38 Pułk Piechoty Strzelców Lwowskich
38 Pułk Piechoty Strzelców Lwowskich (38 pp) był jednostką piechoty w Wojsko Polskim II RP. Powstał z grup obrońców Lwowa w 1918 roku, którzy walczyli w listopadzie. Pułk brał udział w działaniach wojennych o granice w 1919 roku oraz w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 roku. W okresie międzywojennym wchodził w skład 24 Dywizji Piechoty i stacjonował w garnizonie Przemyśl, w koszarach przy ulicy 29 Listopada.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Pułk został sformowany w listopadzie 1918 roku z ochotników, którzy bronili Lwowa przed Ukraińcami. 25 listopada 1918 roku nadano mu nazwę 1 Pułk Strzelców Lwowskich. Na podstawie rozkazu Ministerstwa Spraw Wojskowych z 8 kwietnia 1919 roku, pułk otrzymał ostateczną nazwę 38 Pułku Piechoty Strzelców Lwowskich. W grudniu 1919 roku batalion zapasowy pułku stacjonował w Przemyślu.
Pułk w wojnie polsko-ukraińskiej
Po zdobyciu Lwowa przez ukraińskie wojska w listopadzie 1918 roku, w Szkole Sienkiewicza zebrała się grupa byłych legionistów i członków POW pod dowództwem mjr Tatarem Trześniewskim, aby stawić opór okupantom. Kilka godzin później powstał drugi ośrodek w Domu Techników na ul. Issakowicza, składający się wyłącznie z członków POW. Te dwa punkty oporu rozszerzyły swoje działania, zdobywając 1 listopada koszary „wóleckie” i odcinając dostęp wojskom ukraińskim do dworca kolejowego. 5 listopada komendant Lwowa, kpt. Czesław Mączyński, podzielił obronę Lwowa na pięć odcinków, z których trzeci, znany później jako „grupa rtm. Pomiana”, stał się zalążkiem pułku. 22 listopada 1918 roku polskie oddziały, w tym 4. i 5. pułki piechoty Legionów, pod dowództwem płk. Tokarzewskiego, uwolniły Lwów od wojsk ukraińskich.
Komendant Lwowa, gen. Bolesław Roja, w swoim rozkazie dziennym nr 22 z dnia 25 listopada 1918 roku sformował 1 i 2 pułk Strzelców Lwowskich. W pierwszych dniach grudnia utworzono z tych pułków „brygadę lwowską” pod dowództwem ppłk Mączyńskiego.
Po wyrzuceniu Ukraińców z Lwowa, miasto zostało otoczone przez ich wojska. 1 pułk strzelców zorganizował obronę w rejonie Zimnej Wody, Skniłowej, Sokolnik, Kozielnik, Pohulanki i Krzywczyc. Pamiętny bój miał miejsce na Persenkówce 28 grudnia, gdzie 7 i 8 kompania pod dowództwem rtm. dr Abrahama stoczyła walkę z wielokrotnie liczniejszym przeciwnikiem. Mimo przegranej, opóźnili atak Ukraińców i umożliwili przybycie posiłków. Ppłk Mączyński podsumował to słowami: „Zginęli najdzielniejsi oficerowie i żołnierze, lecz uratowali miasto.”
Ministerstwo Spraw Wojskowych, na podstawie rozkazu Sztabu Generalnego nr 98 z 8 marca 1919 roku, zmieniło numerację 1 pułku strzelców na 38 pułk piechoty, a następnie, zgodnie z Dziennikiem Rozkazów Wojskowych nr 39 z 8 kwietnia 1919, nadało mu przydomek „Strzelcy Lwowscy”.
