32 Pułk Piechoty (II RP)

32 Pułk Piechoty (32 pp)

32 Pułk Piechoty (32 pp) był jednostką piechoty Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej.

Pułk miał swoją siedzibę w Modlinie, natomiast jego III batalion stacjonował w Działdowie.

W trakcie kampanii wrześniowej 1939 roku pułk walczył w składzie 8 Dywizji Piechoty (Armia „Modlin”).

W czasie mobilizacji, pułk zorganizował cztery bataliony marszowe (IV–VII), które pełniły funkcję załogi Twierdzy Modlin i uczestniczyły w jej obronie.

Formowanie pułku

W listopadzie 1918 roku, na zlecenie Rady Regencyjnej, pułkownik Jan Szyszkowski oraz grupa oficerów przybyli do Dowództwa XII Okręgu Wojskowego w Ciechanowie, aby zorganizować pułk. Na początku komisje werbunkowe napotykały na opór ze strony społeczeństwa. Dopiero po 11 listopada zaczęło się spontaniczne rozbrajanie Niemców w obszarach okręgu (ciechanowskim, mławskim, pułtuskim, przasnyskim, sierpeckim, makowskim, lipnickim i rypińskim). Nowym organizatorem pułku został płk Milewski. W pułku zaczęli masowo wstępować ochotnicy zorganizowani w POW. W ciągu kilku tygodni powstał trzybatalionowy pułk. 15 grudnia w kościele garnizonowym odprawiono mszę, a żołnierze złożyli ślubowanie: „do ostatniej kropli krwi bronić kraju ojczystego i dobra narodowego”. Pod koniec grudnia dwie kompanie marszowe zostały wysłane na front małopolski. 13 stycznia 1919 roku I i II batalion, wzbogacony o dwie kompanie karabinów maszynowych oraz tabor, został przetransportowany w rejon Małkini i Czyżewa, a stąd, po krótkim szkoleniu, do Włodzimierza Wołyńskiego, na front polsko-ukraiński. Pułk wszedł w skład Dywizji Litewsko-Białoruskiej, a dowodził nim ppłk Jan Sandecki. W Ciechanowie pozostał zalążek III batalionu pod dowództwem mjr. Dąb-Biernackiego.

W grudniu 1919 roku batalion zapasowy pułku stacjonował w Warszawie.

Pułk w walkach o granice

II batalion swój chrzest ogniowy przeszedł 27 stycznia 1919 roku nad rzeką Ług, broniąc przedmościa w miejscowości Zimno. Nieprzyjaciel wycofał się w panice na odległość ponad 40 km. I batalion, który dotychczas był w odwodzie, zajął Turzysk. 4 lutego, działając w grupie ppłk. Sandeckiego, pułk otrzymał rozkaz zajęcia stacji Kowel po jej opuszczeniu przez oddziały niemieckie. Działając z Kowla na linii kolejowej Kowel – Hołoby, przy wsparciu pociągu pancernego „Gwiazda Przewodnia”, pułk zdobył Hołoby, a następnie Powórsk, docierając do zachodniego brzegu Stochodu.

W nocy z 9 na 10 lutego II batalion przeprowadził wypad do Maniewicz, zajętych przez wojska sowieckie, zdobywając stację kolejową oraz pociąg sanitarny i duże zapasy wojenne. Transport materiałów trwał dzień i noc przez kilka dni. Nieprzyjaciel wycofał się do Czartoryska. I batalion, będący w odwodzie, po zakończeniu operacji w Maniewiczach, obsadził Hołoby, a podczas wypadu na Świdniki i Perespę również zdobył wiele zapasów wojennych.

