36 Pułk Piechoty Legii Akademickiej (36 pp) to jednostka piechoty Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej.
Na mocy decyzji Ministra Spraw Wojskowych, 5 kwietnia 1929 roku, pułk otrzymał nazwę „36 pułk piechoty Legii Akademickiej”. Jego siedziba znajdowała się w garnizonie Warszawa, w koszarach przy ul. 11 Listopada.
W latach 1919-1921 pułk wchodził w skład 8 Dywizji Piechoty, a od 1921 do 1939 roku należał do 28 Dywizji Piechoty.
Jednostka brała udział w kampanii wrześniowej 1939 roku, a po odbudowie w Armii Krajowej walczyła w czasie powstania warszawskiego.
Tradycje pułku były kontynuowane przez 36 Brygadę Zmechanizowaną Legii Akademickiej z Trzebiatowa.
== Formowanie i zmiany organizacyjne ==
11 listopada 1918 roku, dzień po powrocie Józefa Piłsudskiego do Warszawy, na warszawskich uczelniach (Uniwersytet, Politechnika, Wyższa Szkoła Gospodarstwa Wiejskiego oraz Wyższa Szkoła Handlowa) pojawiły się ogłoszenia Akademickiego Komitetu Wykonawczego, które zachęcały młodzież do wstępowania do Legionu Akademickiego. Biuro werbunkowe znajdowało się na Uniwersytecie. Pierwsze koszary wyznaczono przy ul. Nowowiejskiej.
Początkowo planowano przydzielenie kompanii Legii Akademickiej do 5 pułku piechoty Legionów. Jednak Naczelny Wódz, Józef Piłsudski, postanowił stworzyć z nich odrębny pułk, którego dowódcą 26 listopada 1918 roku mianował majora Zygmunta Bobrowskiego.
W ogólnej numeracji pułków Legia Akademicka otrzymała numer 36 3 grudnia, a dziesięć dni później złożyła uroczyste ślubowanie na Placu Saskim przed Naczelnym Wodzem, zobowiązując się do wiernej i ofiarnej służby Rzeczypospolitej.
W grudniu 1918 roku struktura personalna pułku była następująca:
dowódca pułku – mjr Zygmunt Bobrowski
adiutant – ppor. Jerzy Krubski
lekarz – kpt. Władysław Leon Osmolski
dowódca I baonu – kpt. Witold Sadowski
dowódca II baonu – kpt. Kazimierz Sawicki
dowódca kompanii szkolnej podoficerskiej (początek III batalionu) – por. Piotr Salnicki
Każdy batalion składał się z czterech kompanii strzeleckich oraz kompanii karabinów maszynowych.
W grudniu 1919 roku batalion zapasowy pułku stacjonował w Warszawie.
== Pułk w walce o granice ==
=== Pułk na wojnie z Ukraińcami ===
4 stycznia 1919 roku pułk opuścił Warszawę, podróżując koleją i dwa dni później, po przejeździe przez Lublin-Rejowiec, dotarł do Rawy Ruskiej. Tam formalnie włączono go do brygady płk. Kulińskiego. W Warszawie pozostała szkolna kompania podoficerów, będąca zalążkiem III batalionu oraz batalion zapasowy.
Mimo formalnego podporządkowania płk. Kulińskiemu, jednostka została podzielona. I batalion, wsparty pociągiem pancernym „Odsiecz I”, otrzymał samodzielne zadanie ataku na Ukraińców wzdłuż linii kolejowej i drogi prowadzącej z Rawy Ruskiej do Żółkwi. II batalion dołączył do oddziału wydzielonego ppłk. Zarzyckiego, którego zadaniem było wsparcie głównej kolumny nacierających oddziałów płk. Kulińskiego.
