36 eskadra towarzysząca to jednostka lotnictwa Wojska Polskiego, działająca w okresie II Rzeczypospolitej.
W 1937 roku w Poznaniu utworzono 36 eskadrę towarzyszącą.
W czasie kampanii wrześniowej działała jako eskadra obserwacyjna w ramach lotnictwa Armii „Poznań”.
Formowanie i szkolenie 36 eskadry towarzyszącej
36 eskadra towarzysząca została utworzona na lotnisku Ławica w Poznaniu w oparciu o rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L.dz. 4359/tjn. z dnia 19 lipca 1937 roku. Jej podstawę stanowił III pluton 33 eskadry towarzyszącej. Personel lotniczy oraz obsługa naziemna rekrutowali się z nadwyżek etatowych innych jednostek, a z biegiem czasu byli uzupełniani przez absolwentów Szkoły Podchorążych Lotnictwa, Pułkowej Szkoły Pilotażu oraz innych ośrodków szkoleniowych. Eskadra została podporządkowana dowódcy IV dywizjonu towarzyszącego 3 pułku lotniczego, składając się z dwóch plutonów lotniczych, a jej wyposażenie stanowiły samoloty Lublin R-XIIIC.
Okres przełomu roku został przede wszystkim wykorzystany na kompletowanie załóg, sprzętu oraz obsługi naziemnej, a także na teoretyczne szkolenie dostosowane do wymogów tego typu jednostek lotniczych.
Szkoła ognia na poligonie Biedrusko była pierwszym sprawdzianem dla wyszkolenia eskadry.
Latem 1938 roku eskadra uczestniczyła w dużych ćwiczeniach wojsk lądowych na terenie Wielkopolski oraz Pomorza.
Działania 36 eskadry obserwacyjnej w 1939
Wzrastające zagrożenie ze strony III Rzeszy Niemieckiej spowodowało, że już w lutym 1939 roku eskadra zrealizowała pełny program szkoły ognia. W marcu rozpoczęto mobilizację lotników-rezerwistów przez imienne karty MOB i wcielono ich do eskadry. Po likwidacji Pułkowej Szkoły Pilotażu, eskadra otrzymała kolejnego pilota.
Mobilizacja eskadry
Mobilizacja miała miejsce w dniach 24 i 25 sierpnia 1939 roku na lotnisku Ławica. Samoloty zostały rozproszone na krańcach lotniska. Rzut kołowy pod dowództwem por. obs. Jana Czarkowskiego udał się na lotnisko Gwiazdowo. 31 sierpnia dołączył do niego rzut powietrzny. Po zakończeniu mobilizacji, eskadra została przemianowana na 36 eskadrę obserwacyjną, a z rozwiązanej 39 eskadry towarzyszącej wcielono kolejnego pilota.
I/36 pluton został przydzielony do dyspozycji dowództwa armii, a II/36 pluton przekazano dowódcy Wielkopolskiej Brygady Kawalerii. Dowódca eskadry pozostał przy I plutonie.
Działania eskadry w kampanii wrześniowej
W kampanii wrześniowej eskadra działała w składzie lotnictwa Armii „Poznań”. Na uzbrojeniu pododdziału znajdowało się siedem samolotów obserwacyjnych Lublin R-XIIID oraz dwa samoloty łącznikowe RWD-8.
1 września, o świcie, II/36 pluton odleciał na lotnisko Śnieciska. Dowódca eskadry, udając się do Śremu na odprawę u dowódcy Wielkopolskiej BK, otrzymał zadanie sprawdzenia, czy w rejonie Rawicza Niemcy przekroczyli granicę. To zadanie wykonała załoga w składzie: por. obs. Jan Wajda i ppor. Kazimierz Rutkowski, uzyskując wynik negatywny. Z podobnym zadaniem wystartowały kolejne załogi: por. obs. Franciszek Tarczyński z kpr. pil. Franciszkiem Andrzejewskim polecieli w rejon Poznań–Zbąszyń, a por. obs. Jan Czarkowski z kpr. Stanisławem Antonowiczem w kierunku Leszna i Bojanowa. Nieprzyjaciel nie przejawiał prawie żadnej ofensywnej działalności. W tym czasie załogi I/36 plutonu: por. obs. Eugeniusz Dybczak i sierż. pil. Stanisław Simiński prowadziły rozpoznanie w rejonie Poznania, a por. obs. Jan Szyszko ze st. sierż. pil. Maksymilianem Kowalewskim w rejonie Szamotuł. Tutaj również nie wykryto większych sił nieprzyjaciela.
2 września załogi kontynuowały podobne zadania. Por. obs. Jan Wajda i ppor. pil. Kazimierz Rutkowski polecieli w rejon Wschowa–Góra–Wąsocz, stwierdzając, że drogi są zatarasowane przez uciekinierów podążających na wschód.
3 września załogi por. Eugeniusza Dybczaka i ppor. Henryka Szopińskiego prowadziły rozpoznanie na rzecz dowódcy Podolskiej Brygady Kawalerii w kierunku Oborniki–Szamotuły–Poznań–Zbąszyń–Wronki. Wieczorem I/36 pluton przesunął się na lotnisko Kleczew. W tym dniu II pluton rozpoznawał kierunek południowy. Por. Tarczyński z kpr. Andrzejewskim polecieli w rejon Śrem–Rawicz, a por. Czarkowski z kpr. Antonowiczem rozpoznawali ruch na drogach Śrem–Leszno. Po południu ppor. obs. Zdzisław Mutkowski z kpr. pil. Janem Kosmalą prowadził rozpoznanie w okolicy Rawicza. W rejonie Kłodawy własne oddziały przeciwlotnicze zestrzeliły samolot ppor. obs. Cezarego Kowala i plut. pchor. Romana Białasika. Wieczorem II pluton odleciał na lądowisko Cienin.