Wojska ukraińskie, zagrożone z jednej strony przez wojska sowieckie, a z drugiej przez II batalion, nie podejmowały działań w tym rejonie i pozostały na wschodnim brzegu Styru. Z rozkazu gen. Babiańskiego oba bataliony połączyły się na odcinku Hołoby i od połowy kwietnia do połowy maja pełniły służbę czat. W związku z działaniami „grupy gen. Babiańskiego” w kierunku Łucka, pułk (w składzie dwóch batalionów) przeprowadził brawurowy atak przy użyciu pociągu pancernego, zdobywając kolejno Lubczę, Perespę i Rożyszcze. Stochód został całkowicie opanowany i zabezpieczony czatami. Na początku czerwca pułk został przeniesiony pod Rafałówkę.

Otrzymał zadanie obrony przedmościa na Styrze, które stanowiło jedyną przeprawę przez rzekę na dużym obszarze. Zmieniające się bataliony utrzymały przedmoście, co stanowiło fundament dla dalszych działań zaczepnych. W kolejnych dniach i miesiącach pułk realizował kolejne zadania: zdobył nieprzyjacielski tabor kolejowy w Połonnem, zajmował prawie wszystkie miejscowości po obu stronach toru linii kolejowej Czartorysk – Antonówka, zdobył most kolejowy pod Antonówką oraz miejscowości przy Horyniu – Kryczylsk (gmina Stepań) i Stepań, po czym wycofał się w rejon Palicy. O utrzymanie pozycji nad Horyniem i toru kolejowego do Sarn trwały zacięte walki z wojskami sowieckimi przez kolejne tygodnie. W tym czasie do pułku przybyły uzupełnienia w postaci kompanii marszowych, a dowództwo pułku objął ppłk Słupski. Po dalszych przegrupowaniach, do 16 sierpnia pułk zajmował pozycje nad Słuczą na południe od Sarn, a następnie został zluzowany i przeszedł na odpoczynek do Zambrowa, po czym po trzech tygodniach został przetransportowany do Warszawy.

III batalion pułku, formowany w Ciechanowie przez mjr. Dąb-Biernackiego, szybko stał się silną jednostką bojową.

Po przetransportowaniu do Warszawy, po trzech miesiącach pełnienia służby garnizonowej, został wysłany do rejonu Nadwórny z zadaniem osłony granicy. Pod koniec stycznia 1920 roku pułk został wysłany do Wilna, a po dwóch tygodniach dołączył do macierzystego pułku w Nowych Trokach.

Pułk wszedł w skład III Brygady 2 Dywizji Litewsko-Białoruskiej i skierowano go na linię demarkacyjną z Litwą.

Na początku marca pułk został przerzucony na Polesie, nad dolny bieg Ptyczy i wszedł w skład 9 Dywizji Piechoty. W jej składzie brał udział w zwycięskim natarciu na Kalinkowicze, a następnie uczestniczył w akcjach na pozycje sowieckie aż do Owrucza. W pierwszej połowie maja dywizja, a z nią pułk, otrzymała zadanie osiągnięcia linii Dniepru. Od 7 do 11 maja rzeka została opanowana – III batalion osiągnął Horwal (miasteczko przy ujściu Berezyny do Dniepru), a I batalion Beregową Słobodę, po czym pułk wycofał się nad dolną Berezynę. 17 maja pułk został przetransportowany przez Baranowicze do Mińska. II batalion został przydzielony do 2 Dywizji Legii, a pozostałe bataliony do 4 Dywizji Piechoty. Od 22 maja do 4 czerwca te bataliony toczyły walki w rejonie pomiędzy Uszą (dopływ Berezyny) a miasteczkami Berezyna i Żarnówki. W tym czasie II batalion walczył na północ od Mińska, pomiędzy rzekami Czną (dopływ Hajny) i Berezyną, powstrzymując ataki nieprzyjaciela, a po zlikwidowaniu jego ofensywy na Mińsk przeszedł do miasta.