7 stycznia 1919 roku oba bataliony przeszły chrzest bojowy. I batalion stoczył potyczki pod wsią Zagórnia i Hołe Rawskie, zdobywając jeńców, trzy karabiny maszynowe i wóz z kancelarią. II batalion zdobył kolejno wsie Jonycza, Dąbrówka, Moszczany, Mołdryki i Horajec. W Horajcach oba bataliony spędziły noc z 7 na 8 stycznia. Następnego dnia pułk uczestniczył w zdobyciu Żółkwi, gdzie również spędził noc. 9 stycznia II batalion, idąc w straży przedniej, wyparł Ukraińców ze wsi Macoszyna i Mierzwica. Tam został śmiertelnie ranny dowódca pułku mjr Zygmunt Bobrowski. Dowództwo przejął kpt. Sadowski. Dzięki manewrowi oskrzydlającemu II batalionu zdobyto Kulików. 10 stycznia, pod wsią Hamulec, II batalion, w walce na bagnety, rozbił ukraińską zasadzkę, biorąc około 200 jeńców oraz zdobywając 7 karabinów maszynowych, 24 konie i tabor z bydłem. Tego samego dnia 36 pp LA wkroczył do Lwowa, witany entuzjastycznie przez ludność. 11 stycznia wyparto ukraińskie wojska z Kulparkowa, a 13 stycznia zaatakowano Sokolniki, jednak nie udało się zdobyć miasta. Następnego dnia pułk został wycofany z walki i zreorganizowany, formując cztery kompanie strzeleckie oraz jedną kompanię k.m. Posiadający potencjał batalionu, pułk do 12 kwietnia pełnił służbę patrolową w rejonie Skniłowa. Od połowy miesiąca walczył w rejonach Rząsnej Polskiej, Winników i Brzuchowic.
Wiosną 1919 roku Naczelne Dowództwo WP uzupełniło stan 36 pp, włączając do jego składu dwa kolejne bataliony. Był to jednak tylko akt formalny, ponieważ nowe bataliony walczyły nadal samodzielnie.
W maju 1919 roku I batalion działał w grupie pościgowej mjr. Józefa Jaklicza, walcząc pod Rohatynem i Brzeżanami. 8 lipca 1919 roku, wraz z dowództwem pułku, powrócił do Warszawy. Wszyscy służący w batalionie akademicy zostali przeniesieni do szkół podchorążych. Batalion po reorganizacji został skierowany w rejon Połocka i Mołodeczna, gdzie 10 września nastąpiło ostateczne połączenie wszystkich trzech batalionów.
II batalion powstał z dwóch mniejszych batalionów: kpt. Karola Płoszajskiego oraz kpt. Tadeusza Trapszo, które od stycznia 1919 roku walczyły w brygadzie płk. Leona Berbeckiego, przechodząc chrzest bojowy pod Żółkwią. Od lutego do kwietnia 1919 roku oba bataliony walczyły pod Uhnowem, Bełzem oraz Krystynopolem. Na koniec marca z dwóch batalionów utworzono jeden samodzielny batalion pod dowództwem kpt. Trapszo.
W krótkim czasie intensywnych walk batalion zdobył dużą renomę, a w dowództwie frontu oraz wśród żołnierzy nazywany był „Batalionem Śmierci”.
Na mocy rozkazu Naczelnego Dowództwa z 29 kwietnia, „Batalion Śmierci” został przemianowany na II batalion 36 pp LA. Mimo to nadal walczył samodzielnie w grupie operacyjnej „Bug”. 12 czerwca batalion został skierowany do Warszawy na odpoczynek, ale już 24 czerwca powrócił do walki. W Chodorowie Józef Piłsudski dokonał przeglądu batalionu i przemawiając do żołnierzy, powiedział:
Od 27 czerwca batalion walczył m.in. o Buczacz i Trembowlę. 18 lipca w Zbruczu zakończono kampanię galicyjską.
III batalion został utworzony z ochotników z POW w Modlinie i od maja do sierpnia walczył samodzielnie w rejonie Różana oraz Ostrołęki, a następnie został skierowany do Lidy, a 7 września przetransportowany pod Połock, gdzie wszedł w podporządkowanie macierzystego dowództwa.
=== Pułk na wojnie z bolszewikami ===
We wrześniu 1919 roku pułk, w pełnym składzie, walczył w ramach XVI Brygady Piechoty płk. Bolesława Jaźwińskiego. Po zdobyciu rejonu Połocka, 36 pp pełnił tam służbę rozpoznawczą i patrolową, odpowiadając za odcinek Dźwiny od Połocka do Romla.
