33 Wileński Dywizjon Artylerii Lekkiej

33 Wileński dywizjon artylerii lekkiej (33 dal) – jednostka artylerii lekkiej Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej.

Kompania artylerii pieszej

15 maja 1924 roku Minister Spraw Wojskowych zainicjował utworzenie 3 kompanii artylerii pieszej dla Obozu Warownego „Wilno”. Oficjalną datą powstania 3 kompanii artylerii pieszej uznano 7 czerwca 1924 roku. Kompania miała charakter jednostki szkoleniowej, natomiast w kwestiach mobilizacyjnych i administracyjnych podlegała dowódcy 3 pułku artylerii ciężkiej, działając na zasadach dywizjonu detaszowanego. Dowódca kompanii mógł korzystać z uprawnień dyscyplinarnych przysługujących dowódcy dywizjonu.

Struktura organizacyjna 3 kompanii artylerii pieszej

Organizacja i uzbrojenie w 1924 roku:

  • drużyna dowódcy
  • poczet dowódcy
  • sekcja łączności
  • oddział zaprzęgowy
  • oddział funkcyjnych
  • 1 bateria artylerii polowej (2 rosyjskie haubice 48-liniowe wz. 09)
  • 2 bateria artylerii polowej (2 austriackie haubice 15 cm wz. 14/16)
  • 3 bateria artylerii polowej (2 austriackie moździerze 18 cm wz. 80)

W drużynie dowódcy znajdowało się 4 oficerów, 51 szeregowych, 7 koni wierzchowych oraz 16 koni artyleryjskich. W każdej baterii było po 2 oficerów, 27 szeregowych i 3 konie wierzchowe. Działa nie miały zaprzęgów i w razie potrzeby miały być transportowane przez oddział zaprzęgowy.

W 1925 roku kompania przeszła reorganizację. 1 bateria pozostała bez zmian z 2 rosyjskimi haubicami 48-liniowymi wz. 09, w 2 baterii pozostawiono jedną haubicę austriacką 15 cm wz. 14/16, a drugą zastąpiono włoską armatą dalekonośną kal. 149 mm, natomiast 3 bateria otrzymała dwie haubice niemieckie 15 cm wz. 96.

Zgodnie z planem mobilizacyjnym „S”, 3 pac miał w przypadku mobilizacji przekształcić się w 3 kap w III batalion artylerii pieszej z 12 bateriami. W jego skład wchodziły 31 kap z 6 rosyjskimi haubicami 48-liniowymi, 32 kap z 2 armatami francuskimi kal. 120 mm wz. 78 i 4 austriackimi 15 cm haubicami, 33 kap z 6 austriackimi 18 cm moździerzami wz. 80, 34 kap z 2 armatami włoskimi kal. 149 mm oraz 4 niemieckimi haubicami kal. 150 mm wz. 96.

Nadmierne obciążenie zadaniami mobilizacyjnymi 3 pac skłoniło Inspektora Armii, generała dyw. Władysława Junga, do zaproponowania usamodzielnienia 3 kompanii artylerii pieszej.

Dywizjon artylerii

30 marca 1931 roku 3 kompania artylerii pieszej została przekształcona w 3 dywizjon artylerii pieszej. Jednostka uzyskała status samodzielny, a termin gotowości do działania ustalono na 1 września.

Struktura organizacyjna 3 dywizjonu artylerii pieszej

Organizacja i uzbrojenie w 1931 roku:

  • drużyna dowódcy (adiutant, oficer zwiadowczy, podoficer zwiadowczy, kancelista i trębacz)
  • drużyna łączności (8 patroli telefonicznych pieszych oraz patrol radiowy – łącznie oficer łączności, 3 podoficerów zawodowych i 41 szeregowych)
  • podkwatermistrzostwo (6 oficerów, 10 podoficerów zawodowych, 42 szeregowych oraz 8 koni wierzchowych)
  • pluton administracyjny (warsztat szewsko-krawiecki, sanitariusze, podkuwacze, kucharze, ordynansi i luzacy – łącznie 9 podoficerów zawodowych, 33 szeregowych, 3 koni wierzchowych i 32 taborowych oraz 6 wozów)
  • baterie artylerii (na czas wojny):
  • 1 bateria artylerii pieszej (4 armaty kal. 120 mm wz. 78)
  • 2 bateria artylerii pieszej (4 armaty kal. 120 mm wz. 78)
  • 3 bateria artylerii pieszej (4 armaty kal. 120 mm wz. 78)
  • 4 bateria artylerii pieszej (4 austriackie haubice 15 cm wz. 14/16)
  • 5 bateria artylerii pieszej (3 haubice niemieckie kal. 150 mm wz. 96)
  • 6 bateria artylerii pieszej (3 haubice kal. 150 mm wz. 02)
  • 7 bateria artylerii pieszej (3 haubice kal. 150 mm wz. 02)

1 czerwca 1933 roku 3 dywizjon artylerii pieszej zmienił nazwę na 33 dywizjon artylerii lekkiej, a także zaktualizowano jego strukturę organizacyjną.

Organizacja i uzbrojenie w 1933 roku:

  • dowództwo
  • kwatermistrzostwo
  • 1 bateria (4 armaty kal. 77 mm wz. 16)
  • 2 bateria (4 armaty kal. 77 mm wz. 16)
  • 3 bateria (4 haubice kal. 105 mm wz. 16)

Wkrótce dokonano zmian w uzbrojeniu baterii, a dywizjon otrzymał armaty francuskie kal. 75 mm wz. 97 oraz polskie haubice kal. 100 mm wz. 14/19P.

W 1935 roku zwiększono etat pokojowy dywizjonu, tworząc nowe stanowisko zastępcy oficera mobilizacyjnego, zbrojmistrza oraz magazyniera.

Stan ten utrzymał się do 1938 roku, kiedy to w ramach reorganizacji artylerii powstała dodatkowa bateria haubic. Przed wybuchem wojny dywizjon składał się z 1. i 2. baterii armat oraz 3. i 4. baterii haubic. W aspekcie mobilizacyjno-materiałowym przydzielono mu kompanię łączności Obszaru Warownego „Wilno” oraz 2. baterię pomiarów artylerii.

31 grudnia 1937 roku minister spraw wojskowych wydał rozkaz, nadając dywizjonowi nazwę „33 wileński dywizjon artylerii lekkiej”.

Mobilizacja

33 dywizjon artylerii lekkiej w pierwszym rzucie mobilizacji powszechnej miał zmobilizować 33 pułk artylerii lekkiej w 6 dniu mobilizacji. Pierwsze dwa dywizjony pułku miały być wyposażone w armaty kal. 75 mm, natomiast III dywizjon w haubice kal. 100 mm. Dodatkowo, w pierwszym rzucie, w 7 dniu mobilizacji, dywizjon miał również zmobilizować 2. baterię pomiarów artylerii oraz 325. i 326. jednokonną kolumnę taborową. Mobilizacja 33 pal rozpoczęła się 31 sierpnia. I dyon mobilizował się w średniej szkole ogrodniczej na Pohulance, II dyon w majątku Bujdziwiszki, a III dyon w majątku Zameczek.

5 września zakończono formowanie III dyonu. Wieczorem tego dnia wyruszono w marsz pieszy do stacji kolejowej Wilno–Ponarska. Formowanie II dyonu ukończono w godzinach porannych 6 września. W zmobilizowanym pułku znaczną część stanowili rezerwiści z Białorusi oraz żołnierze starszych roczników. Mimo tego, nastroje były bardzo pozytywne, a wola walki z Niemcami wysoka.