Po rozpoczęciu natarcia wojsk sowieckich na całym froncie południowym grupa poleska została zepchnięta w rejon Kolankowicz. Z rozkazu dowódcy 16 Dywizji Piechoty, pułk zajął 30 czerwca stanowiska nad Ipą, a 1 lipca nad Tremlą. W kolejnych dniach 16 Dywizja Piechoty została wycofana do starych okopów niemieckich z 1918 roku. Pułk, nie atakowany przez wroga, przez płonące lasy, bagna i trzęsawiska, osiągnął 20 lipca okopy nad Kanałem Ogińskiego, pomiędzy Jeziorem Wygonowskiego a Telechanami. Utrzymywał te pozycje do momentu otrzymania rozkazu wycofania się w rejon Motola i Chomska, gdzie 27 lipca został zluzowany i przetransportowany do Brześcia nad Bugiem.

Od 1 do 8 sierpnia pułk walczył na linii Bugu, a następnie, na rozkaz dowódcy dywizji, prowadząc walki odwrotowe, dotarł w rejon Dęblina. Pułk zajął pozycje nad Wieprzem pomiędzy Pogonowem a wsią Miłosze. Świtem 16 sierpnia, jako część odwodu 4 Armii, pułk za 14 Dywizję Piechoty maszerował w kierunku Garwolina, potem Mińska Mazowieckiego, Łochowa, Małkini, Ostrowi Mazowieckiej, aż do 24 sierpnia dotarł do Ostrołęki. 2 września pułk został przetransportowany do Terespola, zajmując odcinek nad Bugiem pomiędzy miejscowościami Kodeń i Szostaki, gdzie pozostał do 10 września, a następnie wszedł w skład 14 Dywizji Piechoty i został przesunięty do Kamieńca Litewskiego.

Od 18 września, w kolejnych walkach, pułk zdobył Prużanę, Berezę Kartuską, Byteń i 30 września dotarł do Baranowicz. Brał również czynny udział w zdobyciu Słucka, a do momentu podpisania traktatu ryskiego bronił zdobytych rubieży.

W trakcie działań bojowych pułk wziął do niewoli 2738 jeńców, zdobył pociąg pancerny, dwa pociągi towarowe z amunicją, osiem dział, 99 ciężkich karabinów maszynowych, siedem ręcznych karabinów maszynowych, 277 koni, 1145 karabinów powtarzalnych oraz inny sprzęt wojskowy.

Mapy walk pułku

Kawalerowie Virtuti Militari

Pułk w okresie pokoju

W okresie międzywojennym 32 pułk piechoty stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr I w Twierdzy Modlin (III batalion był detaszowany w Działdowie). Wchodził w skład 8 Dywizji Piechoty.

11 listopada 1922 roku w Modlinie generał Lucjan Żeligowski wręczył dowódcy pułku chorągiew, ufundowaną przez społeczeństwo Ciechanowa.

1 sierpnia 1924 roku, podczas strzelania bojowego na poligonie rembertowskim, w wyniku przedwczesnego wybuchu pocisku zginął porucznik Karol Dawiskiba, dowódca plutonu broni towarzyszących w 1 kompanii ckm.

19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 11 listopada jako datę święta pułkowego. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę utworzenia w 1918 roku oraz rocznicę wręczenia chorągwi.

W 1928 roku opublikowano „Zarys historii wojennej” pułku autorstwa porucznika Stanisława Franciszka Harasymowa.

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty dotyczącego wprowadzenia organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 32 pułk piechoty zaliczono do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). Co roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i żołnierzy. W okresie zimowym miał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, natomiast latem batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych. Po wprowadzeniu w 1930 roku nowej organizacji piechoty, pułk szkolił rekrutów dla potrzeb 3 batalionu strzelców CWP w Rembertowie.