Walki w okolicach Lwowa trwały do 18 kwietnia 1919 roku. Od 28 do 30 kwietnia przeprowadzono natarcie na północny wschód. Pułk wszedł w skład 5 Dywizji Piechoty gen. Władysława Jędrzejewskiego. 15 maja uderzył w kierunku Kulikowa i Kościejowa. 27 maja zdobył Złoczów, a 1 czerwca wkroczył do Tarnopola, zajmując pozycje nad Seretem. Dwa dni później obsadził dawną granicę austriacko-rosyjską. 15 czerwca wycofał się pod Olejów, gdzie stoczył jedną z najcięższych bitew. W trakcie odwrotu, pod Poczapami, zatrzymał ukraińską kontrofensywę. Rankiem 28 czerwca polskie oddziały przeszły do ofensywy, atakując w kierunku Bełżca i ponownie zajmując dawną granicę austriacko-rosyjską. Na granicy pozostali do 8 sierpnia 1919 roku, po czym zostali przeniesieni w okolice Tarnopola. 18 sierpnia obsadzili odcinek nad Zbruczem. Na początku października przeszli w rejon Zbaraża, a następnie pod Tarnopol na „zimowe leże”. 6 lutego 1920 roku, wraz z 5 DP, wyruszyli w rejon Płoskirowa na front sowiecki.
Pułk w wojnie polsko-bolszewickiej
Pułk do 28 lutego 1920 roku walczył w Dereźnie, Szarkach i Krynicznej. Wraz z 19 pułkiem piechoty Odsieczy Lwowa, przy współpracy dwóch pociągów pancernych i trzech baterii artylerii, w nocy z 16 na 17 marca rozbił 45 Dywizję Piechoty sowieckiej. Do połowy kwietnia prowadził akcje wypadowe i patrolował teren w rejonie Wołkowinc. Akcje te skutecznie zatrzymały ofensywę sowiecką na Płoskirów. 28 kwietnia pułk został podporządkowany dowódcy 12 Dywizji Piechoty. Atakował w kierunku Meżyrów, zajął Żmerynkę i z powrotem wszedł w skład 5 DP. W wyniku rozbicia południowego frontu sowieckiego, armia rosyjska przeszła do ofensywy na froncie północnym. W celu zatrzymania tej ofensywy sformowana została polska Armia Rezerwowa gen. Kazimierza Sosnkowskiego, do której wzmocnienia przerzucono IX Brygadę Piechoty, w skład której weszły 38. i 39. pułki piechoty Strzelców Lwowskich oraz III batalion 40 pułku piechoty Dzieci Lwowskich.
38 pp znalazł się w odwodzie armii, zajmując odcinek nad jeziorami Dołgoje i Świada, w okolicach miejscowości Ziabki, broniąc przejścia między jeziorami. 4 lipca 1920 roku dywizje sowieckie złamały pozycje obronne oddziałów polskich w tym rejonie. Dwa dni później pułk stoczył walkę pod Szczerbami, a w marszu odwrotnym kierował się na Głębokie, a następnie na Duniłowicze, Wilejkę, Mołodeczno i Bogdanowo.
W wyniku strat poniesionych podczas odwrotu, dowódca 5 DP, gen. Jędrzejewski, z pozostałych sprawnych żołnierzy utworzył „Oddział IX Brygady” pod dowództwem mjr. Alojzego Łukawskiego. Oddział toczył jeszcze walki nad Niemnem oraz odnosił sukcesy w boju pod Wołpą. Po tych walkach pułk, liczący zaledwie „60 bagnetów”, został skierowany do Małkini, a stamtąd koleją do Lwowa w celu reorganizacji, gdzie skoszarowano go w Brzuchowicach. W ciągu dwóch tygodni pułk odzyskał zdolność bojową.
6 sierpnia Naczelny Wódz, Józef Piłsudski, postanowił, aby siły polskie na froncie południowo-wschodnim osłaniały tylko Lwów i zagłębie naftowe. W związku z tym, 18 sierpnia, 38 pp został przeniesiony na linię Bugu, w lukę między frontami środkowym a południowym. Gdy wojska sowieckie, po przekroczeniu Bugu, zajęły Sokal, pułk został skierowany w rejon tego miasta. 13 sierpnia zdobył miasto, wypierając wojska sowieckie na wschodni brzeg Bugu. W kolejnych dniach osłaniał Lwów, walcząc na linii Kamionka Strumiłowa – Sokal – Hrubieszów, staczając krwawe boje pod Krystynopolem, Mostami Wielkimi i Dzibułkami. Armia Konna Budionnego, która nie zdołała zdobyć Lwowa, przesunęła się w kierunku Zamościa. Pułk został przeniesiony pod Bełz, gdzie prowadzono działania przeciwko nieprzyjacielskim wojskom. 10 września pułk został przetransportowany do Kamionki Strumiłowej.
