37 mm armata przeciwpancerna M3

Armata przeciwpancerna 37 mm M3

Armata przeciwpancerna 37 mm M3 to amerykańskie działo przeciwpancerne o kalibrze 37 mm, które było używane podczas II wojny światowej.

Była to pierwsza armata przeciwpancerna w arsenale US Army, a w 1940 roku stała się standardowym wyposażeniem amerykańskiej piechoty. Jej wymiary umożliwiały holowanie przez samochód terenowy Willys Jeep. Wzrost grubości pancerzy niemieckich czołgów spowodował, że od 1943 roku zaczęto ją zastępować brytyjską armatą 6-funtową w jednostkach walczących w Europie. Na Pacyfiku, gdzie pancerze japońskich czołgów były znacznie cieńsze, armata była używana aż do zakończenia wojny w 1945 roku.

Podobnie jak wiele lekkich armat przeciwpancernych, M3 była wykorzystywana także jako działo piechoty, strzelające pociskami odłamkowymi i kartaczami. W wersjach czołgowych była montowana w pojazdach takich jak M2 Light Tank, M3 Lee, M5 Stuart oraz M6 Heavy Tank, a także w samochodzie pancernym M8 Greyhound oraz na różnych konstrukcjach samobieżnych.

Historia

W połowie lat 30. XX wieku w US Army istniały kompanie i pułki przeciwpancerne, które były uzbrojone w półcalowe karabiny maszynowe. Choć planowano zastąpienie ich działami przeciwpancernymi, zmiany zaczęły się dopiero po wybuchu wojny domowej w Hiszpanii. Doświadczenia z tego konfliktu wykazały, że lekkie działa przeciwpancerne, takie jak niemiecki 3,7 cm PaK 36, były skuteczne w neutralizowaniu zagrożenia ze strony broni pancernej.

W styczniu 1937 roku Służba Uzbrojenia US Army zaleciła rozwój tego typu broni. Zakupiono dwa działa PaK 36 do testów, a prace nad nową armatą nadzorowała piechota, która oczekiwała lekkiego działa, które mogłaby sama transportować. Ustalono, że nowa armata powinna mieć kaliber odpowiadający popularnym wtedy działom przeciwpancernym, takim jak Bofors 37 mm, czechosłowacka 3.7 cm kanon PÚV vz. 34 czy japońska Typ 94.

Rozwój i testowanie broni kontynuowano po 1938 roku. Do 15 grudnia zaproponowano kilka wariantów działa i łoża, a połączenie działa T10 z lawetą T5 otrzymało oficjalną nazwę „37mm Gun M3 on Carriage M4”. Mimo że broń była wzorowana na niemieckim PaK 36, armata M3 różniła się znacząco konstrukcją i stosowała inną amunicję.

Produkcję armat rozpoczęto w Watervliet Arsenal, a lawet w Rock Island Arsenal. Pierwsze egzemplarze były gotowe na początku 1940 roku, a produkcję kontynuowano do 1943 roku.

W trakcie produkcji wprowadzono kilka modyfikacji, w tym zmiany w osłonie działa oraz zwiększenie kąta ostrzału w poziomie (zmodyfikowana laweta oznaczona jako M4A1 została standaryzowana 29 stycznia 1942 roku). Próbując zmodernizować wszystkie lawety M4 do M4A1, sztab nie ukończył tego procesu. Kolejną zmianą było dodanie gwintu na lufie, który umożliwiał montaż nowego hamulca wylotowego (lufa M3A1, wprowadzona 5 marca 1942).

Planowano zwiększyć przebijalność pocisku poprzez zamontowanie stożkowej nasadki na lufę (np. brytyjskiej Littlejohn adaptor), jednak to rozwiązanie nie weszło do produkcji. Eksperymenty z wyrzutniami rakietowymi na łożu typu M4 również nie przyniosły praktycznych rezultatów.

Konstrukcja

Lufa armaty była monolityczna, kuta, z gwintem o dwunastu bruzdach i prawoskrętnym skoku wynoszącym 925 mm. Zamek klinowy miał pionowy ruch klina. Lufa była wyposażona w oporopowrotnik hydrauliczno-sprężynowy.