Wiosną 1920 roku 36 pułk piechoty, w składzie 8 DP, przeszedł do 1 Armii gen. Stefana Majewskiego. W jej strukturze uczestniczył w ofensywie na Kijów oraz Żytomierz.
14 maja 1920 roku na całej linii frontu północnego rozpoczął się atak wojsk bolszewickich. Początkowo pułk odparł natarcie. 3 czerwca, będąc w składzie Armii Rezerwowej gen. Sosnkowskiego, kontratakował z rejonu Duniłowicz, broniąc kierunku Głębokie. W wyniku ciężkich walk pułk miał 85 rannych oraz 50 zabitych (w tym 3 oficerów). Straty wroga były znacznie wyższe; tylko na kierunku I batalionu naliczono 100 zabitych, a 385 wzięto do niewoli.
Od 5 czerwca do 4 lipca 36 pp był odwodem brygady. Po tej dacie rozpoczęły się ataki wojsk sowieckich. Pułk zmuszony był do wycofania się przez rzekę Wilię, Soleczniki Wielkie do Lidy. Tam zginął męczeńską śmiercią kapelan Stanisław Rozumkiewicz, zamordowany przez patrol bolszewicki. 28 lipca podczas walki pod Wólką pułk poniósł duże straty. Nie udało się wyjść z okrążenia 145 żołnierzom (w tym czterem oficerom) II batalionu. Po ciężkich bojach pod Świrydami, Małkinią oraz Kosowem, pułk stanął w Międzylesie i Ossowie.
W przeddzień „bitwy warszawskiej” w skład pułku wchodziły dwa bataliony piechoty (I i III), 236 ochotniczy batalion warszawski dowodzony przez por. Matarewicza oraz samodzielna kompania por. Pogorzelskiego, utworzona z żołnierzy zbiegłych z niewoli. Łącznie: 32 oficerów i 1100 żołnierzy.
13 sierpnia 1920 roku pułk wziął udział w walkach w rejonie Ossowa. 16 sierpnia, pod osłoną czołgów, wykonał zadanie rozpoznawcze, a z 17 na 18 sierpnia rozpoczął działania pościgowe w kierunku na Wyszków. 23 sierpnia, na wschód od Ostrołęki, rozbił oddziały wroga. 25 sierpnia pułk osiągnął granicę niemiecką.
2 września pułk, wraz z całą 8 Dywizją, został wycofany w rejon Radzymina jako odwód Naczelnego Dowództwa, a już 9 września wyruszył koleją na front nad Dniestr w rejon Halicza. Do 19 września prowadził walki w rejonie Tarnopola.
21 września pułk osiągnął Lachowce. Tu dowódca pułku zorganizował oddział rozpoznawczy w sile około 80 żołnierzy z 1 i 2 kompanii, pod dowództwem por. Stefana Lotha. Wyposażony w podwody, oddział wyruszył nad Horyń w kierunku Zasław w celu rozpoznania przepraw. Około południa 22 września kompanie zajęły Zacisze. Wysłane patrole stwierdziły, że pod Hulowcami przeprawiają się przez Horyń sowieckie tabory. Dowódca oddziału rozpoznawczego postanowił na atak. W Zaciszu, w celu osłony odwrotu, pozostawił 2 kompanię por. Neugebauera, a sam z 1 kompanią zaatakował przeprawę. Po krótkiej walce zdobyto tabory, a ich obsługę rozproszono. Powracającą z wypadu polską kompanię zaatakowała zmierzająca ku przeprawie sowiecka 70 Brygada Strzelców z 24 DS. Choć do walki włączyła się 2 kompania z pozycji pod Zaciszem, również ona została zaatakowana przez batalion z 70 BS. Sytuacja obu polskich kompanii stała się krytyczna. Wówczas niewielki patrol z 1 kompanii, dowodzony przez podchorążego Jana Kończaka i sierżanta Stanisława Glenia, przedarł się lasem na tyły sowieckich wojsk i w zapadającym zmroku obrzucił je granatami. Sowieci, przekonani o wyjściu na ich tyły znacznych sił polskich, rozpoczęli chaotyczną strzelaninę, a część kolumny rzuciła się do ucieczki. Wykorzystując zamieszanie, por. Loth poprowadził 1 kompanię do ataku, a jednocześnie na skrzydło przeciwnika uderzyła 2 kompania. Zdezorientowani czerwonoarmiści rzucili broń i rozbiegli się. Tylko niewielkie grupy żołnierzy w zwartym szyku wycofały się do lasów za rzekę Trościankę.