W połowie września 1920 roku rozpoczęła się polska ofensywa na froncie południowo-wschodnim. Rozbite wojska sowieckie wycofywały się na wschód przed frontem 6 armii. Pułk ścigał wroga na trasie: Kamionka Strumiłowa – Busk – Brody – Radziwiłłów – Krzemieniec – Łanowce do Teofipola. 17 października stoczył pod Nowokonstantynowem ostatni bój w tej wojnie.
Do 15 grudnia pułk pozostawał na linii demarkacyjnej: Zbaraż – Wiśniowiec – Oleksiniec, po czym pomaszerował do Przemyśla, gdzie stacjonował do września 1939 roku.
Mapy walk pułku
Kawalerowie Virtuti Militari
Pułk w okresie pokoju
W okresie międzywojennym 38 pułk piechoty stacjonował w Okręgu Korpusu Nr X w garnizonie Przemyśl, w koszarach przy ulicy 29 Listopada, w składzie 24 Dywizji Piechoty.
20 czerwca 1923 roku Minister Spraw Wojskowych przeniósł podpułkownika Alojzego Łukawskiego do rezerwy oficerów sztabowych DOK VI, a na stanowisko dowódcy pułku wyznaczył podpułkownika Romualda Kohutnickiego. Z dniem 15 września 1923 roku podpułkownik Kohutnicki został przeniesiony do 15 pułku piechoty „Wilków” w Dęblinie na stanowisko dowódcy pułku. Od września 1923 do marca 1924 obowiązki dowódcy pełnił podpułkownik Stanisław Jaxa-Rożen. 20 marca 1924 roku Minister Spraw Wojskowych przeniósł pełniącego obowiązki dowódcy 54 pułku piechoty Strzelców Kresowych w Tarnopolu, podpułkownika Romualda Kwiatkowskiego do 38 pp na stanowisko dowódcy. 3 maja 1926 roku podpułkownik Kwiatkowski awansował na pułkownika.
21 sierpnia 1926 roku Minister Spraw Wojskowych przeniósł pełniącego obowiązki dowódcy jednostki, pułkownika Romualda Kwiatkowskiego do dowództwa 20 Dywizji Piechoty w Słonimiu na stanowisko oficera sztabowego Przysposobienia Wojskowego, a na stanowisko dowódcy oddziału wyznaczył podpułkownika Wacława Biernackiego.
19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustanowił dzień 22 listopada, jako datę święta pułkowego. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę uwolnienia Lwowa od Ukraińców oraz dla uczczenia pamięci bohaterów poległych w obronie Lwowa.
Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 38 pułk piechoty zaliczono do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych. Po wprowadzeniu w 1930 roku nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej, pułk szkolił rekrutów dla potrzeb batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza.
W czerwcu 1931 roku Minister Spraw Wojskowych zwolnił pułkownika Wacława Biernackiego ze stanowiska dowódcy pułku i przeniósł w stan nieczynny, a na jego miejsce wyznaczył podpułkownika Tadeusza Majewskiego.
38 pp w kampanii wrześniowej
Mobilizacja
38 pułk piechoty SL mobilizował w ramach mobilizacji alarmowej w grupie „czerwonej” kompanię km plot. typu „A” nr 23. W ramach mobilizacji powszechnej w I rzucie w terminie 4 i 5 dni mobilizował własne pododdziały oraz dywizyjną kompanię kolarzy nr 103. W terminie 6 dni mobilizował I batalion 164 pułku piechoty rez. Dodatkowo w II rzucie mobilizacji powszechnej formował batalion marszowy 38 pp oraz Ośrodek Zapasowy 24 Dywizji Piechoty. W kampanii wrześniowej 1939 pułk walczył w składzie 24 Dywizji Piechoty, która od 2 września 1939 roku wchodziła w skład Armii „Karpaty”.
