32. eskadra rozpoznawcza to jednostka lotnicza Wojska Polskiego, działająca w okresie II Rzeczypospolitej.
Eskadra została utworzona w 1925 roku jako 32. eskadra lotnicza, a w 1928 roku przekształcono ją w jednostkę „liniową”, aby w 1939 roku przyjąć nazwę „rozpoznawcza”.
W czasie kampanii wrześniowej w 1939 roku, eskadra brała udział w działaniach w ramach lotnictwa Armii „Łódź”.
Godło eskadry: biała czteroramienna gwiazda umieszczona na zielonym tle kwadratu z białą obwódką, widoczna na samolotach Potez.
Formowanie i szkolenie
W wyniku reorganizacji lotnictwa wojskowego w 1925 roku, na podstawie 10. eskadry wywiadowczej, powstała 32. eskadra lotnicza.
W skład uzbrojenia eskadry wchodziły samoloty Bristol F2B, a jednostka została przydzielona do 1. dywizjonu lotniczego 3. pułku lotniczego w Poznaniu. Etat samolotów w eskadrach lotniczych wynosił wtedy 6 maszyn. Pierwsze dwa samoloty Potez XV eskadra otrzymała jesienią 1925 roku, a do 1926 roku dysponowała już pełnym kompletem sprawnych maszyn, co umożliwiło rozpoczęcie regularnego szkolenia personelu latającego.
W 1926 roku załogi uczestniczyły w letnich ćwiczeniach wojsk lądowych, odbywając szkolenie ogniowe na poligonie w Biedrusku.
W 1927 roku, po ukończeniu szkolenia ogniowego, eskadra brała udział w ćwiczeniach zorganizowanych przez dowództwo Okręgu Korpusu nr VII.
W 1928 roku jednostka została przezbrojona w samoloty Potez XXVII, a na przełomie lat 1929 i 1930 wymieniono je na Potez XXV.
Na mocy rozkazu Ministra Spraw Wojskowych nr 10717/1928/ Og. Org., eskadry lotnicze zostały przekształcone na jednostki „liniowe”. Ponadto, rozkaz Departamentu Aeronautyki MSWojsk. nr 700/tjn. Og. Org. z 6 września 1929 roku wprowadził zmiany dotyczące organizacji pułków „mieszanych”, ustalając m.in. etat samolotów w eskadrach liniowych na 10 sztuk.
W sierpniu 1929 roku eskadra uczestniczyła w ćwiczeniach międzydywizyjnych w Wielkopolsce, a w grudniu klucz pod dowództwem kpt. A. Szymyślika przemieścił się do Ostrowi Mazowieckiej, gdzie realizował zadania w czasie zimowych ćwiczeń 1. Grupy Artylerii.
W 1930 roku eskadra wzięła udział w manewrach dużych jednostek piechoty w rejonie Brześcia.
We wrześniu 1931 roku dowództwo pułku zorganizowało zawody międzyeskadrowe mające na celu ocenę przygotowania samolotów do startu alarmowego oraz sprawności obsługi przy wymianie elementów silnika i budowy polowego hangaru. I miejsce zdobyły brygady obsługi 32. eskadry, uzyskując 905 punktów.
Latem 1932 roku załogi eskadry brały udział w ćwiczeniach 22. Dywizji Górskiej, operując z polowego lotniska w pobliżu Zawiercia. Utrzymujące się deszcze oraz rozmoknięte lądowiska stwarzały bardzo trudne warunki pracy dla załóg.
W sierpniu 1933 roku dwa klucze eskadry współpracowały z Brygadą Kawalerii „Poznań”. Po krótkim odpoczynku na lotnisku Ławica, eskadra przeniosła się na Pomorze, gdzie uczestniczyła w manewrach z oddziałami 15. Dywizji Piechoty.
W 1934 roku eskadra brała udział w zimowych oraz letnich ćwiczeniach oddziałów piechoty i artylerii.
W lipcu 1937 roku jednostka otrzymała pierwsze dwa samoloty PZL-23A oraz PZL-23B „Karaś”. Z powodu wymiany sprzętu, eskadra nie uczestniczyła w manewrach wojsk lądowych, skoncentrowując się na intensywnym szkoleniu w rejonie lotniska oraz na poligonie w Biedrusku.
W 1938 roku kontynuowano kompletowanie załóg, jednak występowały braki, szczególnie w obsadzie strzelców samolotowych. Do końca roku skompletowano 10 pełnych załóg.
W styczniu 1939 roku załogi przeszły szkolenie ogniowe na obozie ćwiczebnym w Biedrusku, a w marcu szkolenie specjalistyczne w składzie I dywizjonu liniowego. Szkolenie ogniowe obejmowało strzelanie i bombardowanie, natomiast w ramach dywizjonu ćwiczono strzelania do celów ziemnych oraz obronę przed atakami samolotów myśliwskich.
W czerwcu do eskadry przydzielono trzech podchorążych ostatniego rocznika Szkoły Podchorążych Lotnictwa oraz jednego podchorążego rezerwy. Lipiec i sierpień były wykorzystane na uzupełnianie polowego wyposażenia eskadry. Mobilizowani rezerwiści byli przeszkalani przez instruktorów w określonych specjalnościach.