Następnie pułk nacierał w kierunku Zbaraża, Wyszogródka oraz Łanowców, a dalej na Jampol oraz Lachowce. Rozkazem Naczelnego Wodza dalsze natarcie zatrzymano na linii Horynia. Pułk zajmował wówczas stanowiska pod Zasławiem. Po zawieszeniu broni, o północy z 18 na 19 października 1920 roku, pododdziały pułku wycofały się do Baranówki.
Na podstawie niepełnych danych w całym okresie walk poległo 30 oficerów, 600 podoficerów i szeregowych. Orderem Wojennym Virtuti Militari V kl. odznaczono 16 oficerów, 2 kapelanów, 9 podoficerów oraz 3 szeregowych. Krzyżem Walecznych odznaczono 623 oficerów, podoficerów i szeregowych, w tym 35 dwukrotnie, 12 trzykrotnie i 8 czterokrotnie.
=== Mapy walk pułku w 1920 ===
=== Kawalerowie Virtuti Militari ===
== Pułk w okresie pokoju ==
Od 21 listopada 1920 roku do wiosny 1921 roku 36 pp LA stacjonował w Dubnie. Dopiero w marcu 1921 roku, wraz z 21 pp i 1 pułkiem szwoleżerów Józefa Piłsudskiego, wrócił do Warszawy, witany entuzjastycznie przez mieszkańców oraz władze municypalne. Zakwaterowany w koszarach przy ul. 11 Listopada (po 2 Orenburskim pułku kozaków), rozpoczął okres pokojowej pracy nad wyszkoleniem nowych rekrutów. Wchodził w skład 28 Dywizji Piechoty.
Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty z 1930 roku, wprowadzono w Wojsku Polskim trzy typy pułków piechoty. 36 pułk piechoty zaliczono do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). Każdego roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym formowano batalion starszego rocznika, batalion szkolny oraz skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika oraz dwa bataliony poborowych. Dodatkowo wprowadzono kompanię cyklistów. Stan pułku wzrósł o 5 oficerów, 16 podoficerów oraz 140 szeregowców.
Szkolenie
Głównym zadaniem pułku w okresie pokoju było szkolenie bojowe. Cykl szkolenia podporządkowany był 18-miesięcznej służbie wojskowej żołnierza piechoty. Dzielił się na trzy etapy. Pierwszy etap to szkolenie rekrutów, które przygotowywało ich do podstawowych działań na polu walki. Drugi etap obejmował szkolenie bojowe w ramach pododdziałów, w którym kształcono żołnierzy-specjalistów, a najzdolniejszych przeszkalano w pułkowej szkole podoficerskiej. W tym czasie odbywały się strzelania szkolne na Bielanach, a amunicją bojową w Rembertowie.
Poligonem ćwiczebnym pułku były tereny w okolicach Glinianki i Woli Karczewskiej, gdzie pododdziały realizowały tematykę obozu letniego. Często pułk brał udział w ćwiczeniach wielkich jednostek w różnych regionach kraju. Dzień powrotu pułku z poligonu był dla społeczeństwa Pragi niezwykle emocjonującym wydarzeniem. Ulice były udekorowane, a na Placu Weteranów 1863 r. (gdzie obecnie znajduje się Szpital Praski) budowano wielką bramę powitalną. Powracający pułk witany był przez władze miejskie, organizacje społeczne, harcerzy oraz dzieci. Na zakończenie odbywała się defilada, a w godzinach popołudniowych organizowano spotkania towarzyskie i zabawy.
Oprócz szkolenia pułk pełnił także służbę garnizonową, wystawiając warty garnizonowe oraz honorowe przy Grobie Nieznanego Żołnierza. Jego żołnierze stanowili również kompanię honorową do powitania oraz pożegnania gości zagranicznych, a także w uroczystościach, defiladach, pogrzebach itp. W czasach prezydentury Stanisława Wojciechowskiego 1 kompania 36 pp była jego kompanią przyboczną. Po przewrocie majowym kompanią ochrony prezydenta Ignacego Mościckiego została 5 kompania 36 pp LA pod dowództwem kpt. Sokala.