Działania bojowe
Od Dunajca do Sanu
Po zakończeniu mobilizacji 3 września pułk w dniach od 3 do 5 września został przetransportowany koleją w rejon Tarnowa. W trakcie transportu pododdziały pułku były atakowane przez lotnictwo niemieckie. Poszczególne bataliony maszerowały w rejon Tuchowa i Gromnika, a następnie nad Dunajec w rejon wsi Wróblowice. 5 września 1939 roku pułk zajął pozycje obronne nad Dunajcem na południowy wschód od Zakliczyna, przystępując do budowy stanowisk obronnych. Wieczorem 38 pp SL wszedł w kontakt bojowy z jednostkami niemieckiej 4 Dywizji Lekkiej. Niemiecki pododdział pancerno-motorowy uchwycił most na Dunajcu pod Zakliczynem. W nocy na opanowany przyczółek przeprawiły się oddziały niemieckie, mimo ostrzału polskiej artylerii z 60 dac. Rano II batalion odparł niemieckie natarcie na wieś Wróblowice, w wyniku walki i ostrzału niemieckiego wieś spłonęła, a kompaniom batalionu udało się zająć stanowiska obronne za wsią. Wielu żołnierzy z II batalionu poległo, a także wielu mieszkańców wsi. Obrona linii Dunajca przez pułk trwała do późnych godzin nocnych 6 września. Schodzenie z odcinka obrony trwało całą noc 6/7 września, a o świcie pułk skoncentrował się koło miejscowości Rychwałd. Następnie strzelcy lwowscy rozpoczęli marsz w kierunku Tuchowa. Na maszerujące po otwartym terenie I i II bataliony od strony południowo-wschodniej zaatakowały oddziały pancerno-motorowe 4 DLek. Atak niemiecki spowodował częściowe rozproszenie obu batalionów 38 pułku. III batalion, unikając napadu, zbierając po drodze rozbitków, pomaszerował przez Tuchów na Pilzno. Z rozbitków I i II batalionu, 7 września organizowano dwa oddziały pod dowództwem kpt. J. Nosalika i mjr. Rolkego.
Dalszy marsz zbierane oddziały prowadziły do Pilzna. 8 września pododdziały pułku maszerowały za San, gdzie miały zorganizować obronę. III batalion maszerował przez Rzeszów i Błażową w rejon Bratkówki. Oddział kpt. Nosalika podążał w kierunku Błażowa-Dynów. 10 września III batalion najpierw obsadził linię Sanu w rejonie Bratkówki, a następnie na rozkaz dowództwa 24 DP, pozycje na wschód od Birczy i na południe od drogi Przemyśl-Bircza.
Od Birczy do Lwowa
Oddział z I batalionu mjr Rolkego zajął pozycje na wzgórzu 470. 11 września dowódca pułku, który wcześniej opuścił swoje oddziały, udał się do dowództwa dywizji i został zawieszony w dowodzeniu pułkiem. Dowodzenie pułkiem przejął ppłk Władysław Ziętkiewicz, były dowódca 1 pp KOP „Karpaty”. 12 września niemiecka 2 Dywizja Górska opanowała Birczę, oddział mjr Rolke bez kontaktu z wrogiem opuścił swoje pozycje na wzgórzu 470, a oddział rozproszył się. Oddział kpt. Nosalika osłaniał odwrót 24 DP po bitwie pod Birczą, opóźniając wroga na szlaku Bircza-Krasiczyn-Przemyśl. 13 września III batalion osłaniał odwrót artylerii dywizyjnej od strony Niżankowic. 14 września pododdziały 38 pp SL osiągnęły rejon Tyszkowice, Boratycze. W trakcie zajmowania stanowisk obronnych pułk stoczył bój z atakującymi oddziałami niemieckiej 2 DG. Pułk utrzymał powierzony odcinek obrony, ponosząc ciężkie straty. Przy wsparciu pododdziałów z 39 i 155 pułków piechoty, w nocy 14/15 oraz w dzień 15 września, pododdziały 38 pp podjęły dalszy marsz odwrotowy w trudnych warunkach atmosferycznych po trasie Mościska, Bortiatyn, Mużyłowice, Małoszkowice. Pułk maszerował jako straż tylna 24 DP oraz całego zgrupowania gen. broni K. Sosnkowskiego. O świcie 16 września strzelcy lwowscy z 38 pułku przystąpili do obrony południowo-wschodniego skraju lasu „Na Chmurowym”. 17 września przez cały dzień pułk odpierał natarcia niemieckich strzelców górskich z 2 i 1 Dywizji Górskich, ponosząc dalsze dotkliwe straty osobowe. Po godz. 16 na rozkaz dowódcy 24 DP pułk wycofał się, osłaniając odwrót macierzystej dywizji oddziałem kpt. Nosalika. 18 września III batalion stoczył walkę we wsi Kozice w pobliżu Rzęsnej Ruskiej; po zdobyciu wsi dalsze natarcie zostało powstrzymane przez ostrzał broni maszynowej i artylerii. Wróg przeprowadzał ataki lotnicze na nacierające pododdziały pułku. Była to nieudana próba przebicia się do oblężonego Lwowa. Następną próbę podjęto 19 września z Brzuchowic w kierunku Hołoska, jednak ta także zakończyła się niepowodzeniem. Były to ostatnie walki żołnierzy 38 pułku piechoty Strzelców Lwowskich. Nieliczni z nich zdołali przedostać się do Lwowa.