32 pp w kampanii wrześniowej

Mobilizacja

32 pułk piechoty mobilizował w ramach alarmowej mobilizacji w Modlinie i Działdowie, rozpoczętej 24 sierpnia 1939 roku rano, szereg pododdziałów i oddziałów:

• W grupie brązowej w czasie G20+30 w Modlinie;
• kompanię km plot. typ B nr 14.
• W grupie zielonej w czasie Z+30 w Działdowie;
• batalion strzelców nr 5.
• W grupie niebieskiej w Modlinie:
• 32 pułk piechoty na etatach wojennych w czasie od A+20 do A+44;
• kompanię asystencyjną nr 115 w czasie A+48;
• kolumnę taborową nr 103 w czasie A+52;
• kompanię km plot. typ A nr 2 w czasie A+56.
• W grupie brązowej6 w czasie G6+20 w Modlinie;
• pluton artylerii pozycyjnej typ II nr 13;
• pluton artylerii pozycyjnej typ II nr 14.

W ramach I rzutu mobilizacji powszechnej w Modlinie, do 5 dnia zmobilizowano:

• pluton miotaczy ognia nr 11;
• pluton miotaczy ognia nr 12;
• pluton miotaczy ognia nr 13;
• Komendę Placu typ I „Modlin”;
• batalion marszowy 32 pp.

W ramach II rzutu mobilizacji powszechnej w Modlinie w czasie X+2 mobilizowano:

• Ośrodek Zapasowy 8 Dywizji Piechoty.

Mobilizowany w Działdowie przez III batalion 32 pp, 5 batalion strzelców powstał na bazie tego batalionu, zmobilizowanego według organizacji wojennej L.3002/mob.org. Odszedł do Nowogródzkiej Brygady Kawalerii jako jej organiczny oddział. Mobilizację nowego III batalionu 32 pp przeprowadzono od podstaw w Modlinie. Do pułku została zmobilizowana znaczna grupa rezerwistów narodowości niemieckiej. 29 sierpnia 32 pp bez III batalionu opuścił Modlin i pomaszerował do miejsca koncentracji macierzystej 8 Dywizji Piechoty w okolice Płońska. W nocy z 30 na 31 sierpnia pułk zajął pozycje na zachód od Ciechanowa, w rejonie Ościsłowo, Rydzewo. W nocy z 31 sierpnia na 1 września pułk rozpoczął przegrupowanie poprzez Dąbrowę oraz Drogistkę, do rejonu Niedzbórz koło Ciechanowa. W Modlinie pozostał nowo utworzony III batalion pułku, który kontynuował szkolenie oraz stanowił garnizon Modlina.

