MDMA – ogólne informacje
3,4-Metylenodioksymetamfetamina, znana jako MDMA, ecstasy lub XTC, to organiczny związek chemiczny, drugorzędowa amina, będąca pochodną fenyloetyloaminy. Jest to półsyntetyczna substancja psychoaktywna, która wykazuje działanie empatogenne, euforyczne oraz psychodeliczne.
Otrzymywanie
MDMA powstaje z naturalnych prekursorów, takich jak safrol, izosafrol i piperonal. Safrol oraz izosafrol można wyekstrahować z rośliny sasafras. Istnieje wiele metod konwersji safrolu do MDMA, z zastosowaniem różnych reagentów chemicznych. Jedna z technik polega na izomeryzacji safrolu do izosafrolu, a następnie utlenieniu go do MDP2P, który jest poddawany działaniu metyloaminy i redukcji powstałej iminy. Inna metoda polega na addycji bromowodoru do safrolu oraz reakcji uzyskanego produktu z metyloaminą.
Aby uzyskać MDMA z piperonalu, przekształca się go w 3,4-metylenodioksyfenylopropan-2-on (MDP2P), który następnie w reakcji z metyloaminą i redukcji prowadzi do końcowego produktu.
Działanie
MDMA wywołuje szereg efektów, takich jak otwartość, lekkie halucynacje, pobudzenie, euforia, empatia, a także intensyfikacja zmysłowych doznań, głębsze odczuwanie muzyki i ruchu. Może również prowadzić do subiektywnego odczucia jedności z otoczeniem oraz wzmocnienia odczuć dotykowych, co sprawia, że kontakt fizyczny z innymi staje się bardziej przyjemny.
Do efektów ubocznych zalicza się: podwyższone ciśnienie, przyspieszenie tętna, szczękościsk oraz suchość w ustach.
Doktor chemii Alexander Shulgin uważał, że nawet jednorazowe użycie MDMA może pogłębić emocjonalną więź między osobami, które decydują się na wspólne doświadczenie. Podobne wnioski wysnuł psychiatra George Greer na podstawie swoich badań z wykorzystaniem MDMA z laboratorium Shulgina. Najgłębsze doświadczenia są możliwe jedynie w obecności bliskich przyjaciół, rodziny lub partnerów, w dogodnych warunkach.
Następnego dnia po zażyciu MDMA, z uwagi na obniżony poziom serotoniny, często pojawia się silne zmęczenie, zawroty głowy, mdłości, obniżona zdolność koncentracji, depresyjny nastrój, senność oraz drażliwość. Stan ten może utrzymywać się do dwóch dni.
Niektóre testy na obecność amfetaminy i metamfetaminy mogą dawać pozytywne wyniki po użyciu MDMA, ponieważ jej główne metabolity są pochodnymi tych substancji.
Właściwości uzależniające
Działanie MDMA, podobnie jak innych substancji psychoaktywnych pochodnych amfetaminy, wiąże się z uczuciem silnej euforii, co może wpływać na właściwości uzależniające. Chęć ponownego zażycia może być potęgowana przez nieprzyjemne dolegliwości, które pojawiają się po zaprzestaniu używania. Według badań Davida Nutta, byłego przewodniczącego brytyjskiej Komisji Doradczej ds. Nadużywania Narkotyków (ACMD), MDMA jest jedną z najmniej niebezpiecznych substancji psychoaktywnych. W jego klasyfikacji dwudziestu używek, MDMA zajmuje osiemnaste miejsce, podczas gdy alkohol etylowy znajduje się na piątej pozycji.
Zagrożenia zdrowotne
MDMA może prowadzić do szeregu problemów zdrowotnych, włącznie z ryzykiem śmierci. Tolerancja na efekty psychoaktywne rozwija się szybko, co utrudnia osiągnięcie oczekiwanego działania MDMA przy dotychczasowej dawce.
Indywidualna wrażliwość na MDMA może się znacznie różnić. Występują przypadki przedawkowania, którym towarzyszą objawy złośliwego zespołu neuroleptycznego, takie jak hipertermia, drgawki i śpiączka, co może prowadzić do śmierci. Osoby z chorobami układu krążenia, takimi jak choroba niedokrwienna serca, arytmie czy nadciśnienie tętnicze, są szczególnie narażone na niebezpieczeństwo. MDMA może również wywołać migotanie komór serca u zdrowych osób.
Hiponatremia, mogąca zakończyć się śmiercią, może być spowodowana spożywaniem dużych ilości wody oraz intensywnym poceniem się. Hipertermia, wynikająca z zaburzenia regulacji temperatury na skutek silnego uwalniania serotoniny pod wpływem MDMA, nie jest znacząca bez udziału innych czynników (około +0,3 °C po przyjęciu 1,7 mg MDMA na kg masy ciała). Zjawiska te nasilają się podczas intensywnego wysiłku fizycznego, jak taniec, wysokiej temperatury otoczenia oraz nieodpowiedniego spożywania płynów. Mogą wystąpić poważne komplikacje, takie jak rabdomioliza i niewydolność nerek. Ponadto MDMA może być potencjalnie hepatotoksyczna.