Laweta miała dwa ogony i była na kołach z oponami.

Celownik teleskopowy M6 oraz mechanizm podniesieniowy i kierunkowy znajdowały się po lewej stronie armaty. W razie potrzeby można było odłączyć mechanizm kierunkowy, co umożliwiało szybką zmianę położenia lufy w poziomie bez jego użycia.

Organizacja

US Army

Według organizacji z kwietnia 1942 roku, każdy batalion piechoty powinien mieć pluton przeciwpancerny z czterema działami 37 mm (holowanymi przez Jeepy), a każdy pułk miał mieć pluton z dwunastoma działami (holowanymi przez 3/4-tonowe ciężarówki). Każdy z czterech dywizyjnych dywizjonów artylerii dysponował sześcioma działami przeciwpancernymi, a frontowy batalion inżynieryjny dziewięcioma (holowanymi przez M2 Half Track). Ponadto sztab dywizji miał cztery działa, a kompania naprawcza dwa.

Pomimo że wczesna organizacja obejmowała dywizyjny batalion przeciwpancerny (dwie kompanie dział 37 mm i jedna kompania dział 75 mm), w grudniu 1941 roku bataliony ppanc wycofano z struktur dywizji i zreorganizowano w bataliony niszczycieli czołgów.

W 1942 roku powstała pierwsza amerykańska dywizja powietrznodesantowa, która zgodnie z jej strukturą organizacyjną powinna mieć 44 działa przeciwpancerne M3: cztery w artylerii dywizyjnej, 24 w batalionie przeciwlotniczo-przeciwpancernym oraz osiem w dwóch pułkach oddziałów szybowcowych. W praktyce dywizje powietrznodesantowe często miały tylko jeden pułk szybowcowy, co skutkowało posiadaniem 36 dział M3. Armaty 37 mm znajdowały się także w pułkach jedynej sformowanej w USA dywizji górskiej – 10 Dywizji.

Ostatecznie amerykańska dywizja pancerna przed reorganizacją w marcu 1942 roku miała 68 dział tego typu – 37 w pułku piechoty (cztery w każdej kompanii i jedna w sztabie pułku), 27 w batalionie inżynieryjnym, trzy w kolumnie dywizyjnej i jedną w sztabie dywizji.

Piechota Morska

Przed reorganizacją z 1 czerwca 1942 roku, w oddziałach piechoty morskiej Stanów Zjednoczonych, bronią przeciwpancerną były działka automatyczne kalibru 20 mm w pułkowej i batalionowej kompanii ogniowej. W praktyce jednostki używały dział z I wojny światowej Canon d’Infanterie de 37 modèle 1916 TRP do treningu, a przed wysłaniem na front zostały uzbrojone w armaty M3. Dodatkowo dywizyjny batalion specjalny był uzbrojony w samobieżne M6 Fargo.

Po reorganizacji z 15 kwietnia 1943 roku, działa samobieżne w dywizyjnym batalionie specjalnym zastąpiono 18 holowanymi działami 37 mm w trzech bateriach po sześć dział. Kompania ogniowa pułku piechoty otrzymała 12 dział w trzech plutonach po cztery armaty. Działa przeciwpancerne usunięto ze szczebla batalionu, co oznaczało, że dywizja piechoty morskiej posiadała 54 armaty tego typu.

Reorganizacja z dnia 5 maja 1944 roku przyniosła kolejne zmiany, eliminując dywizyjny batalion specjalny i pozostawiając w dywizji 36 dział 37 mm. Kolejne reorganizacje doprowadziły do zmniejszenia pułkowych kompanii ogniowych do dwóch plutonów, co skutkowało pozostawieniem 24 dział tego typu w dywizji.

Pozostali użytkownicy

Największym odbiorcą dział M3 w ramach programu Lend-Lease Act były Chiny (1669 dział). Z pozostałych krajów, Chile posiadało 198, Francja 130, Wielka Brytania 78, Związek Radziecki 63, Salwador 9, Kolumbia 4, Boliwia 4, Kuba 1 oraz inne kraje, które łącznie używały ich około 100 sztuk. Niektóre z tych krajów korzystały z armat M3 aż do lat 70.