4 września I/36 pluton rozpoznawał kierunki Poznań, Wronki, Szamotuły, Czarnków. Samolot por. obs. Eugeniusza Dybczaka został ostrzelany przez własne pododdziały, w wyniku czego obserwator odniósł rany. W tym czasie lądowisko II/36 plutonu zostało zbombardowane przez grupę He-111. Na szczęście nie było strat. Dowódca plutonu, por. obs. Jan Wajda, wydał rozkaz zmiany lądowiska. W tym dniu II pluton nie wykonywał lotów bojowych.
5 września plutony realizowały zadania na dotychczasowych kierunkach. Pod koniec dnia samoloty obu plutonów odleciały do Niwki. W tym czasie eskadra dysponowała 6 samolotami R.XIII oraz 2 RWD-8.
6 września załoga por. obs. Tarczyński i kpr. pil. Andrzejewski wykonała 3-godzinny lot nad terenami zajętymi przez Niemców.
Por. Tarczyński tak relacjonował lot:
Meldunek z lotu por. obs. Tarczyńskiego dotarł do dowódcy Armii „Poznań”, jednak postrzelany samolot nie nadawał się już do dalszego użytku.
7 września zrealizowano zadania rozpoznawcze w kierunku zachodnim. Lotnikom dokuczała obrona przeciwlotnicza, zarówno niemiecka, jak i polska.
8 września eskadrę oddano do dyspozycji sztabu Grupy Operacyjnej gen. Knolla-Kownackiego. Załogi rozpoczęły intensywne loty na przewidywanym kierunku uderzenia.
9 września loty miały miejsce w rejonach Stryków–Brzeziny–Łódź–Poddębice–Warta. W tym dniu ppor. Kazimierz Rutkowski odleciał na RWD-8 z porucznikiem żandarmerii do sztabu w Piasecznie. Lecąc nad Pruszkowem, samolot został ostrzelany przez Heinkla 46 i musiał awaryjnie lądować z uszkodzonym podwoziem. Pilot nie powrócił już do eskadry.
10 września eskadra dysponowała 4 samolotami typu R-XIII. W tym dniu zrealizowano 2 zadania na korzyść sztabu Grupy Operacyjnej gen. Knolla-Kownackiego.
11 września do rejonu walk polecieli ppor. obs. Zdzisław Mutkowski i kpr. pil. Czesław Przewoźny. Załoga została zestrzelona nad Wolą Miłkowską. Ppor. Mutkowski poległ, a pilot uratował się skokiem ze spadochronem. W tym czasie ppor. obs. Szopiński z kpr. pil. Antonowiczem prowadzili rozpoznanie w rejonie Ozorków–Głowno. Obaj lotnicy odnieśli rany od ognia OPL, ale mimo postrzałów, powrócili na lotnisko i złożyli meldunek rozpoznawczy.
W dniach 12–14 września eskadra działała na rzecz dowództwa armii. W związku z rosnącą aktywnością Luftwaffe w obszarze operacyjnym Armii „Poznań”, warunki do prowadzenia rozpoznania znacznie się pogorszyły.
14 września eskadra przeniosła się na lądowisko Luszyn, skąd wykonano dwa loty rozpoznawcze.
15 września eskadra przeniosła się na lądowisko Brzozów Stary. Lotów bojowych nie przeprowadzano. W tym dniu eskadra posiadała 2 R-XIII. Samolot łącznikowy RWD-8 został przekazany do plutonu łącznikowego.
16 września wykonano tylko jeden lot łącznikowy.
17 września z Brzozowa w kierunku przedmościa rumuńskiego wystartowały dwie załogi. Załoga: kpt. Dorembowicz i st. sierż. Stanisław Simiński została ostrzelana przez Niemców w rejonie Brześcia i musiała awaryjnie lądować.
Ciężko ranny kpt. Bolesław Dorembowicz trafił do szpitala, a pilotowi udało się zbiec. Lecący drugim R-XIII por. obs. Jan Szyszko z kpr. pil. Franciszkiem Andrzejewskim z powodu braku paliwa, lądowali pod Chełmem, uszkadzając samolot. Załoga różnymi środkami transportu dotarła do Rumunii. Pozostały w Brzozowie personel eskadry próbował przebić się z okrążenia do Modlina lub Warszawy.
Personel eskadry
Samoloty eskadry
We wrześniu 1939 roku na uzbrojeniu eskadry znajdowało się 7 samolotów Lublin R.XIII oraz dwa RWD-8.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Piotr Bauer, Bogusław Polak: Armia „Poznań” w wojnie obronnej 1939. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1983. ISBN 83-210-0385-0.
Krzysztof Hoff: Skrzydła Niepodległej. O wielkopolskim lotnictwie w okresie Drugiej Rzeczypospolitej. Poznań: Wielkopolskie Muzeum Walk Niepodległościowych, 2005. ISBN 83-921347-0-2.
Izydor Koliński: Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego (lotnictwo). Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Cz. 9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1982. ISBN 83-206-0281-5.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0795-7.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.