MDMA wchodzi w interakcje z inhibitorami monoaminooksydazy (MAOI), co może prowadzić do przełomu nadciśnieniowego, zespołu serotoninowego, napadów padaczkowych, hepatotoksyczności oraz tachykardii.
Istnieje wiele sprzecznych badań dotyczących neurotoksyczności i szkodliwości tej aminy. Niektóre doniesienia wskazują, że nawet jedna dawka MDMA może prowadzić do znacznych ubytków pamięci krótkotrwałej i długotrwałej.
Farmakodynamika
Działanie MDMA polega głównie na stymulacji wydzielania serotoniny, noradrenaliny i dopaminy, co wynika z interakcji substancji z receptorami oraz transporterami monoamin. MDMA działa jako aktywator receptora związanych z resztkowymi aminami 1 oraz hamuje pęcherzykowy transporter monoamin 2. Jest także substratem dla transporterów monoamin, takich jak SERT, DAT i NET, co pozwala jej wnikać do neuronów monoaminergicznych i hamować ich wychwyt zwrotny. MDMA hamuje oba typy pęcherzykowych transporterów monoamin, jednak działanie na typ 2, obecny w błonie pęcherzyków synaptycznych, jest najistotniejsze klinicznie.
Inhibicja VMAT2 przez MDMA prowadzi do podwyższenia stężenia neuroprzekaźników (serotoniny, noradrenaliny, dopaminy) w cytozolu neuronu monoaminergicznego. Aktywacja TAAT1 przez MDMA inicjuje szlaki sygnalizacyjne związane z kinazą białkową A oraz kinazą białkową C, co prowadzi do fosforylacji transporterów monoaminergicznych (DAT, NET, SERT). Fosforylowane transportery mogą ulegać internalizacji lub działać w odwrotną stronę, wyrzucając neuroprzekaźniki do szczeliny synaptycznej. Proces ten powoduje wzrost stężenia neuroprzekaźników w synapsie. MDMA ma dziesięciokrotnie większe powinowactwo do transporterów serotoninowych niż do dopaminergicznych i noradrenergicznych, co sprawia, że większość jej działań uzależniona jest od układu serotoninergicznego.
Dodatkowo, MDMA wykazuje słabą aktywność agonistyczną w stosunku do postsynaptycznych receptorów serotoninowych 5-HT1 i 5-HT2, przy czym jej metabolit – MDA – wykazuje większą aktywność. MDMA zwiększa również stężenia kortyzolu, prolaktyny oraz oksytocyny w osoczu.
Zastosowanie
Niektórzy badacze sugerowali, że MDMA może pomóc w redukcji strachu związanego z traumatycznymi doświadczeniami, co czyniłoby ją przydatną w psychoterapii. W 1980 roku psychiatra George Greer zsyntetyzował MDMA w laboratorium Alexandra Shulgina i przez pięć lat podawał ją grupie osiemdziesięciu osób, zanim w 1985 roku substancja ta została uznana za nielegalną. W opublikowanej pracy podsumowującej efekty badań, Greer opisał pozytywny wpływ MDMA na problemy psychologiczne, zwłaszcza w kontekście relacji emocjonalnych. Jeden z pacjentów z nowotworem złośliwym zauważył, że MDMA znacznie złagodziła jego ból, poprawiając tym samym jakość życia.
W 2001 roku FDA zatwierdziło eksperymentalne badania dotyczące podawania MDMA osobom cierpiącym na zespół stresu pourazowego (PTSD). Podobne badania prowadzone są obecnie w Szwajcarii i Izraelu. Wcześniej podejmowano próby leczenia z użyciem MDMA w Hiszpanii, jednak władze państwowe cofnęły swoje pozwolenie. Wspomniane badania kliniczne są finansowane przez organizację Multidisciplinary Association for Psychedelic Studies (MAPS). Wstępne wyniki badań potwierdzają, że MDMA może mieć pozytywny wpływ na leczenie PTSD.
MDMA została sklasyfikowana w nowej grupie leków, określanej mianem empatogenów lub entaktogenów.
Historia
MDMA została po raz pierwszy otrzymana w 1912 roku w niemieckich zakładach farmaceutycznych Merck KGaA. Merck w tym czasie pracował nad wieloma substancjami psychoaktywnymi, a MDMA była jedną z nich, jednak nie zwrócono na nią większej uwagi. Po dłuższej przerwie, w latach 60., Alexander Shulgin ogłosił wyniki badań nad tym związkiem. Nazywał go „oknem”. MDMA była często stosowana przez amerykańskich psychoterapeutów ze względu na swoje empatyczne właściwości. Pod koniec lat 80. XX wieku, z powodu powszechnego używania pozamedycznego, MDMA została uznana za nielegalną substancję psychoaktywną.
Substancja ta trafiła najpierw do klubów dla yuppies, następnie do klubów gejowskich. Na początku lat 90. stała się popularna w kulturze rave, techno oraz innych pokrewnych stylach. Od połowy lat 90. MDMA zyskała popularność w różnych subkulturach rozrywkowych.