37 mm Bofors m/34
37 mm Bofors m/34 to szwedzka armata przeciwpancerna z okresu międzywojennego, która została zaprojektowana w zakładach Bofors. Była eksportowana oraz produkowana na licencji w różnych krajach, w tym w Polsce.
W momencie wprowadzenia na rynek, armata ta była bardzo efektywnym narzędziem, potrafiącym zmierzyć się z ówczesnymi czołgami. Jej osiągi, niska masa oraz wysoka szybkostrzelność sprawiły, że stała się popularnym wyborem w przedwojennej Europie. Wraz z pojawieniem się lepiej opancerzonych czołgów na początku II wojny światowej, jej użyteczność znacząco spadła, co było typowe dla innych armat małokalibrowych o podobnych parametrach, takich jak niemiecka 3,7 cm PaK 36 czy amerykańska M3.
Budowa
Ta armata była wyposażona w lufę jednoblokową z półautomatycznym, składanym zamkiem oraz niewielkim hamulcem wylotowym. Posiadała również 5 mm tarczę ze składaną dolną płytą. Osadzona była na wózku z metalowym zawieszeniem i kołami z gumowymi oponami.
Historia
Bofors m/34 został zaprojektowany głównie z myślą o eksporcie. Pierwszy prototyp powstał w 1932 roku, a prace rozwojowe trwały do 1934 roku. Holandia była pierwszym klientem, który zakupił dwanaście egzemplarzy w 1935 roku. Wkrótce potem zamówienia na tę broń składali także Dania, Finlandia i Polska.
Użycie bojowe
Armata została po raz pierwszy użyta w boju podczas hiszpańskiej wojny domowej, gdzie skutecznie przebiła pancerz ówczesnych czołgów lekkich. W trakcie II wojny światowej Wojsko Polskie wykorzystało ją w kampanii wrześniowej. Doświadczenia z walk w 1939 roku potwierdziły, że była to bardzo skuteczna broń. Dzięki niewielkim wymiarom i masie, armata charakteryzowała się dużą mobilnością, co było szczególnie przydatne w kawalerii. Jej siła ognia pozwalała na niszczenie wszystkich typów czołgów tamtego okresu, zdolna przebijać 40 mm pancerza z odległości 400 metrów. W 1939 roku większość niemieckich czołgów miała znacznie cieńszy pancerz (np. Panzer I, Panzer II, Panzer III z pancerzem o grubości 15 mm, a najcięższy Panzer IV miał boczny pancerz grubości 30 mm). Jednym z dowodów na skuteczność 37 mm armaty Boforsa była sytuacja, gdy Wołyńska Brygada Kawalerii zatrzymała niemiecką dywizję pancerną podczas bitwy pod Mokrą.
Wojna zimowa między Finlandią a ZSRR była ostatnim konfliktem, w którym małokalibrowe działa przeciwpancerne mogły dominować nad czołgami. Finowie skutecznie stosowali je przeciwko radzieckim czołgom, takim jak T-26, T-28 i BT. Jednak podczas wojny kontynuacyjnej armata okazała się mało skuteczna przeciwko cięższym radzieckim czołgom, takim jak T-34 i KW, co spowodowało, że została przekształcona w działko wsparcia piechoty.
W Polsce
Armata była produkowana na licencji w Polsce, gdzie wyprodukowano 968 sztuk w wersji holowanej (w zakładach SMPzA) oraz ponad 200 sztuk w Fabryce Obrabiarek „H. Cegielski” w Rzeszowie. W 1936 roku została przyjęta do uzbrojenia Wojska Polskiego jako „armatka 37 mm wz. 36”. Była klasyfikowana jako broń piechoty (kawalerii), a nie artylerii. Plutony i kompanie przeciwpancerne były organicznymi pododdziałami pułków piechoty, a dwa sformowane dywizjony przeciwpancerne były jednostkami piechoty i kawalerii. Dwie armatki znajdowały się na uzbrojeniu Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte. 1 września 1939 roku Wojsko Polskie dysponowało ponad 1300 armatami ppanc. wz. 36.
Dane taktyczno-techniczne
Dane taktyczno-techniczne armat przeciwpancernych wz. 36 używanych w Wojsku Polskim:
- Producent: Stowarzyszenie Mechaników Polskich z Ameryki (SPMzA) w Pruszkowie na licencji Boforsa oraz Fabryka Obrabiarek „H. Cegielski” w Rzeszowie (około 300 sztuk zakupiono w Szwecji).
- Typ: armata przeciwpancerna holowana przez zaprzęg konny lub ciągnik kołowy.
- Kaliber: 37 mm.
- Amunicja: 37 × 257R.
- Długość lufy: 45 kalibrów (1665 mm).
- Masa:
- na stanowisku ogniowym: 380 kg;
- w położeniu marszowym: 930 kg;
- masa przodka:
- z amunicją: 520 kg;
- bez amunicji: 360 kg.