Działania bojowe

Udział w bitwie pod Mławą

Od rana 1 września 32 pp, bez III batalionu, w składzie 8 DP znajdował się w odwodzie Armii „Modlin”. Nocą z 1 na 2 września pułk został przegrupowany na północ, podążając trasą Sułowo Polne, Unikowo, Pniewo-Czeruchy. Nocą z 2 na 3 września wykonano kolejny marsz w kierunku prawego skrzydła Armii „Modlin” poprzez wzgórze 126, Kątki, Zeńbok, folwark Włodki, folwark Polanka-Dębowo. W rejonie tych dwóch folwarków 32 pp stanął na postój razem z II dywizjonem 8 pułku artylerii lekkiej, jako odwód 8 DP. W pierwszym rzucie dywizji zajęły stanowiska 13 pułk piechoty oraz 21 pułk piechoty, które miały wykonać natarcie w kierunku Gruduska, na wychodzące na prawe skrzydło pozycji mławskiej oddziały niemieckiej 1 Dywizji Piechoty. Niemieckie oddziały Korpusu „Wodrig” weszły w lukę pomiędzy 20 Dywizją Piechoty, broniącą pozycji mławskiej, a będącą na skrajnym skrzydle Armii „Modlin” Mazowiecką Brygadą Kawalerii. Zadaniem 21 pp było natarcie w kierunku Przasnysza, natomiast 13 pp i 32 pp, które zostały wprowadzone do I rzutu, miały natarcie w kierunku Gruduska. Kilkukrotne zmiany rozkazów z dowództwa armii spowodowały chaos w dowodzeniu, co skutkowało zbędnymi przemarszami pododdziałów i opóźnieniem natarcia. O godz. 15.00 3 września rozpoczęło natarcie 21 pp na oddziały niemieckiej 12 DP. 32 pp, wspierany przez I dywizjon 8 pal, miał prowadzić natarcie wzdłuż drogi polnej Humęcino-kolonia Łysakowo-kolonia Sokołowo. O godz. 16.30 podstawy wyjściowe do natarcia pomiędzy wsiami Leśniewo Górne i Leśniewo Dolne zajął 32 pp. Natarcie rozpoczął jako pierwszy 32 pp. O godz. 17.00 I batalion, a o godz. 17.30 II batalion. Pułk nacierał bez żadnego odwodu. Początkowo nie było kontaktu z nieprzyjacielem, ale niemiecka artyleria, kierowana z balonu obserwacyjnego nad Gruduskiem, prowadziła ostrzał nacierającego pułku. O godz. 18.30 I/32 pp zdobył wieś Humięcino-Koski, oddaloną o 2,5 km od podstawy wyjściowej. II/32 pp, nacierający w kierunku Mierzanowa, podszedł pod kolonię Łysakowo, gdzie I batalion został ostrzelany przez niemiecką broń maszynową. Nacierające kompanie II batalionu wdarły się do Łysakowa i toczyły zaciętą walkę o kolonię. O godz. 21.00 natarcie wygasło, a 32 pp zajął pozycje obronne. Odgłosy walki na tyłach pułku i dywizji, brak łączności, działania dezorganizujące ze strony niemieckich dywersantów, a także nieprzygotowanie własnego natarcia ogniem artylerii, spowodowały rozejście się natarcia obu pułków na skrzydła zewnętrzne, co stworzyło lukę pomiędzy nacierającymi pułkami 32 i 13. W nocy rozpoczął się chaotyczny odwrót 13 pp. W lukę po 13 pp około godz. 23.00 wszedł niemiecki oddział 1 DP, który uderzył na pododdziały 32 pp. Nastąpił samorzutny odwrót pułku, na który składały się grupki żołnierzy lub pojedyncze osoby, a także zwarte kompanie. Wycofano się z Łysakowa na południe w kierunku Przybyszewa. Odwrót pułku osłoniła kontratak 6 kompanii strzeleckiej, która odrzuciła niemiecki oddział do Łysakowa, chwilowo odbijając miejscowość. 4 września, po godz. 2.30, pułk podjął całkowity odwrót. W trakcie walk 32 pp był ciągle ostrzeliwany przez niemiecką artylerię.

Odwrót z północnego Mazowsza

Z Przybyszewa oddziały 32 pp wycofały się w kierunku Lekowa i Rydzewa. Ci żołnierze, którzy dotarli do Ciechanowa, dostali się do niemieckiej niewoli lub zostali zmuszeni do przebicia się przez oddziały niemieckie. W trakcie marszu wystąpiły objawy paniki, porzucania sprzętu i chaotycznej strzelaniny. Częściowy porządek przywrócono dopiero w rejonie na zachód od lasów opinogórskich. Rano 5 września II batalion dotarł do przeprawy przez Wkrę na południe od Woli Młockiej. Resztki I batalionu przemieszczały się przez Opinogórę, Rydzewo, Płońsk w kierunku Modlina. W ciągu dnia pododdziały i grupy żołnierzy były atakowane przez zmasowane uderzenia lotnictwa niemieckiego. 5 września III batalion 32 pp objął obronę na odcinku Pomiechówek. W nocy z 5 na 6 września oddziały pułku zbierały się w rejonie wsi Załuski. Przystąpiono do organizowania rozproszonych grup i pojedynczych żołnierzy, odtwarzając z nich pododdziały i zajmując pozycje obronne. 6 września 32 pp wyruszył w dalszy marsz i osiągnął Pomiechówek, gdzie połączył się z III batalionem. Część żołnierzy I batalionu dołączyła do swojej kolumny jako osłona, pod dowództwem ppłk Jana Damasiewicza, który doprowadził ich przez Płock do Modlina w następnych dniach. 32 pułk piechoty przejął obronę pododcinka „Pomiechówek”, w dalszym ciągu uzupełniając swoje szeregi żołnierzami, którzy zagubili się na szlaku odwrotu pułku oraz z OZ 8 DP, odzyskując zdolność bojową.