19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił dzień 3 czerwca jako datę święta pułkowego. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę bitwy stoczonej pod Duniłowiczami w 1920 roku.
Święto pułkowe zazwyczaj trwało 2 dni. W przeddzień odbywała się akademia dla żołnierzy, społeczeństwa oraz władz miasta, po czym składano wieńce na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie, grobie płk. Z. Bobrowskiego na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach oraz przy tablicach pamiątkowych. Następnie odbywał się obiad żołnierski z udziałem zaproszonych gości, a po nim zwiedzano muzeum pułkowe, a żołnierze bawili się w teatrach, kinach i na zabawach. Drugiego dnia odbywała się msza święta, a wieńce składano w miejscach walk żołnierzy 36 pp LA – w Ossowie, Duniłowiczach i Bełzie. W 1930 roku, w dziesiątą rocznicę bitwy pod Duniłowiczami, staraniem mieszkańców miasta oraz korpusu oficerskiego i podoficerskiego, wzniesiono pomnik na polu bitwy ku uczczeniu poległych żołnierzy pułku, a Marszałek J. Piłsudski przesłał okolicznościowy telegram.
Oprócz święta pułkowego, obchodzono także 15 sierpnia Święto Żołnierza. Pułk „świętował” je na poligonie w sposób „polowy”: odbywała się msza polowa, uroczysty obiad, występy orkiestry oraz wieczory spotkań. W garnizonie organizowano wieczorki, zabawy i spotkania z przedstawicielami władz miasta, a także gry i zawody sportowe.
== 36 pp LA w kampanii wrześniowej ==
=== Mobilizacja ===
22 sierpnia 1939 roku pułk, przebywający na ćwiczeniach w rejonie Otwocka, otrzymał rozkaz powrotu do Warszawy. W nocy z 23 na 24 sierpnia ogłoszono mobilizację alarmową, która została przeprowadzona sprawnie w trzech punktach warszawskiej Pragi. W jej trakcie, w ramach grupy brązowej, zmobilizowano w pułku:
kompanię km plot. typu B nr 18
kompanię km plot. typu B nr 19.
W grupie czarnej:
36 pułk piechoty LA, na etatach wojennych,
Komendę Rejonu Etapowego nr 23,
sąd polowy nr 78,
kompanię asystencyjną nr 117,
kompanię asystencyjną nr 199,
kompanię kolarzy nr 13,
park intendentury nr 13.
W ramach mobilizacji powszechnej w I rzucie utworzono:
batalion km i broni towarzyszących nr 2,
batalion marszowy pułku.
W II rzucie mobilizacji powszechnej tworzono Ośrodek Zapasowy 28 Dywizji Piechoty.
36 pp LA wchodził w skład 28 Dywizji Piechoty, która weszła w skład Armii Łódź. 27 sierpnia I i II bataliony pułku odjechały ze stacji Warszawa Zachodnia, przez Skierniewice, Łódź do Widawy, zajmując stanowiska na linii Górki Grabieńskie – Grabno – Zamość – Rogoźno. Jednak 29 sierpnia pułk otrzymał rozkaz przemieszczenia się na zasadniczą linię obrony: I batalion: Ożarów – Wierzbice – Popowice – Kadłub, II batalion: Mokrsko Rządowe – Skomlin – Toplin, a III batalion, który dołączył do pułku 31 sierpnia, stacjonował w rejonie Gaszyna jako odwód dowódcy pułku.
=== Działania bojowe ===
W rejonie stanowisk 36 pp LA pierwsze działania bojowe rozpoczęły się 1 września 1939 roku o godzinie 4:00 przelotem nad oddziałami eskadr samolotów bombardujących Wieluń. Otworzono ogień do powracających samolotów, zestrzelono 3 maszyny.
