38 Komenda Odcinka Komańcza – niezależny pododdział Wojsk Ochrony Pogranicza.
Formowanie i zmiany organizacyjne
38 Komenda Odcinka została utworzona w 1945 roku na podstawie 34 pułku piechoty w ramach 9 Oddziału Ochrony Pogranicza. W marcu 1946 roku, 38 komendantura oraz jej strażnice stoczyły zacięte walki z oddziałami UPA. Te starcia spowodowały osłabienie struktur organizacyjnych. W kwietniu 1946 roku komendantura przeszła reorganizację w Zagórzu, a w maju przeniosła się do Komańczy. Po spaleniu miejscowości, cała komenda została zakwaterowana w ziemiankach. Wiosną 1947 roku strażnice znowu powróciły na swoje odcinki.
W wrześniu 1946 roku odcinek włączono do Rzeszowskiego Oddziału WOP nr 8. W marcu 1947 roku rozformowano 38 i 39 komendę odcinka, a na ich podstawie powstała Krośnieńska Komenda WOP w Krośnie, która została bezpośrednio podporządkowana Departamentowi WOP w Warszawie.
Działania bojowe
20 marca 1946 roku grupa operacyjna 38 komendy odcinka Zagórz oraz załoga strażnicy Jasiel, licząca łącznie 98 żołnierzy, opuściła miejsce zakwaterowania we wsi Jasiel pod dowództwem porucznika Jana Gierasika. Wkrótce została zaatakowana i rozbita przez sotnie UPA. W wyniku tego ataku poległo lub zostało zamordowanych, po bestialskich torturach, 60 żołnierzy i 4 milicjantów. Egzekucje oficerów miały miejsce w okolicy leśniczówki koło wsi Moszczaniec, a podoficerów i szeregowców na wzgórzu koło Wisłoka Górnego. W czasie egzekucji udało się uciec szer. Pawłowi Sudnikowi, który mimo pościgu zdołał się schronić. Z pola bitwy uratowali się również ppor. Marian Myślicki, sierż. Warat oraz szer. Kowalenko, którzy ukryli się w stodole i w nocy przeszli do Czechosłowacji. Pozostałych żołnierzy odarto z mundurów, pobito, a następnie wypuszczono. W rejonie Jasiola zginęli: por. Jan Giersik, por. Bolesław Arabski, por. Władysław Szewczykowski, por. Jerzy Giernatowski oraz chor. Stanisław Gąsek i chor. Stanisław Papierzański. Po ekshumacji wszyscy polegli zostali pochowani w Zagórzu.
Dowództwo OW Kraków podjęło decyzję o ewakuacji zagrożonych strażnic 38 komendy odcinka. 26 marca 1946 roku grupa bojowa 38 komendy odcinka pod dowództwem mjr. Jana Frołowa, wzmocniona żołnierzami 34 pułku piechoty dowodzonymi przez kpt. Kozyrę oraz 36 komendą odcinka pod dowództwem ppor. Franciszka Gajdemskiego, licząca 175 żołnierzy, wyruszyła z Zagórza do Komańczy, Radoszyc i Łupkowa w celu ewakuacji strażnic. W rejonie wsi Kożuszne została zaatakowana przez sotnie UPA. W trakcie walki grupa została rozbita i zmuszona do wycofania się. Wieś została spalona. Poległo 40 żołnierzy, a 10 rannych zostało zamordowanych. Ubezpieczenie przednie grupy, pod dowództwem por. Jagury i ppor. Trębowskiego, broniące się w Kożusznem, przebiło się do Bukowska, gdzie znajdował się 34 pułk piechoty. Dowódca pułku, ppłk Stanisław Pluto, następnego dnia udał się z dwoma batalionami na miejsce walki, aby zebrać ciała poległych i pomordowanych żołnierzy. Ubezpieczenie boczne grupy, w rejonie wsi Mokre, straciło 7 żołnierzy, w tym dowódcę drużyny, kpr. Wiesława Kapustę. Mjr Jan Frołow z 50 żołnierzami pod dowództwem kpt. Kozyry kontynuował realizację zadania. Po dotarciu do Komańczy, a następnie do Radoszyc i Łupkowa, zastał spalone zabudowania strażnic, a załóg tam nie było. Bez możliwości powrotu do Zagórza, przekroczył granicę do Czechosłowacji. Grupa wróciła do Polski przez Przełęcz Dukielską.
Zagrożone strażnice: Komańcza, Radoszyce, Łupków i Wola Michowa, z własnej inicjatywy skoncentrowały swoje załogi w Łupkowie. Dołączyli do nich soliści i milicjanci, tworząc zgrupowanie liczące 113 osób. 25 marca 1946 roku zgrupowanie zostało zaatakowane przez skoncentrowane sotnie UPA. Po dwudniowych zmaganiach, 26 marca wieczorem, zgrupowanie przeszło na stronę czechosłowacką. Żołnierze wrócili do kraju przez Przełęcz Dukielską.
28 marca 1947 roku w rejonie Jabłonek poległ gen. broni Karol Świerczewski. Jadąc z Baligrodu do Cisny na inspekcję pododdziałów WOP, wpadł w pułapkę UPA. Wraz z generałem zginęło dwóch żołnierzy, a trzech zostało rannych. W toku pościgu za napastnikami, pod wsią Wisłok Wielki doszło do starcia grupy operacyjnej 38 komendy odcinka Zagórz z napastnikami, którzy szybko się rozproszyli i uciekli w okoliczne lasy.
Struktura organizacyjna
Dyslokacja 38 Komendy Odcinka przedstawiała się następująco:
komendantura odcinka i pododdziały sztabowe – Komańcza
170 (171) strażnica – Roztoki Górne
171 (172) strażnica – Wola Michowa
172 (173) strażnica – Radoszyce
173 (174) strażnica – Łupków
174 (175) strażnica – Jasiel
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Henryk Dominiczak: Wojska Ochrony Pogranicza w latach 1845-1948. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1971.
Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945-1985. Warszawa: Wojskowa drukarnia w Łodzi, 1985. Brak numerów stron w książce.
Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza: (1945-1991): krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
Jan Ławski: Ochrona granic Polski Ludowej 1945-1948. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1974.
ASGr. Historia Karpackiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza. Kraków, 1962.
Marek Jarosiński. Rys historyczny beskidzko-karpackiego pogranicza polsko-słowackiego. „Biuletyn Centralnego Ośrodka Straży Granicznej”. 1/2000, 2000. Koszalin: Centralny Ośrodek Straży Granicznej. ISSN 1429-2505.