Służba bojowa

Pierwsze bojowe użycie dział M3 miało miejsce w kampanii filipińskiej. Działa te wykazały swoją wartość w walkach o Guadalcanal, gdzie skutecznie zwalczały japońskie czołgi i piechotę, zwłaszcza przeciwko słabo opancerzonym czołgom japońskim, które rzadko działały w dużych grupach. Lekkość działa ułatwiała jego transport w trudnym terenie. Na przykład podczas japońskiego ataku na Betio w ramach walk o Wyspy Gilberta, amerykańscy marines byli w stanie przetransportować działa przez wał nadmorski o wysokości pięciu stóp (1,5 m). Amunicja burząca (HE) i kartacze były używane do powstrzymywania masowych ataków japońskiej piechoty. Mimo to, działa M3 były średnio skuteczne przeciwko fortyfikacjom wrogów, z powodu zbyt małego ładunku pocisku burzącego. Ogólna efektywność i łatwość obsługi sprawiły, że piechota morska i niektóre jednostki armii używały tych dział aż do końca wojny na Pacyfiku. Część jednostek marines, niezadowolona z małej osłony, wprowadzała własne modyfikacje, często z falistą górną krawędzią dla lepszego kamuflażu. Standardowy zestaw był testowany w 1945 roku, ale ostatecznie nie został wdrożony.

Doświadczenia z użycia dział M3 w kampanii afrykańskiej były jednak zupełnie inne. Działo nie miało wystarczającej siły ognia, aby skutecznie zwalczać późne wersje niemieckich czołgów PzKpfw III i PzKpfw IV. Po amerykańskiej porażce na przełęczy Kasserine w lutym 1943 roku, raporty jednostek korzystających z dział 37 mm informowały o pociskach „odbijających się jak szklane kulki” od wież i pancerzy czołowych niemieckich czołgów, uznając działo za „bezużyteczne, chyba że obsługa wytrzyma nerwowo i będzie strzelać z odległości 100 jardów (91 m)”. Dowództwo początkowo nie było pewne, czy winą należy obarczyć przestarzałą konstrukcję dział M3, czy raczej kiepską taktykę i brak doświadczenia załóg. Już 26 maja 1943 roku planowano reorganizację, która miała na celu zastąpienie dział M3 brytyjskimi armatami 6-funtowymi produkowanymi w USA, ciągniętymi przez ciężarówki Dodge 1/2 tony. Dopiero wiosną 1944 roku brytyjskie działa 6-funtowe zaczęły pojawiać się na polach bitew w znacznych ilościach.

10 lipca alianci wylądowali na Sycylii, co dało początek kampanii włoskiej. Tego dnia działa 37 mm zademonstrowały swoją skuteczność przeciw starym modelom czołgów, potrafiąc odeprzeć ataki włoskich Renault R-35. Jednak gdy na polu bitwy pojawiły się niemieckie PzKpfw VI Tiger z Dywizji Hermann Göring, działa M3 nie były w stanie przeciwstawić się ich sile. Front włoski miał niższy priorytet niż front zachodni, co skutkowało dalszym używaniem dział M3 jeszcze pod koniec 1944 roku.

W połowie 1944 roku nawet wojska powietrznodesantowe, które wcześniej preferowały lekką i prostą broń, zrezygnowały z używania armat M3. W 1943 roku dowództwo sił powietrznodesantowych odrzuciło brytyjskie działa 6-funtowe, argumentując, że nie można ich transportować drogą powietrzną. Jeszcze w lutym 1944 roku w tabeli sprzętu i organizacji dywizji powietrznodesantowej figurowały działa 37 mm. Jednak podczas lądowania w Normandii 82. i 101 Dywizja Powietrznodesantowa były uzbrojone w działa 6-funtowe z łożem Mk III, które były przystosowane do transportu w szybowcu Airspeed Horsa. Tę zmianę oficjalnie wprowadzono w grudniu 1944 roku.