Oddział Zbierania Nadwyżek 33 dal

Po zakończeniu mobilizacji, w koszarach 33 dal, pozostały nadwyżki oficerów i szeregowych. Dowództwo nad OZN 33 dal objął kapitan Eugeniusz Chechłacz, który wkrótce został włączony do Ośrodka Zapasowego Artylerii Lekkiej nr 3 w Wilnie. Z nadwyżek dywizjonu utworzono 6. baterię artylerii, w której oficerami byli podporucznicy rezerwy: Hankiewicz, Romanowski, Siury, Tadeusz Szpiganowicz. Wieczorem 17 września bateria otrzymała rozkaz zajęcia stanowisk ogniowych na przedpolu Wilna. Udało się wystawić jedynie dwa działony, których dowódcami zostali porucznik Moryk i plutonowy pchor. Zygmunt Mioduszewski. Nocą z 18 na 19 września oba działony zajęły stanowiska ogniowe na jednym z mostów w Wilnie. W związku z rozkazem rezygnacji z obrony miasta, oba działony oraz reszta 6. baterii otrzymały rozkaz marszu przez Mejszagołę ku granicy litewskiej. 19 września OZN 33 dal przekroczył granicę Rzeczypospolitej. W ręce sowieckie dostali się i zostali zamordowani wiosną 1940 roku następujący oficerowie 33 dal: II zastępca dowódcy 33 dal kapitan Jan Nowicki, porucznik rez. inż. Stanisław Zembowicz, podporucznik Stanisław Dembicki, podporucznik rez. Tadeusz Chaszkowski, podporucznik rez. Józef Kownacki, podporucznik rez. inż. Przemysław Siwik.

Symbole dywizjonu

Sztandar dywizjonu

27 listopada 1937 roku Prezydent RP Ignacy Mościcki zatwierdził wzór sztandaru dla 33 dywizjonu artylerii lekkiej.

Sztandar został wykonany zgodnie z wzorem określonym w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z 13 grudnia 1927 roku, dotyczącym godł, barw państwowych oraz oznak, chorągwiach i pieczęciach. Na środku krzyża, w wieńcu laurowym, widniał napis HONOR I OJCZYZNA. Na prawej stronie płata znajdował się amarantowy krzyż z haftowanym orłem w wieńcu laurowym. Na białych polach, pomiędzy ramionami krzyża, umieszczono cyfry 33 w wieńcach laurowych.

Na lewej stronie płatu sztandarowego umieszczono:

  • w prawym górnym rogu na tarczy – wizerunek Matki Boskiej Ostrobramskiej,
  • w lewym górnym rogu na tarczy – wizerunek Świętej Barbary,
  • w prawym dolnym rogu na tarczy – godło m. Wilna,
  • w lewym dolnym rogu na tarczy – odznaka pamiątkowa 33 dal.

Na dolnym ramieniu krzyża kawalerskiego widniał napis Wilno 7.VI.1924.

Sztandar został wręczony dywizjonowi przez marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza w Wilnie 3 lipca 1938 roku, podczas uroczystości wręczenia sztandarów siedmiu oddziałom artylerii, ufundowanych przez społeczeństwo Wilna oraz północno-wschodnich ziem Rzeczypospolitej. Brak informacji na temat dalszych losów sztandaru.

Odznaka pamiątkowa

26 marca 1934 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 33 dywizjonu artylerii lekkiej.

Odznaka ma formę krzyża maltańskiego ze srebrnymi obwódkami. Wnętrze krzyża wypełnione jest białą emalią. Na prawym, lewym oraz dolnym ramieniu umieszczone zostały srebrne inicjały „DAL”. W centralnej części krzyża znajduje się srebrny orzeł trzymający w szponach skrzyżowane lufy armatnie. Na piersiach orła umieszczono numer dywizjonu „33”.

Odznaka żołnierska wykonana była w całości z białego metalu, a jej wykonanie zlecono Teofilowi Filipskiemu z Wilna.

Dowódcy pododdziału

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].

Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914–1939. Londyn: Nakładem Koła Oficerów Artylerii Polskiej na Obczyźnie, 1975.

Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5. OCLC 674626774.

Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.

Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.

Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.

Piotr Zarzycki: 33 wileński dywizjon artylerii lekkiej. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 106. ISBN 83-87103-51-9.