33 Armia (ros. 33-я армия) to związek operacyjny Armii Czerwonej, który działał w czasie II wojny światowej.
Historia
Armia została utworzona 16 lipca 1941 roku w ramach Moskiewskiego Okręgu Wojskowego z dywizji pospolitego ruszenia, które składały się z ochotników, którzy wcześniej nie byli powołani do służby wojskowej. Już 18 lipca armia została wysłana na front, a 22 lipca zajęła pozycje obronne w rejonie na zachód od Możajska, wchodząc w skład Frontu Możajskiej Linii Obrony.
30 lipca armia została włączona do Frontu Odwodowego i przeniesiona do rejonu Spas-Demiańska, gdzie zajęła pozycje obronne na linii Rżewsko-Wiaźmińskiej. Od 3 do 13 października brała udział w wiaziemskiej operacji obronnej. 13 października armia weszła w skład Frontu Zachodniego i od 10 do 30 października uczestniczyła w Możajsko-Małojarosławskiej operacji obronnej, zatrzymując 24 października niemieckie wojska na linii rzeki Nara. Na tej linii prowadziła intensywne walki, a w grudniu, wspólnie z 5 Armią, przeprowadziła kontrnatarcie mające na celu zdobycie Naro-Fomińska.
Od grudnia 1941 roku do kwietnia 1942 roku armia brała udział w kontrofensywie pod Moskwą, uwalniając m.in. Naro-Fomińsk. Na początku lutego 1942 roku, w ramach operacji rżewsko-wiaziemskiej, dotarła do Wiaźmi we współpracy z 1 Gwardyjskim Korpusem Kawalerii, próbując zdobyć miasto. Jednakże, w wyniku niemieckiego kontrnatarcia, większość oddziałów armii znalazła się w okrążeniu, w tym także 1 Gwardyjski Korpus Kawalerii oraz 1 Korpus Powietrznodesantowy, które prowadziły działania partyzanckie na tyłach frontu. W trakcie tych walk, 19 kwietnia 1942 roku, zginął dowódca armii, gen. por. M. Jefremow. Na początku czerwca 1942 roku większość zgrupowania zdołała przebić się przez linię frontu i połączyć z wojskami Frontu Zachodniego oraz Kalinińskiego.
W drugiej połowie 1942 roku, wchodząc w skład Frontu Zachodniego, armia zajmowała pozycje obronne na linii Gżatsk – Juchnow.
Od 2 do 31 marca 1943 roku armia uczestniczyła wspólnie z 5 Armią Uderzeniową w operacji rżewsko-wiaziemskiej, w trakcie której, 12 marca, brała udział w wyzwoleniu Wiaźmi. Ostatecznie armia osiągnęła brzeg rzeki Ugry na północny wschód od Jelni i przeszła do obrony.
W dniach od 7 sierpnia do 2 października 1943 roku brała udział w operacji smoleńskiej, osiągając na początku października linię od Lenino do Drybina. Następnie prowadziła działania mające na celu zdobycie Orszy. W tym czasie 33 Armia została podporządkowana polskiej 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki, która wspólnie z 42 i 290 Dywizjami Strzeleckimi brała udział w bitwie pod Lenino. Po tym armia została wycofana z linii frontu w celu uzupełnienia.
Na przełomie 1943 i 1944 roku wzięła udział w ofensywie Frontu Zachodniego w kierunku Boguszewska i Witebska. W kwietniu 1944 roku została przeniesiona na kierunek Orszy, gdzie prowadziła walki do czerwca 1944 roku. W dniach 23–28 czerwca brała udział w operacji mohylewskiej, osiągając linię Dniepru w rejonie Szkłowa. Następnie uczestniczyła w operacji mińskiej od 29 czerwca do 2 lipca, likwidując otoczone niemieckie oddziały na wschód od Mińska.
Po zakończeniu operacji mińskiej armia przeszła do drugiego rzutu 3 Frontu Białoruskiego i została przeniesiona na linię rzeki Niemen. Na przełomie lipca i sierpnia brała udział w walkach o Kowno, a następnie dotarła do granicy Prus Wschodnich. We wrześniu 1944 roku armia została wycofana z linii frontu i włączona do odwodu Naczelnego Dowództwa, koncentrując się na południowy wschód od Białegostoku.
19 października 1944 roku armia została włączona w skład 1 Frontu Białoruskiego. W ramach tego frontu uczestniczyła w operacji wiślańsko-odrzańskiej w dniach 14 stycznia – 14 lutego 1945 roku, biorąc udział w wyzwalaniu m.in. Szydłowca, Opoczna oraz Kalisza. Ostatecznie armia osiągnęła linię Odry, zdobywając przyczółek w rejonie Fürstenbergu.
W dniach od 16 kwietnia do 8 maja uczestniczyła w operacji berlińskiej, w tym w likwidacji niemieckich wojsk otoczonych na południowy wschód od Berlina. 6 maja czołowe oddziały armii dotarły do linii rzeki Łaby w rejonie Dessau.
W sierpniu 1945 roku armia została przeniesiona w okolice Smoleńska i rozformowana. Z jej dowództwa utworzono Smoleński Okręg Wojskowy.
Dowódcy armii
kombrig (gen. mjr) Dmitrij Onuprienko (1941)
gen. por. Michaił Jefriemow (1941 – 1942) (zginął)
gen. armii Kirył Mierieckow (1942)
gen. por. Michaił Chozin (1942)
gen. por./gen. płk Wasilij Gordow (1942 – 1944)
gen. por. Iwan Pietrow (1944)
gen. por. Wasilij Kriuczenkin (1944)
gen. por. Stiepan Morozow (1944)
gen. płk Wiaczesław Cwietajew (1945)
Struktura organizacyjna
Skład na 16 lipca 1941:
- 1 Dywizja Pospolitego Ruszenia (60 Dywizja Strzelecka)
- 5 Dywizja Pospolitego Ruszenia (113 Dywizja Strzelecka – drugie formowanie)
- 9 Dywizja Pospolitego Ruszenia (139 Dywizja Strzelecka – drugie formowanie)
- 17 Dywizja Pospolitego Ruszenia (17 Dywizja Strzelecka – drugie formowanie)
- 21 Dywizja Pospolitego Ruszenia (173 Dywizja Strzelecka – drugie formowanie)
Skład na 25 grudnia 1944:
- 16 Korpus Strzelecki
- 89 Dywizja Strzelecka
- 339 Dywizja Strzelecka
- 383 Dywizja Strzelecka
- 38 Korpus Strzelecki
- 64 Dywizja Strzelecka
- 95 Dywizja Strzelecka
- 323 Dywizja Strzelecka
- 62 Korpus Strzelecki
- 49 Dywizja Strzelecka
- 222 Dywizja Strzelecka
- 362 Dywizja Strzelecka
- 9 Korpus Pancerny
- 23 Brygada Pancerna
- 95 Brygada Pancerna
- 187 Brygada Pancerna
- 8 Brygada Zmechanizowana
- 36 pułk czołgów ciężkich
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
Andriej Grieczko: Siły zbrojne państwa radzieckiego. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1975. Brak numerów stron w książce
Велкая Отечественная война 1941-1945. Moskwa: Политиэдат, 1985. Brak numerów stron w książce
Bolesław Dolata: Wyzwolenie Polski 1944-1945. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1974. Brak numerów stron w książce
Mikołaj Plikus (kier.): 50 lat Armii Radzieckiej. Mała kronika. Warszawa: 1968.