych, przy dobrze wyszkolonych operatorach, skuteczność wynosiła nie więcej niż 70% trafień.
Pojazdem jako pierwszym uzbrojonym w rakiety 3M6 był GAZ-69, oznaczony jako 2K15, który miał za opancerzoną kabiną czteroprowadnicową wyrzutnię 2P26 skierowaną w tył. Później powstał nowocześniejszy model 2K16, będący BRDM-1 z trójprowadnicową wyrzutnią 2P27. W położeniu marszowym wyrzutnia była ukryta w kadłubie i przykryta osłonami, natomiast w pozycji bojowej podnoszona była hydraulicznie. Przejście z pozycji marszowej do bojowej zajmowało około 40 sekund. Ze względu na brak możliwości obracania wyrzutni w bok, strefa ognia była ograniczona. Oprócz pocisków, wyrzutnia 2K16 mogła transportować dodatkowe trzy ppk wewnątrz pojazdu.
Pomimo swoich wad, pociski 3M6 produkowane były w dużych ilościach i eksportowane, a wśród ich użytkowników znajdowało się również Wojsko Polskie.
W Polsce pociski były używane na samobieżnych wyrzutniach 2P27 na BRDM od końca 1963 roku w bateriach przeciwpancernych w dywizjach pancernych, zmechanizowanych i desantowych. Do 1966 roku zakupiono 72 wyrzutnie. Ośmiu wyrzutni 2P26 używano od 1965 roku w 6 Dywizji Powietrznodesantowej. ZSRR przekazał Polsce dokumentację do produkcji pocisków 3M6, które w latach 1965-1972 były wytwarzane w zakładach Mesko. Już przed 1979 rokiem wyrzutnie 3M6 zostały jednak wycofane ze stanu jednostek liniowych oraz rezerwowych jako przestarzałe, chociaż były składowane do połowy lat 80.
Dane taktyczno-techniczne
Masa pocisku: 24,3 kg
Średnica kadłuba: 136 mm
Rozpiętość stateczników: 750 mm
Długość: 1148 mm
Donośność:
minimalna: 600 m
maksymalna: 2000 m
Prędkość: około 100 m/s
Przebijalność pancerza: 300 mm
Użytkownicy
Byli i obecni:
- Afganistan
- Egipt
- Korea Północna
- Mongolia
- Rumunia
- Syria
- Węgry
- Bułgaria
- Cypr
- Czechosłowacja
- Izrael – zdobył nieznaną ilość wyrzutni armii Egiptu i Syrii.
- Jugosławia – 500
- Kuba
- NRD
- Polska
- ZSRR
Przypisy
Bibliografia
Tadeusz Drobisz, Romuald Paprocki: Przeciwpancerny pocisk kierowany 3M6 TBiU 39. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1976. Brak numerów stron w książce
Tomasz Szulc. Radzieckie ppk cz. I. „Nowa Technika Wojskowa”. 1996. Nr 8. s. 7-10. ISSN 1230-1655.
Igor Witkowski: Broń przeciwpancerna. Warszawa: Lampart, 1996. ISBN 83-86776-25-0. OCLC 750864711.
Robert Rochowicz. Przeciwpancerne pociski kierowane w ludowym Wojsku Polskim. „Nowa Technika Wojskowa”. Nr 2/2021, s. 88-98, luty 2021. Warszawa: Magnum X. ISSN 1230-1655.