38 Dywizja Piechoty (II RP)

38 Dywizja Piechoty Rezerwowa (38 DP rez.)

38 Dywizja Piechoty Rezerwowa (38 DP rez.) była dużą jednostką piechoty Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

W trakcie kampanii wrześniowej dywizja działała w ramach Armii „Karpaty”. Jej organizacja miała miejsce w Łunińcu, a następnie transportowano ją koleją do rejonu Dobromila, skąd została cofnięta do Mościsk w celu przeprowadzenia planowanego przeciwuderzenia pod Radymnem. Uczestniczyła w bitwach pod Janowem oraz nad Wereszycą, a ostatecznie została zniszczona pod Hołoskiem podczas próby przebicia się do Lwowa.

Formowanie dywizji

Dywizja nie została utworzona w ramach pokojowej organizacji wojska. Jej formowanie miało miejsce w ramach mobilizacji powszechnej, począwszy od 31 sierpnia 1939 roku, na podstawie jednostek organizacyjnych Korpusu Ochrony Pogranicza, takich jak Brygada KOP „Polesie”, pułki KOP „Snów”, „Sarny” i „Zdołbunów”.

Kwaterę główną dywizji mobilizowało dowództwo brygady KOP „Polesie” oraz dowództwo KOP. Mobilizacja 96 pułku piechoty odbywała się przez bataliony KOP: I batalion przez batalion KOP „Stołpce”, II batalion przez batalion KOP „Kleck”, a III batalion przez batalion KOP „Ludwikowo”.

Dowództwo 97 pułku piechoty, jego II batalion oraz kompanię gospodarczą, kompanię przeciwpancerną i pluton łączności, mobilizował batalion KOP „Rokitno”. I batalion był mobilizowany przez batalion KOP „Dawidgródek”, a III batalion przez batalion KOP „Bereźne”.

Dowództwo 98 pułku piechoty oraz jego I batalion organizowane były przez batalion KOP „Hoszcza”, II batalion przez batalion KOP „Ostróg”, a III przez batalion KOP „Dederkały”.

W skład dywizji weszły także połączone szwadrony kawalerii KOP „Stołpce” i „Kleck”.

Walki w kampanii wrześniowej

38 DP (rez.) początkowo miała być przydzielona do GO „Tarnów”, której oddziały miały wspierać działania Armii „Kraków” oraz Armii „Karpaty”. Planowano sformowanie dywizji na 9 września. Ostatecznie, po skoncentrowaniu w rejonie Niżankowic, została przekazana do Armii „Karpaty”. 10 września otrzymała rozkaz przemieszczenia się do rejonu Medyki, z wyjątkiem 96 pp, który miał pozostać w Niżankowicach, a następnie przejść do Pikulic. 11 września, w trakcie marszu do Medyki, dywizja została nakazana do powrotu do Dobromila, jednak jej dowódca, w obliczu trudności z zawróceniem kolumny na polnych drogach, postanowił dotrzeć do Medyki, a powrót zrealizować w nocy (12/13 IX). 12 września o 17:00, gdy dywizja szła na południe, ponownie otrzymała rozkaz zmiany kierunku marszu, tym razem na Mościska, gdzie stała się częścią zgrupowania gen. Kazimierza Sosnkowskiego. Pod jego dowództwem 38 DP ruszyła w kierunku Lwowa, zdobywając Sądową Wisznię i wypierając z niej oddziały niemieckiej 2 Dywizji Górskiej. Następnie kontynuowała odwrót na Lwów przez lasy janowskie (bitwa pod Jaworowem). 17 września skoncentrowała się w Janowie, gdzie całe zgrupowanie zostało okrążone. Przez cały dzień broniła się przed niemieckimi atakami pod Janowem i Wereszycą. Janów przechodził z rąk do rąk, a wieczorem dywizja wycofała się do Brzuchowic. W tym miejscu odtworzono dwu-batalionowy 96 pp z pozostałości dywizji. Do Lwowa 19 września dotarli jedynie nieliczni. Dywizja praktycznie przestała istnieć, wyniszczona do końca.

Organizacja wojenna i obsada personalna 38 DP (rez.) we wrześniu 1939

Obsada personalna Dowództwa 38 DP (rez.):

dowódca dywizji – płk Alojzy Wir-Konas (dowódca PD 21 DPG)
szef sztabu – ppłk dypl. Tadeusz August Ludwik Wallich
dowódca piechoty dywizyjnej – płk Józef Pecka (dowódca pułku KOP „Zdołbunów”)
dowódca artylerii dywizyjnej – płk Stefan Zielke (dowódca 16 pal)
oficer operacyjny – kpt. dypl. Jan Wollak (oficer WBH)
oficer informacyjny – kpt. Jerzy Nowacki
dowódca łączności – kpt. łącz. Jan Roch Leonowicz z pułku KOP „Snów”
pomocnik dowódcy łączności – por. łącz. rez. Teodor Hoffman
kwatermistrz – mjr dypl. Tadeusz Ryczel
szef sanitarny – mjr lek. Kazimierz Maresch
płatnik – kpt. int. Aleksander Kazimierz Siwkowski †1940 Charków
komendant kwatery głównej – kpt. Jan Jarmiński

Planowana organizacja wojenna 38 DP:

Nie udało się przygotować mobilizacji kompanii saperów, samodzielnej kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszącej, kompanii kolarzy, parku intendentury oraz plutonu parkowego uzbrojenia, a także pełnego kompletu jednostek służby zdrowia, z wyjątkiem kompanii sanitarnej.