Batalion marszowy 38 pp
Batalion marszowy 38 pp został zorganizowany w sierpniu 1939 roku podczas ćwiczeń letnich. W skład batalionu weszli podchorążowie rezerwy, elewi szkoły podoficerskiej dla małoletnich z Niska oraz rezerwiści zmobilizowani w ramach mobilizacji powszechnej. 8 września batalion marszowy, dowodzony przez kpt. Romana Homana, został włączony w skład grupy wojsk broniących Przemyśla, obsadzając odcinek „Lipowica”. Od 11 do 14 września batalion prowadził walki z podchodzącymi do Przemyśla oddziałami niemieckimi. Wydzielony z batalionu pododdział w nocy 11/12 września zorganizował nieudany wypad do Kosenic, mający na celu zlikwidowanie ostrzeliwującej Przemyśl jednostki. Oddział ten wpadł w zasadzkę, ponosząc duże straty. 14 września osłaniał wycofującą się przez Przemyśl 11 Karpacką DP. Wspólnie z pozostałymi siłami obrony Przemyśla, odparł atak niemieckiej 7 DP. Około godz. 14 wycofał się na prawy brzeg Sanu, ponosząc znaczne straty od ostrzału artylerii niemieckiej. Wieczorem 14 września batalion marszowy otrzymał rozkaz dowódcy obrony miasta o dołączeniu do 24 DP. Na Zasaniu dezertował dowódca batalionu, kpt. Homan, który przeszedł na stronę niemiecką, według ustaleń był niemieckim szpiegiem.
Obsada dowódcza batalionu marszowego 38 pp:
- dowódca batalionu – kpt. Roman Homan (do 14 IX 1939)
- dowódca 1 kompanii strzeleckiej – ppor. Tadeusz Roman Beltrani
- dowódca 2 kompanii strzeleckiej – ppor. Antoni Edwad Sochacki
- dowódca 3 kompanii strzeleckiej – ppor. Krystian Więckowski
- dowódca kompanii ckm – por. Brzozowski?
Symbole pułku
Chorągiew (sztandar)
2 lutego 1919 roku, w uznaniu zasług w obronie Lwowa, 1 pułk Strzelców Lwowskich otrzymał sztandar ufundowany przez społeczeństwo Lwowa. Akt poświęcenia sztandaru zrealizował arcybiskup lwowski Józef Bilczewski.
5 listopada 1929 roku Prezydent RP Ignacy Mościcki zatwierdził wzór lewej strony płachty chorągwi 38 pułku piechoty. Nowa chorągiew została ufundowana przez społeczeństwo ziemi przemyskiej oraz powiatu dobromilskiego.
W niedzielę 15 czerwca 1929 roku, na Rynku w Przemyślu, Inspektor Armii, generał dywizji Jan Romer, w imieniu Prezydenta RP wręczył chorągiew ówczesnemu dowódcy oddziału, pułkownikowi Wacławowi Kostek-Biernackiemu.
Obecnie sztandar przechowywany jest w Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie.