==== Bój graniczny nad Wartą ====
Około godziny 4:50 piechota niemiecka, wsparta czołgami, przekroczyła granicę w rejonie Wróblewa i Toplina. Pierwszy oraz drugi atak nieprzyjaciela zostały odparte przez 28 DP, w tym walczący na tym odcinku I i II batalion pułku. W nocy z 1 na 2 września pułk został wycofany w rejon: Masłowice – Chotów – Gaszyn – Krzyworzeka. Pod Krzyworzeką i Chotowem bataliony stoczyły zwycięski bój z kolumną pancerną oraz kompanią motocyklistów nieprzyjaciela. W nocy z 2 na 3 września pułk przeszedł na kolejną linię obrony: Rychłocice – Strumiany – Burzenin, biegnącą wzdłuż biegu Warty. W ciągu dnia bataliony odpierały kolejne natarcia nieprzyjaciela, broniąc przejść przez rzekę. Pomimo silnego ostrzału artyleryjskiego oraz bombardowania przez lotnictwo, żołnierze nie opuścili bronionych pozycji. W czasie kolejnej nocy pododdziały przemieściły się na główną linię obrony opartą o rzekę Widawka, zajmując pozycje, które pułk zajmował do 29 sierpnia, wzdłuż linii: Górki Grabieńskie – Grabno – Zamość. Po zajęciu stanowisk obronnych II batalion odparł natarcie niemieckiej piechoty. Od godzin południowych 5 września Niemcy prowadzili ostrzał i bombardowanie, rozpoznanych przez lotnictwo, stanowisk obronnych. Kolejne natarcia były odpierane. W ciągu pierwszych trzech dni wojny pułk nie został pokonany w żadnej z prowadzonych potyczek. Również 5 września cała 28 DP trwała na swoich stanowiskach, pomimo nasilających się bombardowań i ostrzału. Jednak ogólna sytuacja Armii Łódź spowodowała, że pułk został wycofany w nocy 5/6 września w rejon położony na południowy wschód od Łasku, w okolicy miejscowości Ostrów – Teodory. W trakcie odwrotu III batalion stanowił straż tylną dywizji, osłaniając 15 pp.
==== Walki o Pabianice ====
Pułk podczas marszu poniósł straty w wyniku ataków lotnictwa wroga. Wieczorem 6 września nakazano dalszy odwrót w kierunku Pabianic, a następnie dalej na wschód do Gór Wolskich, w pobliżu miejscowości Czyżeminek. 36 pp LA zajął stanowiska w II rzucie obrony 28 DP. W tym rejonie 7 września III batalion 36 pp LA wspierał obronę 15 pp, stoczył największą z dotychczasowych walk i po raz kolejny, mimo ogromnej przewagi ogniowej oraz wprowadzenia do walki czołgów, nie udało się nieprzyjacielowi dokonać wyłomu w liniach obrony batalionu. Następnie pułk otrzymał rozkaz wycofania się do rejonu koncentracji na północny wschód od Łodzi. Oddziały wycofywały się różnymi trasami, główne siły przez Łódź – Nowosolną do Woli Cyrusowej. Kompanie III batalionu maszerowały oddzielnie, podążając w rejon Cyrusowej Woli różnymi trasami; 9/36 pp LA nie dotarł w ten rejon i dostał się do niewoli.
==== Walki odwrotowe ====
W nocy z 7 na 8 września pułk obsadził stanowiska w lesie i miejscowości. Rano ruszyły powtarzające się natarcia nieprzyjaciela z kierunku Strykowa i Głowna, które trwały do wieczora, a choć spowodowały duże straty, nie zdołały przełamać obrony. W nocy pułk rozpoczął dalszy odwrót w kierunku: Kołacin – Kołacinek – Dąbrowa Mszadelska – Teresin – Chlebów – Maków do lasu stanowiącego zachodnią granicę Skierniewic. W czasie marszu był bombardowany oraz ostrzeliwany przez nieprzyjaciela. Po krótkim odpoczynku pułk przeszedł przez miasto i skierował się na północny wschód do Miedniewic nad rzeką Rawką. W ciągu 10 września skutecznie odpierał kolejne ataki piechoty zmotoryzowanej przeciwnika, zdobywając broń, amunicję oraz żywność, paląc wrogie pojazdy.