Walki w Puszczy Kampinoskiej

10 września, na rozkaz dowódcy Armii „Warszawa” gen. dyw. Juliusza Rómmla, przygotowano część 8 Dywizji Piechoty do walk na południowym skraju Puszczy Kampinoskiej. W nocy z 10 na 11 września wycofano z pododcinka „Pomiechówek” 32 pp, z wyjątkiem II batalionu. II batalion 32 pp, wraz z I dywizjonem 8 pal, bronił linii Bugo-Narwi. 32 pp, bez II batalionu, skoncentrował się z innymi oddziałami 8 DP w Kazuniu do godz. 6.30 11 września. W nocy 11/12 września zgrupowanie 8 DP podjęło marsz w kierunku Leszna. Rano 8 DP dotarła do rejonu wsi Kępiaste przed Lesznem. Działanie to miało wspierać przebijanie się oddziałów Armii „Łódź” w kierunku Warszawy oraz zwrot zaczepny Armii „Poznań” i Armii „Pomorze” nad Bzurą. O świcie 12 września zgrupowanie 8 DP rozwinęło się na południowym skraju puszczy na odcinku od wsi Kępiaste do Leszna, w pierwszym rzucie natarcia dywizji znalazł się 13 pp oraz I batalion 32 pp. W odwodzie dywizji pozostawał III batalion 32 pp. Dowódca dywizji płk dypl. Teodor Furgalski nawiązał kontakt z dowódcą pozostałości Armii „Łódź” gen. bryg. Wiktorem Thommée. Skoordynowano natarcie 2 Dywizji Piechoty Legionów i 8 DP w kierunku Warszawy. Zgrupowanie 8 DP, po przygotowaniu artyleryjskim, o godz. 14.00 uderzyło wzdłuż szosy Leszno-Zaborów-Babice w kierunku Borzęcina Dużego. I/32 pp, wspierany przez II/8 pal, nacierał na prawym skrzydle dywizji, w kierunku Zalesia. 8 DP zdobyła Zaborówek, skąd wyparto niemiecki zmotoryzowany pułk SS-Leibstandarte „Adolf Hitler”. Następnie na styk 13 i 32 pp, z silnym wsparciem artyleryjskim, uderzył niemiecki II batalion 36 pułku pancernego 4 Dywizji Pancernej, który został powstrzymany przez haubice II/8 pal oraz armaty ppanc. obu pułków. Zdobyto Borzęcin Mały oraz Borzęcin Duży, gdzie dywizja przeszła do obrony z uwagi na silny opór oddziałów niemieckiej 4 DPanc. oraz pułku SS. Zgodnie z rozkazem dowódcy Armii „Warszawa”, o świcie 13 września 8 DP odmaszerowała przez Truskaw w kierunku Palmir, gdzie po odpoczynku i uzupełnieniu amunicji 32 pp odmaszerował do Modlina, dokąd przybył 14 września o świcie.

Obrona Modlina

II batalion 32 pp, wraz z kompanią strzelecką z 79 pułku piechoty, wsparty I dywizjonem 8 pal, bronił linii Narwi od 11 września, na szerokim odcinku w rejonie Dębego. O świcie 13 września, na szerokim froncie, przy silnym wsparciu artylerii i lotnictwa, Narew sforsowała, pomimo obrony II/32 pp, dwoma pułkami piechoty niemieckiej 32 DP. W południe batalion wycofał się na zalesione wzgórza na wschód od dworu Poniatów. W zażartych walkach, stosując obronę ruchomą i kontrataki, pod silnym ostrzałem niemieckiej artylerii II batalion był spychany od rzeki Narwi. Po rezygnacji z obrony linii Narwi, w nocy z 13 na 14 września II batalion wycofał się do lasu na zachód od Chotomowa. Nocą z 14 na 15 września wycofał się do Nowołącznej koło Nowego Dworu Mazowieckiego, gdzie przyjął uzupełnienie szeregowych z Ośrodka Zapasowego 8 DP. 15 września, wspólnie z 32 pp, objął obronę w sektorze północnym.