Odznaka pamiątkowa
4 lipca 1930 roku Minister Spraw Wojskowych, Marszałek Polski Józef Piłsudski, zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 38 pp. Odznaka o wymiarach 41 × 34 mm ma kształt owalu. Środek odznaki stanowi tarcza romboidalna pokryta granatową emalią z żółtym obrzeżem, na której umieszczono numer i inicjały 38 P.P S. LW. Tarcza zwieńczona jest dwoma herbami Lwowa i Przemyśla, połączonymi wieńcem z liści laurowych. Jest to jednoczęściowa, oficerska odznaka, wykonana w srebrze i emaliowana. Na rewersie znajduje się próba srebra oraz nazwisko grawera W. BUSZEK.
Ryngraf
W 1938 roku, podczas obchodów obrony Lwowa z 1918 roku, na obrazie Matki Boskiej Ostrobramskiej w kościele pod tym wezwaniem we Lwowie umieszczono ryngraf z obrazem Matki Boskiej Ostrobramskiej, złożony przez 38 Pułk Piechoty Strzelców Lwowskich, utworzony z pierwszych obrońców Lwowa, zatytułowany „Opiekunce naszej w 20-lecie złączenia Lwowa z Macierzą” (zaprojektowany przez Rudolfa Mękickiego, a wykonany w srebrze, częściowo złocony przez Kazimierza Wojtycha).
Strzelcy lwowscy
Dowódcy pułku:
- kpt. Korwin Łodziński (1-5 XI 1918)
- mjr Michał Cieński (6 XI 1918 – 1 VII 1919)
- płk Witold Rylski (10 VII – 1 X 1919)
- mjr Karol Baczyński (wz. 2-17 X 1920)
- płk Konstanty Oświęcimski (18 X – 9 XII 1919)
- płk Stanisław Palle (9 XII 1919 – V 1920)
- ppłk piech. Alojzy Łukawski (5 V 1920 – VI 1923)
- ppłk piech. Romuald Kohutnicki (VI – 15 IX 1923 → dowódca 15 pp)
- płk piech. Stanisław Jaxa-Rożen (p.o. IX 1923 – III 1924)
- ppłk / płk piech. Romuald Kwiatkowski (III 1924 – VIII 1926 → oficer sztabowy PW 20 DP)
- ppłk / płk piech. Wacław Kostek-Biernacki (VIII 1926 – VI 1931)
- ppłk / płk piech. Kazimierz Tadeusz Majewski (VI 1931 – 8 V 1939 → dowódca Pomorskiej Brygady ON)
- ppłk dypl. Franciszek Grabowski (9 V – 10 IX 1939)
- ppłk piech. Władysław Ziętkiewicz (11-20 IX 1939)
Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku – I zastępca dowódcy):
- ppłk piech. Stanisław Jaxa-Rożen (22 VII 1922 – 5 VIII 1924 → dowódca 50 pp)
- ppłk piech. Wilhelm Zwonarz (1924 – 5 V 1927 → praktyka poborowa w PKU Stanisławów)
- ppłk piech. Kazimierz Brożek (5 V 1927 – 28 I 1931 → dowódca 20 pp)
- ppłk piech. Wacław Malinowski (I 1931 – III 1937)
- ppłk dypl. piech. Tadeusz Zdzisław Jakubowski (1939)
Żołnierze 38 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej są dostępne w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.
Upamiętnienie
23 listopada 1980 roku w katedrze w Przemyślu odsłonięto tablicę upamiętniającą żołnierzy 38 pułku piechoty Strzelców Lwowskich.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
38 Pułk Strzelców Lwowskich : 22 XI 1926. Przemyśl: Komitet Obchodu Święta Pułkowego, 1926.
Józef Kulczycki: Zarys historji wojennej 38-go pułku strzelców lwowskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
Maciej Kozubal: 38 Pułk Piechoty Strzelców Lwowskich. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1996, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 36. ISBN 83-85621-90-3.
Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Adiutor, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
Krzysztof K. Drozdowski: Technika Wojskowa Historia nr 61 Specjalny 1/2022. Walki o Przemyśl we wrześniu 1939 roku we wspomnieniach gen. bryg. Jana Chmurowicza, Warszawa: Magnum X sp.z.o.o., 2022, ISSN 2080-9743.
Przemysław Dymek: 24. Dywizja Piechoty 1921–1939. Tom II Annexis. Poznań: Wydawnictwo PIU Geopertius, 2020. ISBN 978-83-951987-7-9.
Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].