==== Przedzieranie się do Warszawy i Modlina ====
Następny dzień pułk spędził w lesie na południe od miejscowości, wypoczywając. W nocy ruszył w kierunku: Stare Kozłowice – Jaktorów – Kozerki – Grodzisk Mazowiecki – Milanówek – Brwinów. 12 września zaatakował stację kolejową w Brwinowie, zmuszając Niemców do wycofania się w kierunku Pruszkowa. Kontrnatarcia wroga trwały przez cały dzień; do walki wprowadził on czołgi oraz lotnictwo, a mimo to miasto zostało utrzymane. Straty pułku były bardzo duże. Uczestniczyły w walkach wszystkie trzy bataliony pułku. W dotychczasowych walkach poległo około 120 żołnierzy, a ponad 200 zostało rannych, część dostała się do niewoli. Gotowych do dalszej walki pozostało 240-300 żołnierzy, wliczając w to kilkudziesięciu z 72 pp, którzy dołączyli do pułku po walkach nad Widawką. Straty w uzbrojeniu i sprzęcie były także znaczne. Dowódca 28 DP, gen. Władysław Bończa-Uzdowski, zdecydował o przebijaniu się w kierunku Puszczy Kampinoskiej. W nocy pułk ruszył trasą przez: Józefów – Święcice – Pilaszków – Zaborówek, leżący na skraju puszczy, a następnie przez Kazuń dotarł 14 września do Modlina. Oto zapis wspomnień żołnierza pułku:
==== W obronie Modlina ====
36 pp LA otrzymał zadanie obrony dwóch fortów pierścienia wewnętrznego – fortu II (we wsi Kosewo) oraz fortu III (we wsi Pomiechówek). W dniach 15-17 września nie odnotowano ataków na pozycje pułku, jednak nieprzyjaciel prowadził ostrzał artyleryjski oraz zwiad lotniczy. Z uwagi na niski stan osobowy rozwiązano II batalion pułku. 18 września niemieckie natarcie, wspierane ostrzałem artyleryjskim, zostało odparte, a od 20 do 25 września piechota niemiecka prowadziła wypady na zajmowane przez pułk pozycje obronne. Od 25 do 27 września Niemcy wielokrotnie atakowali, trwał nieprzerwany ostrzał oraz bombardowania. Nieprzyjaciel wprowadził do walki dywizję pancerną. Pomimo tych działań atak nie odniósł sukcesu. 28 września, od świtu, artyleria wroga prowadziła intensywny ostrzał, a lotnictwo bombardowało stanowiska w twierdzy; atak oddziałów niemieckich został odparty. Obrońcy trwały na swoich pozycjach, mimo braku środków ogniowych. 28 września 1939 roku około godziny 9:00 nadeszła wiadomość o podpisaniu kapitulacji w Warszawie. Rozpoczęto niszczenie oraz ukrywanie broni i dokumentów, wywieszono białe flagi. Zgodnie z warunkami kapitulacji obrońcy nie zostali jeńcami wojennymi. Twierdza Modlin broniła się przez 18 dni, wiążąc siły 5 dywizji niemieckich.
Za kampanię wrześniową 1939 roku pułk został odznaczony orderem Virtuti Militari.
Dowódca Armii Warszawa gen. Rómmel w rozkazie z dnia 28 września 1939 roku napisał:
=== Oddziały sformowane z kadry i rezerwistów 36 pułku piechoty LA w Ośrodku Zapasowym 28 DP w Warszawie. ===
Po wyjeździe pułku na front, w koszarach 36 pp LA utworzono Ośrodek Zapasowy 28 DP pod dowództwem ppłk Stanisława Miliana, gdzie zebrano pozostałą kadrę oraz nadwyżki mobilizacyjne pułku, a także częściowo z innych pułków piechoty 28 DP (15 i 72 pp). Z zasobów OZ 28 DP sformowano dwa pułki piechoty z niekompletnym uzbrojeniem, które uczestniczyły w obronie przedmościa praskiego oraz Dowództwa Obrony Warszawy.
1 pułk piechoty „Obrony Pragi”
2 pułk piechoty „Obrony Pragi”, znany jako 336 pułk piechoty rezerwowej.