W ślad za 8 DP do Modlina podążyły wojska gen. bryg. Wiktora Thommée. 14 września, po przybyciu do twierdzy, 32 pp został skierowany na pododcinek wschodni „Nowy Dwór”. Pułk zajął obronę na 5-kilometrowym odcinku, od brzegu Wisły do brzegu Narwi, frontem na wschód. Od Wisły w kierunku północnym, do toru kolejowego Warszawa-Działdowo, był umiejscowiony sektor północny pod dowództwem ppłk. Stefana Zająca, a od Narwi, folwarku Góra do toru kolejowego, obsadził rejon obrony II batalion, łącznie z fortem IV i III batalion. Sektor południowy pod dowództwem ppłk. Konrada Szramki od toru kolejowego przez Bożą Wolę do Wisły broniły I batalion i batalion marszowy 56 pułku piechoty. Wsparcie II i III batalionów zapewniał II/8 pal, natomiast I batalion i batalion marszowy 56 pp wsparł niepełny III/8 pal. Artylerię ogólnego działania 32 pp stanowił II dywizjon 4 pułku artylerii ciężkiej. 15 września rozpoznanie bojem przeprowadziły oddziały niemieckiej 228 DP w pobliżu Krubina, wypierając z przedpola pododdziały kawalerii dywizyjnej 8 DP, a zostały powstrzymane przez II batalion 32 pp. 18 września, po 75 minutowym intensywnym ostrzale artyleryjskim i 15 minutowym bombardowaniu przez lotnictwo niemieckie, na odcinku 32 pp natarcie przeprowadziła niemiecka piechota na pozycje I batalionu. Niemiecki atak pomiędzy wzgórzami 85,1 a drogą do Bożej Woli doprowadził do włamania się w stanowiska 1 kompanii strzeleckiej. Oddziały niemieckie podeszły pod Bożą Wolę. Włamanie niemieckie zostało wyparte przez kompanię odwodową II batalionu oraz odwody I batalionu. I/32 pp poniósł duże straty osobowe. Przez pozostałe dni pododcinek „Nowy Dwór”, obsadzony przez 32 pp, był atakowany przez lotnictwo niemieckie i ostrzeliwany przez niemiecką artylerię. Na przedpolu trwały walki patroli. Żołnierze 32 pp skapitulowali wraz z całą załogą Modlina 29 września 1939 roku i dostali się do niemieckiej niewoli.

Oddział Zbierania Nadwyżek 32 pp

Po mobilizacji alarmowej i powszechnej pozostało w nadwyżkach pułku wielu żołnierzy. Natychmiast po wyjściu 32 pułku piechoty w rejon Ciechanowa, przystąpiono do formowania Ośrodka Zapasowego 8 Dywizji Piechoty. 26 sierpnia do koszar 32 pp w Modlinie przybyły z Działdowa nadwyżki z byłego III batalionu w sile około 500 żołnierzy. Ośrodek wchłonął żołnierzy OZN 32 pp pod dowództwem mjr. Chrzanowskiego i przystąpił niezwłocznie do formowania batalionów piechoty, ich uzbrajania i wyposażania. Opis działań i losów nadwyżek będzie zawarty w artykule o Ośrodku Zapasowym 8 Dywizji Piechoty.

Symbole pułkowe

Sztandar/chorągiew

Chorągiew została ofiarowana pułkowi przez miasto Ciechanów, a wręczenia jej w imieniu Naczelnego Wodza, 11 listopada 1922 roku w Modlinie dokonał generał broni Lucjan Żeligowski. Od 28 stycznia 1938 roku chorągiew pułkowa zaczęła być oficjalnie nazywana sztandarem. Obecnie sztandar znajduje się w zbiorach Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie.