Działa M3 były wycofywane ze służby w US Army wkrótce po zakończeniu wojny.

Warianty

Wersje testowe:

• T3 – pierwszy prototyp
• T7 – prototyp z półautomatycznym zamkiem klinowym o poziomym ruchu klina
• T8 – prototyp z zamkiem śrubowo-mimośrodowym firmy Nordenfelt
• T10 – standaryzowane z armatą M3 z 1938

Warianty seryjne:

• M3 – wersja holowana, zamek nieautomatyczny
• M3A1 (1942) – wersja z lufą zakończoną hamulcem wylotowym, nigdy nie wprowadzona
• M5 (1939) – działo czołgowe z krótszą lufą
• M6 (1940) – wersja czołgowa z lufą normalnej długości i półautomatycznym zamkiem

Wersje lawety:

• T1, T1E1 – prototypy
• T5 standaryzowana do M4 – pierwsza zaadaptowana wersja
• M4A1 (1942) – laweta z ulepszonym mechanizmem kierunkowym
• w 1942 roku dowództwo sił spadochronowych poprosiło o wersję przystosowaną do transportu powietrznego. Prototyp był testowany, ale w 1943 roku projekt został zarzucony jako niepotrzebny
• 5 Armia podczas kampanii włoskiej wyposażała działa eksperymentalnie w 15 rakiet lotniczych kalibru 114 mm w pięciu rzędach po trzy, montując je ponad tarczą działa.

Wersje samobieżne

Dwa warianty dział czołgowych bazowały na dziale M3. Pierwsze, zaprojektowane jako M3A1, zostało standaryzowane jako M5 13 października 1939 roku. Było krótsze o 129 milimetrów (5,1 cala) od pierwowzoru, co miało na celu uniknięcie uszkodzeń podczas działań w terenie zadrzewionym. Później powstał wariant z zamkiem półautomatycznym, który otwierał się automatycznie po strzale. Ten wariant, początkowo oznaczony jako M5E1, został przyjęty jako M6 w listopadzie 1940 roku i miał lufę pełnej długości. Lufy M5 i M6 były montowane na identycznych łożach, ale zamiana M5 na M6 i odwrotnie powodowała nieprawidłowe wyważenie armaty, co skutkowało zakazem takich zamian.

Te warianty były montowane w następujących modelach czołgów i dział samobieżnych:

• M2 Light Tank
• M3/M5 Stuart
• M22 Locust
• M3 Lee
• M6 Heavy Tank
• LVT(A)-1 „amtank”
• 37mm Gun Motor Carriage T22
• Armored Car T13
• T17 Armored Car oraz w brytyjskiej wersji Staghound.
• T18 Boarhound
• Armored Car T19
• T27 Armored Car
• M38 Armored Car
• Humber Armoured Car
• Działo było również użyte w czołgu M2 Medium Tank (lufa T3) oraz w 37mm Gun Motor Carriage T42.

Dodatkowo działo było montowane w różnych pojazdach. Tylko M6 Fargo był produkowany masowo:

• 37mm Gun Motor Carriage T2
• 37mm Gun Motor Carriage T8 (Ford 4×4 „Swamp Buggy”)
• 37mm Gun Motor Carriage T13, T14 (Willys 6×6 „Super Jeep”)
• 37mm Gun Motor Carriage T21 / M4 / M6 (Fargo 3/4 ton 4×4 truck)
• 37mm Gun Motor Carriage T33 (Ford 3/4 ton 4×4 cargo carrier)
• M3A1E3 Scout Car
• Działo było także czasem montowane na M2 Half Track, na M29 Weasel oraz na Willys Jeepie.
• W niektórych przypadkach działa te były montowane na kutrach typu PT dla zwiększenia ich siły ognia. Jedną z takich jednostek był PT-109, którym dowodził John F. Kennedy. Armaty pozbawione kół były instalowane na desce przymocowanej bezpośrednio do pokładu.

Amunicja

Armata M3 używała różnorodnej amunicji, w tym pocisków przeciwpancernych, odłamkowo-burzących oraz kartaczy.