Mobilizację pododdziałów taborów zlecono kadrze 6 dywizjonu taborów w Jaworowie, a mobilizację jednostek łączności powierzyli kompanii łączności KOP „Snów”.

Szwadron kawalerii dywizyjnej został utworzony na bazie szwadronów kawalerii KOP „Kleck” i „Stołpce”.

Dowództwo 38 Dywizji Piechoty Rezerwowej (Brygada KOP „Polesie”)

dowódcy broni i szefowie służb

sztab

Kwatera Główna 38 Dywizji Piechoty (Brygada KOP „Polesie”)

kompania asystencyjna nr 194 (baon KOP „Sienkiewicze”) – kpt. adm. (piech.) Stanisław II Konasiewicz †1940 Charków
pluton łączności Kwatery Głównej nr 49 – ppor. łącz. Jarosław Ładysław Moll
pluton pieszy żandarmerii nr 49
poczta polowa
sąd polowy nr 93 (Brygada KOP „Polesie”)
kompania gospodarcza KG 38 DP (Brygada KOP „Polesie”)

Piechota dywizyjna:

96 pułk piechoty (rezerwowy)
97 pułk piechoty (rezerwowy)
98 pułk piechoty (rezerwowy)

Artyleria dywizyjna:

38 pułk artylerii lekkiej (rezerwowy) – ppłk Teofil Szadziński

Jednostki broni:

szwadron kawalerii dywizyjnej nr 49 – rtm. Stanisław Neyman (dowódca połączonych szwadronów KOP „Stołpce” i „Kleck”)
kompania telefoniczna nr 49
dowódca kompanii – kpt. łącz. Tadeusz Jankowski z CSP KOP †1940 Charków
dowódca plutonu – ppor. rez. Henryk Chmielewski
pluton radio nr 49 – ppor. łącz. Tadeusz Franciszek Ksawery Pierczyński z 1 btlgr †1940 Charków
drużyna parkowa łączności nr 49

Jednostki i zakłady służb:

kompania sanitarna (pluton sanitarny KOP)
dowództwo grupy marszowej służb typ II nr 631 (Kadra 6 Dywizjonu Taborów)
dowództwo grupy marszowej służb typ II nr 632
kolumna taborowa parokonna nr 631
kolumna taborowa parokonna nr 632
kolumna taborowa parokonna nr 633
kolumna taborowa parokonna nr 634
kolumna taborowa parokonna nr 635
kolumna taborowa parokonna nr 636
kolumna taborowa parokonna nr 637
kolumna taborowa parokonna nr 638
warsztat taborowy nr 631

Jednostki przydzielone:

W dniach 7–9 września 1939 roku do rejonów wyładowania dywizji w Dobromilu oraz Niżankowicach nie dotarły 52 i 62 dywizjony artylerii lekkiej, kompania sanitarna oraz znaczna część taborów. W związku z tym dywizji podporządkowane zostały wcześniej samodzielne pododdziały:

kompania karabinów maszynowych przeciwlotniczych typ B nr 64, sformowana we Lwowie przez 40 pp, dowodzona przez kpt. rez. Józefa Wolframa
szpital polowy nr 51 – mjr lek. dr Stefan Łubkowski, zmobilizowany przez 6 Szpital Okręgowy we Lwowie.

15 września 1939 roku szef sanitarny GO „Południowej”, mjr dr Ignacy Chrzanowski, polecił komendantowi szpitala polowego nr 603 zdeponować posiadany materiał sanitarny w szpitalu polowym nr 602 w Sądowej Wiszni, a ze zwolnionych wozów utworzyć kompanię sanitarną konną dla szefa sanitarnego 38 DP w folwarku Dmytrowice. Personel szeregowych miał być wykorzystany do formowania patroli sanitarnych dla kompanii sanitarnej konnej, natomiast pozostały personel (płatnik, oficer gospodarczy oraz aptekarz) miał być wcielony do kompanii sanitarnej konnej. Zgodnie z rozkazem majora Chrzanowskiego, zaimprowizowana kompania sanitarna konna pełniła funkcję kompanii sanitarnej 38 DP.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Wykaz poległych i zmarłych żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na obczyźnie w latach 1939-1946. Londyn: Instytut Historyczny im. gen. Sikorskiego, 1952.

Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.

Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.

Władysław Leonard: Dowództwa i łączność. Obsada we wrześniu 1939. [w:] B.I.9c [on-line]. IPMS, styczeń 1991. [dostęp 2018-10-31].

Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.

Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część II. Przemiany organizacyjne i przygotowania wojenne KOP w 1939 roku. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (150), s. 148-160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.

Ryszard Dalecki, Armia „Karpaty” w wojnie obronnej 1939 r., Krajowa Agencja Wydawnicza, Rzeszów 1989, wyd. II, ISBN 83-03-02830-8

Apoloniusz Zawilski: Bitwy polskiego września. Kraków: Znak Horyzont, 2019. ISBN 978-83-240-5692-7.

Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Oficyna Wydawnicza „Ajaks” i Zarząd XII Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3

Ryszard Rybka, Kamil Stepan, Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja, Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, Warszawa 2010, ISBN 978-83-86100-83-5