Odznaka pamiątkowa

Odznaka według wzoru z 20 listopada 1921 roku nie została zatwierdzona. Ma kształt krzyża z dłuższym dolnym ramieniem, emaliowanego w kolorze białym z granatowym obramowaniem. Na środku krzyża umieszczony jest srebrny orzeł z tarczy herbowej województwa mazowieckiego. Na piersi orła znajduje się granatowa tarcza z numerem „32”. Pionowe ramiona krzyża zdobi ornament w kolorze złotym w kształcie gałązki z liśćmi dębowymi. Na poziomych ramionach umieszczono datę powstania pułku „XI 18”. Odznaka oficerska jest trzyczęściowa, wykonana w tombaku srebrzonym oraz złoconym, emaliowana. Tarcza z numerem jest połączona dwoma drutami. Na rewersie znajduje się nazwisko grawera W. WABIŃSKI.

Żołnierze 32 pp

Dowódcy pułku

ppłk Jan Szyszkowski (11 – 13 XI 1918)

płk piech. Michał Milewski (14 XI – 12 XII 1918)

ppłk Jan Szyszkowski (13 – 27 XII 1918)

mjr Stefan Dąb-Biernacki (28 XII 1918 – 8 I 1919)

ppłk piech. Jan Sandecki (9 I – 25 IV 1919)

ppłk Jan Słupski (26 IV – 7 X 1919)

mjr / płk piech. Władysław Tarwid (8 X 1919 – 5 III 1929 → praktyka poborowa w PKU Modlin)

ppłk / płk dypl. piech. Zygmunt Polak (II 1929 – 19 XI 1931 → dyspozycja dowódcy OK I)

ppłk dypl. piech. Jan Rudolf Gabryś (p.o. XI 1931 – III 1932)

ppłk dypl. piech. Józef II Urbanek (23 III 1932 – 31 V 1934 → stan spoczynku)

ppłk piech. Wiktor Eichler (IV 1934 – 1938)

ppłk piech. Stefan Zając (1938 – 1939)

Zastępcy dowódcy pułku

mjr piech. Julian Janowski (1921–1922)

mjr / ppłk piech. Rudolf Körner (10 VII 1922 – 1924)

ppłk SG Aleksander Zygmunt Myszkowski (od X 1924)

ppłk SG Alojzy Przeździecki (XI 1924 – 12 XI 1925 → słuchacz II rocznika kursu normalnego WSWoj.)

ppłk SG Zygmunt Durski (1 XII 1925 – X 1926 → szef wydziału w Oddziale IV SG)

ppłk piech. Karol Pater (X 1926 – V 1927)

ppłk SG Ludwik Rudka (V 1927 – IV 1928 → dowódca 35 pp)

ppłk dypl. piech. Jan Rudolf Gabryś (IV 1928 – 1 IV 1932 → komendant PKU Jarocin)

ppłk piech. Jan Chromy (1 V 1932 – 1937 → zastępca kierownika Okręgowego Urzędu WFiPW OK I)

Żołnierze 32 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej można znaleźć w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].

Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.

Stanisław Harasymow: Zarys historji wojennej 32-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.

Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.

Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.

Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.

Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.

Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.

Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.

Artur Wodzyński: 8 Dywizja Piechoty. Wielka księga piechoty polskiej 1918–1939. Tom 8. Warszawa: Wydawnictwo Edipresse Polska SA, 2016. ISBN 978-83-7945-600-0.

Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.

Włodzimierz Parfieniuk: 32 Pułk Piechoty. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 167. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2010. ISBN 978-83-62046-10-2.

Konrad Szczepaniak: Działdowskie Bataliony 1920-1939. Działdowo: Towarzystwo Miłośników Ziemi Działdowskiej, 1991.

Edward Kospath-Pawłowski, Piotr Matusak, Dariusz Radziwiłłowicz: 8 Dywizja Piechoty w dziejach oręża polskiego