Przypisy

Bibliografia

Peter Chamberlain, Terry Gander: Anti-Tank Weapons. Arco Publishing Company, New York, 1974, seria: WWII Fact Files. ISBN 0-668-03505-6. Brak numerów stron w książce

Ian V. Hogg: Allied Artillery of World War Two. Crowood Press, Ramsbury, 1998. ISBN 1-86126-165-9. Brak numerów stron w książce

R. P. Hunnicutt: Firepower: A History of the American Heavy Tank. Presidio Press, 1988. ISBN 0-89141-304-9. Brak numerów stron w książce

R. P. Hunnicutt: Stuart: A History of the American Light Tank. Presidio Press, 1992. ISBN 0-89141-462-2. Brak numerów stron w książce

R. P. Hunnicutt: Sherman: A History of the American Medium Tank. Presidio Press, 1994. ISBN 0-89141-080-5. Brak numerów stron w książce

R. P. Hunnicutt: Half-Track: A History of American Semi-Tracked Vehicles. Presidio Press, 2001. ISBN 0-89141-742-7. Brak numerów stron w książce

R. P. Hunnicutt: Armored Car: A History of American Wheeled Combat Vehicles. Presidio Press, 2002. ISBN 0-89141-777-X. Brak numerów stron w książce

Moschanskiy, I. (1999). Armored vehicles of the Great Britain 1939–1945 part 2, Modelist-Konstruktor, Bronekollektsiya 1999-02 (И. Мощанский: Бронетанковая техника Великобритании 1939–1945 часть 2. 1999, seria: Моделист-Конструктор, Бронеколлекция 1999-02. Brak numerów stron w książce).

Gordon Rottman: The US Marine Corps 1941-45. Osprey Publishing, 1995, seria: Elite 59. ISBN 1-85532-497-0. Brak numerów stron w książce

Gordon Rottman: US Marine Corps Pacific Theater of Operations 1941-43. Osprey Publishing, 2004, seria: Battle Orders 1. ISBN 1-84176-518-X. Brak numerów stron w książce

Gordon Rottman: US Airborne Units in the Mediterranean Theater 1942-44. Osprey Publishing, 2006, seria: Battle Orders 22. ISBN 1-84176-920-7. Brak numerów stron w książce

John J. Sayen: US Army Infantry Divisions 1942-43. Osprey Publishing, 2006, seria: Battle Orders 17. ISBN 1-84176-952-5. Brak numerów stron w książce

Howard F. West: Iron men, wooden boats: the epic story of American PT boats in World War II. Heritage Books, 2006. ISBN 0-78842-537-4. Brak numerów stron w książce

Steven J. Zaloga: US Anti-tank Artillery 1941-45. Osprey Publishing, 2005, seria: New Vanguard 107. ISBN 1-84176-690-9. Brak numerów stron w książce

Steven J. Zaloga: US Airborne Divisions in the ETO 1944-45. Osprey Publishing, 2007, seria: Battle Orders 25. ISBN 978-1-84603-118-2. Brak numerów stron w książce

Steven J. Zaloga: US Armored Units in the North African and Italian Campaigns 1942-45. Osprey Publishing, 2006, seria: Battle Orders 21. ISBN 1-84176-966-5. Brak numerów stron w książce

Field Manual FM 23-81, 37-mm Gun, Tank, M6. War Department, 1942. Brak numerów stron w książce

Technical Manual TM 1-1901, Artillery Ammunition. War Department, 1944. Brak numerów stron w książce

Technical Manual TM 9-2005 volume 3, Infantry and Cavalry Accompanying Weapons. War Department, 1942. Brak numerów stron w książce

Rich Anderson: US Army in World War II; Cavalry and Infantry. militaryhistoryonline.com. [dostęp 2007-09-27].

History of U.S. Marine Corps Operations in World War II. HyperWar. [dostęp 2007-07-01].

The Marine Division. WW2Gyrene. [dostęp 2007-07-01].

M3A1 37mm Antitank Gun. WW2Gyrene. [dostęp 2007-07-01].