- Wymiary:
- w położeniu marszowym (samej armaty): – długość: 3050 mm, – szerokość: 1220 mm, – wysokość: 1010 mm;
- długość z przodkiem i zaprzęgiem: 7,1 m.
- Donośność:
- maksymalna: 7100 m;
- skuteczna przy strzelaniu do wozów bojowych: 2000 m.
- Szybkostrzelność praktyczna: 10 strzałów na minutę.
- Kąty ostrzału:
- w płaszczyźnie poziomej:
- ze złożonymi ogonami 6°;
- z rozłożonymi ogonami +/- 25°.
- w płaszczyźnie pionowej: + 25° –10°.
- Wysokość linii ognia: 620 mm.
- Tarcza pancerna: grubość 4–5 mm.
- Celownik: teleskopowy PZO o polu widzenia 30° i powiększeniu 1,4.
- Prędkość początkowa pocisku: 800 m/s.
- Pociski:
- pocisk przeciwpancerny,
- przeciwpancerny ze smugaczem,
- odłamkowo-burzący.
- Masa pocisku: 0,70 kg.
- Masa naboju: 1,45 kg.
- Jednostka ognia: 40 naboju, w tym 32 z pociskiem przeciwpancernym i 8 z pociskiem kruszącym. Przodek mieścił 2 JO.
- Skuteczność: z odległości 400 metrów potrafiły przebijać pancerz o grubości do 40 mm przy uderzeniu pod kątem 30°.
- Zaprzęg:
- piechota – dwukonny (jaszcz z jednym dyszlem),
- kawaleria – trzykonny (jaszcz z dwoma dyszlami).
- Obsługa: 4–5 ludzi.
- Działon: 7 osób w piechocie, w tym działonowy, celowniczy, ładowniczy i 3 amunicyjnych oraz woźnica, z dodatkowym koniowodnym w kawalerii.
- Uzbrojenie indywidualne:
- działonowy: pistolet Vis;
- pozostali: karabinki wz. 29.
- Wojsko Polskie posiadało we wrześniu około 1200 sztuk.
Zachowane egzemplarze
W Polsce
Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie:
- Armata ppanc. kal. 37 mm wz. 36, o numerze fabrycznym nr 1167, wyprodukowana w 1938 roku przez zakłady Stowarzyszenia Mechaników Polskich z Ameryki w Pruszkowie, używana przez 21 Warszawski Pułk Piechoty „Dzieci Warszawy”, odnaleziona w 1964 roku w Warszawie.
- Armata ppanc. kal. 37 mm wz. 36, o numerze fabrycznym nr 470, wyprodukowana w 1936 roku przez zakłady Stowarzyszenia Mechaników Polskich z Ameryki w Pruszkowie, odkopana w Warszawie na Saskiej Kępie jesienią 1975 roku.
- Armata ppanc. kal. 37 mm wz. 36, o numerze fabrycznym nr 137, wyprodukowana w 1937 roku przez szwedzką firmę Bofors, używana przez 79 Pułk Piechoty, odnaleziona 5 września 1979 roku podczas prac ziemnych na budowie szpitala Bródnowskiego.
Muzeum Polskiej Techniki Wojskowej, Muzeum Wojska w Białymstoku (dostępne w Parku Militarnym na ul. Węglowej 3 w Białymstoku), Muzeum Historyczne w Sanoku prezentujące armatę przeciwpancerną 37 mm produkcji polskiej sprowadzoną z Finlandii, Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy, Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą, Muzeum Czynu Zbrojnego w Lipcach Reymontowskich, a także Stowarzyszenie Rekonstrukcji Historycznej Muzeum WST Westerplatte, które posiada dwie armaty tego typu zakupione ze Szwecji i Finlandii, biorące udział w różnych rekonstrukcjach historycznych.
Za granicą
Jedna z armat znajduje się w fińskim Muzeum Czołgów w Parola.
Przypisy
Bibliografia
Instrukcja o broni piechoty. Cz. 7: Armatka 37 mm wz. 36 (Atlas). Warszawa: Departament Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1936.
Instrukcja o broni piechoty. Wyciąg z części I-IV. Warszawa: Departament Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1939.
Armatka 37 mm wz. 36. Nauka o broni. Wyszkolenie we władaniu armatką. Wyszkolenie strzeleckie. Rembertów: Centrum Wyszkolenia Piechoty, 1936.
Instrukcja tymczasowa dla kawalerii. Armatka 37 mm wz. 36. Użycie taktyczne, musztra i władanie, wyszkolenie strzeleckie, program strzelań, sprzęt wyszkoleniowy. Warszawa: Departament Kawalerii Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1937.
Encyklopedia Wojskowa. Otton Laskowski (red.). Tom II: Cuszima – Garibaldyści. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej i Wojskowy Instytut Naukowo-Oświatowy, 1932.
Andrzej Konstankiewicz, Wiesław Słupczyński: Armata przeciwpancerna wz. 36. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1977, seria: Typy Broni i Uzbrojenia.
Linki zewnętrzne
Opis działa na stronie www.1939.pl.