36 Komenda Odcinka Olszanica
36 Komenda Odcinka Olszanica była samodzielnym pododdziałem Wojsk Ochrony Pogranicza, który pełnił służbę na granicy polsko-czechosłowackiej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
36 Komenda Odcinka została utworzona w 1945 roku w ramach 8 Oddziału Ochrony Pogranicza. W wrześniu 1946 roku odcinek został włączony do Rzeszowskiego Oddziału WOP nr 8. W 1948 roku, na bazie 36 Komendy Odcinka, powstał Samodzielny Batalion Ochrony Pogranicza nr 33.
W skład 36 Komendy wchodziło około 300 żołnierzy, a w jej strukturze znajdowały się: cztery strażnice (numer 162, 163, 164, 165), pluton komendancki, pluton łączności, drużyna gospodarcza oraz przejściowy punkt kontrolny. Komendantem 36 Komendy był kpt. Stanisław Duda, a jego zastępcą do spraw polityczno-wychowawczych był por. Franciszek Bester. Zastępcą komendanta do spraw zwiadu był dowódca 162 strażnicy, a 164 strażnicą dowodził ppor. Roman Bury.
Działania bojowe
W 1946 roku, 23 stycznia, grupa operacyjna 36 Komendy w sile 80 żołnierzy, pod dowództwem ppor. Henryka Garbowskiego, rozbiła oddziały UPA we wsiach Morochów i Mokre. W Zawadce Morochowskiej napotkali bazę UPA, jednak po starciu musieli się wycofać, mimo zadania przeciwnikowi znacznych strat. Pozostawili 2 wozy taborowe, 2 moździerze 82 mm z amunicją oraz 2 km kabla telefonicznego, a zabrali ze sobą 3 rannych żołnierzy. Próba odzyskania utraconej broni następnego dnia zakończyła się niepowodzeniem. W wyniku walki, 24 stycznia 1946 roku, część Zawadki Morochowskiej spłonęła, a przeciwnik zdołał uciec. Złapano około 30 krów i 5 koni spłoszonych walką oraz eksplozją amunicji.
3 marca 1946 roku, żołnierz grupy rozpoznawczej komendy, szer. Jan Sajewicz, zaskoczył dwóch upowców we wsi Wujsko podczas ich odpoczynku. Po rozbrojeniu ich został zaatakowany przez trzeciego. W trakcie walki wręcz rozbrojeni wybili okno i uciekli. Szer. Sajewicz zastrzelił jednego z nich, a drugiego ranił. Z pomocą kolegów obezwładnił trzeciego. Za odwagę i męstwo został odznaczony Srebrnym Medalem „Zasłużonym na Polu Chwały”.
4 maja 1946 roku, w rejonie wsi Górzanka, bojówka UPA zaatakowała dwóch zwiadowców 36 Komendy Odcinka: sierż. pchor. Józefa Staręgę i szer. Tadeusza Kuflewskiego. W trakcie walki żołnierze zniszczyli przenoszoną tajną pocztę. Obaj polegli. 7 maja drużyna kpr. Antoniego Sobótki stoczyła zwycięski bój z pododdziałem UPA przy wsparciu grupy operacyjnej 36 Komendy, zabezpieczającej repatriację ludności ze wsi Bereźnica pod dowództwem kpt. Stanisława Dudy. W wyniku walki zginęło 6 upowców, a 2 zostało wziętych do niewoli. Wzięty do niewoli upowiec miał przy sobie dokumenty poległych trzech dni wcześniej żołnierzy WOP.
W nocy z 6 na 7 maja 1946 roku, sotnie UPA zaatakowały linię kolejową Uherce–Stefkowa, most kolejowy koło Olszanicy, stację PKP oraz 36 Komendaturę Odcinka. Na pomoc napadniętym wysłano z Zagórza pociąg pancerny, którego załoga w drodze do Olszanicy rozbiła oddział UPA blokujący drogę, a następnie wyparła sotnie UPA z Olszanicy i odbiła most kolejowy.
W nocy z 14 na 15 lipca 1946 roku, sotnie UPA zaatakowały garnizon WOP w Wołkowyi, gdzie stacjonowała 36 Komenda Odcinka (przeniesiona z Olszanicy) oraz 4 strażnice. Włamanie w linię obrony plutonu łączności zlikwidował kontratakiem dowódca plutonu ppor. Kazimierz Iwanów, który zginął w boju, podobnie jak funkcjonariusz MO Michał Ferenc. Rannych zostało 5 żołnierzy: ppor. Stanisław Galuza, chor. Delega, plut. Jan Korbat, kpr. Aleksander Kowalski oraz szer. Jan Szmaro. W trakcie walki miejscowa bojówka UPA paliła zabudowania i mordowała polskie rodziny, w wyniku czego zginęło 30 mężczyzn, kobiet i dzieci. Ponawiane próby zdobycia Wołkowyi przez UPA zakończyły się niepowodzeniem.
W styczniu 1947 roku, grupa operacyjna 36 Komendy w sile 79 żołnierzy wykryła bunkier na szczycie góry Jaworzyna. Dymek wydobywający się z pnia zauważył ppor. Guzewski. Teren został otoczony, a posterunki wystawione. Jeden z nich zlikwidował upowca wychodzącego z bunkra. W bunkrze znajdowało się 16 osób oraz duży zapas żywności. Na wezwanie do poddania się załoga bunkra odpowiedziała ogniem. Bunkier zdobyto po podpaleniu, a w walce wyróżnili się por. Stefan Dubowy i por. Mirosław Kuczyński.
W marcu 1947 roku, grupa operacyjna 36 Komendy, wzmocniona pododdziałem 28 pułku piechoty, zaskoczyła oddział UPA w rejonie miejscowości Jureczkowa w powiecie Przemyśl. W wyniku walki zabito 30 upowców, zdobywając broń i amunicję.
21 maja 1947 roku, grupa operacyjna zlikwidowała bunkier UPA w rejonie wsi Rudenki, zabijając 9 upowców i biorąc 16 do niewoli. Zdobyto dużą ilość broni i amunicji, a także maszynę do pisania, powielacz, 3 radioodbiorniki oraz sprzęt łączności. Operacją dowodził kpt. Stanisław Duda.
Struktura organizacyjna
Dyslokacja 36 Komendy Odcinka przedstawiała się następująco:
- komendantura odcinka i pododdziały sztabowe – Olszanica
- 162 strażnica – Wojtkowa
- 163 strażnica – Stańkowa
- 164 strażnica – Zawóz
- 165 strażnica – Hulskie.
Komendanci odcinka
kpt. Stanisław Duda (1945).
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945–1985. Warszawa: Wojskowa Drukarnia w Łodzi, 1985, s. 1–356. (pol.).
Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza : (1945–1991) : krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
Jan Ławski: Ochrona granic Polski Ludowej 1945–1948. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowe, 1974.
Archiwum SG, DWOP, sygn. 217/143, Wykazy dyslokacyjne Wojsk Ochrony Pogranicza 1946. Wykaz strażnic i miejsc ich rozlokowania adresowany do Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i Ministerstwa Spraw Zagranicznych z 4 maja 1946.