== Symbole pułkowe ==
=== Sztandar ===
27 listopada 1921 roku pułk otrzymał chorągiew ufundowaną przez młodzież akademicką oraz władze wyższych uczelni stolicy. Uroczystość wręczenia miała miejsce na Placu Saskim. Sztandar wręczył dowódcy pułku ppłk. Kazimierzowi Sawickiemu, w imieniu Naczelnika Państwa Marszałka Józefa Piłsudskiego, minister spraw wojskowych gen. Władysław Sikorski. W celu upamiętnienia zbrojnego czynu młodzieży akademickiej Warszawy na sztandarze umieszczono herby Uniwersytetu, Politechniki, Wyższej Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego oraz Wyższej Szkoły Handlowej. W Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie znajduje się replika sztandaru.
=== Odznaka pamiątkowa ===
Pierwszy wzór odznaki zatwierdzono rozkazem Naczelnego Wodza nr 40 z 5 maja 1920 roku. Odznaka o wymiarach 34×34 mm ma kształt pięcioramiennego krzyża, w centrum którego na emaliowanej tarczy umieszczono srebrnego orła w koronie z opuszczonymi skrzydłami. Na ramionach krzyża znajdują się numer i inicjały oraz napisy: „36 P.P. LA 1919 KAMPANIA RUSKA”. Odznaka jest dwuczęściowa, wykonana w tombaku srebrzonym, a na rewersie jest numerowana. Wykonawcą odznaki był Stanisław Reising z Warszawy.
6 czerwca 1928 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 36 pułku piechoty. Odznaka o wymiarach 40×40 mm ma kształt krzyża kawalerskiego, którego ramiona są emaliowane na biało z złotymi krawędziami. Na ramionach nałożone są miniatury herbów warszawskich uczelni: Uniwersytetu, Politechniki, SGGW oraz WSH. Na okrągłej tarczy, otoczonej wieńcem laurowym, na środku krzyża znajduje się stylizowany numer oraz inicjały „36 LA”. Odznaka jest oficerska, jednoczęściowa, wykonana w srebrze lub w tombaku srebrzonym, emaliowana. Na rewersie znajduje się grawerowany numer nadania. Wykonawcą odznaki był Wiktor Gontarczyk z Warszawy.
== Żołnierze pułku ==
Dowódcy pułku
por. Kazimierz Sawicki (11 – 25 XI 1918)
mjr piech. Zygmunt Bobrowski (26 XI 1918 – 9 I 1919)
kpt. piech. Witold Sadowski (10 I – 27 IV 1919)
płk Józef Kopytyński (28 IV – 8 XI 1919)
kpt. Kazimierz Sawicki (9 XI – 8 XII 1919)
płk Józef Kopytyński (9 XII 1919 – 22 III 1920)
ppłk Gustaw Truskolaski (od 25 II 1920)
mjr piech. Jerzy Roman Trojanowski (23 III – 13 VI 1920)
kpt. piech. Kazimierz Sawicki (14 VI – 18 VII 1920)
ppłk piech. Leon Krakówka (19 VII – 12 X 1920 → wz. dowódca XVI BP)
mjr / płk piech. Kazimierz Sawicki (X 1920 – 12 IV 1927)
płk dypl. piech. Erwin Więckowski (13 IV 1927 – 23 III 1929)
płk dypl. piech. Juliusz Ulrych (24 III 1929 – 28 I 1931 → szef Oddziału IV SG)
ppłk / płk piech. Zygmunt Cšadek (28 I 1931 – VI 1936 → dowódca 2 pspodh)
ppłk / płk dypl. piech. Stanisław Pelc (1935 – VI 1938 → I oficer sztabu inspektora armii gen. dyw. Burhardt-Bukackiego)
ppłk dypl. piech. Karol Ziemski (1938 – 27 IX 1939)
Zastępcy dowódcy pułku
mjr piech. Zygmunt Polak (od 22 VII 1922)
ppłk piech. Konrad Sztobryn (6 I 1923 – 1 III 1928 → dyspozycja MSWewn.)
mjr piech. Leon Ulatowski (12 III – 23 XII 1929 → kierownik 4 Okr. Urz. WF i PW