Działania 32. eskadry rozpoznawczej w 1939 roku
Mobilizacja eskadry
W dniach 24/25 sierpnia 1939 roku w eskadrze realizowano przedsięwzięcia mobilizacyjne. W trakcie mobilizacji alarmowej 32. eskadra liniowa została przekształcona w 32. eskadrę rozpoznawczą.
27 sierpnia do Łęczycy wyruszył rzut kołowy. Po wyładunku jednostka przemieściła się na lotnisko w Sokolnikach. Personel zakwaterował się w budynkach właściciela majątku Sokolniki, Aleksandra Rostockiego. Tego samego dnia samoloty eskadry odleciały na lotnisko rozdzielcze w Lublinku, a po południu na lotnisko polowe w Sokolnikach.
Lotnisko Sokolniki zostało szczegółowo opisane przez Stanisława Frątczka:
Walki eskadry w kampanii wrześniowej
W kampanii wrześniowej eskadra walczyła w składzie lotnictwa Armii „Łódź”.
Rano 1 września załoga por. obs. Nowaka, z ppor. pil. Ebenrytterem oraz kpr. strz. Tyrakowskim, prowadziła rozpoznanie ruchów jednostek pancernych na południowym skrzydle Armii „Łódź”. W rejonie Olesno-Kluczbork-Krzepice zauważono duże zgrupowanie oddziałów pancerno-motorowych. Podczas rozpoznania polski samolot został zaatakowany przez myśliwce Luftwaffe, a strzelec Tyrakowski odniósł ranę w nogę. Godzinę później w rejonie Kluczbork-Olesno wystartowali ppor. obs. Kuliński, plut. pil. Trybulec i kpr. strz. Nitzke, ale zostali zmuszeni do lądowania przez niemieckie myśliwce. Po południu rozpoznanie wykonały załogi por. obs. Maliszewskiego oraz pchor. obs. Kandziory.
2 września eskadra prowadziła rozpoznanie na rzecz sztabu armii, ustalając główne kierunki ataku nieprzyjaciela. Załoga ppor. obs. Kulińskiego potwierdziła ruchy dużej jednostki pancernej w rejonie Krzepice-Kłobuck. Startując o 9:40, załoga pchor. obs. Kandziory zauważyła w rejonie Olesna kolumnę samochodów oraz duże zgrupowanie czołgów na trasie Kuźnica-Czarny Las. W powrotnym locie pchor. Maślankiewicz zestrzelił samolot Henschel 126 nad Kaczanowicami. Wyniki rozpoznania zostały przekazane meldunkiem do dowódcy 30. Dywizji Piechoty. Po południu załoga pchor. Szabuniewicza obserwowała ruchy na drogach Częstochowa-Radomsko oraz Kłobuck-Brzeźnica. Wieczorem wystartowała załoga por. obs. Godlewskiego z sierż. pil. Gintrowskim i kpr. strz. Dubiszem, prowadząc rozpoznanie w obszarze Radomsko-Gidle-Kłobuck-Częstochowa-Brzeźnica.
3 września załoga: ppor. obs. Dembek, kpr. pil. Kościelny i kpr. strz. Dubisz wystartowała w celu rozpoznania odwodów maszerujących w kierunku Sieradza. Nad Walichnowami Polacy zaatakowali kolumnę zmotoryzowaną. Podczas trzeciego nalotu „Karaś” został trafiony przez pociski obrony przeciwlotniczej, zapalił się i spadł. Załoga zginęła.
Około 9:00 w rejon Radzyń-Praszka wystartowali ppor. obs. Bruski, kpr. pil. Rejak oraz kpr. strz. Hadyniak. Po południu załoga por. Nowaka miała ustalić kierunek marszu wcześniej wykrytych kolumn. W tym czasie ppor. Kuliński prowadził rozpoznanie ruchów wojsk na trasie Częstochowa-Radomsko-Piotrków Trybunalski. Wieczorem por. obs. Maliszewski, sierż. pil. Gintrowski oraz kpr. strz. Nitzke obserwowali ruchy oddziałów niemieckich w rejonie Kamieńsk-Radomsko. O 21:00 wystartowali por. obs. Gębik, ppor. pil. Ebenrytter oraz kpr. strz. Gębicki z zadaniem zrzutu ulotek nad Wrocławiem.
4 września eskadra prowadziła rozpoznanie oddziałów 16. Korpusu Pancernego. Załoga por. Gębika dublowała zadanie ppor. Dembka z dnia poprzedniego. W wyniku ognia OPL ranni zostali strzelec kpr. Macudziński oraz obserwator. Pilotowi udało się z trudem dociągnąć maszynę do lotniska.
W międzyczasie na lotnisku zapasowym w Skotnikach przetransportowano 3 „Karasie” do Sokolnik. Tuż po starcie klucz „Karasi” został zaatakowany przez 7 myśliwców Me-109. Atak zakończył się tragicznie dla polskich załóg. Załoga ppor. obs. Bruskiego z kpr. pil. Rejakiem oraz kpr. strz. Hadyniakiem spadła w płomieniach w Parzęczewie. Obserwator oraz strzelec polegli, a ciężko ranny pilot zmarł w drodze do szpitala. Załoga por. obs. Maliszewskiego z kpr. pil. Westfalem i kpr. strz. Nitzke została zestrzelona, ale dzięki wysiłkom pilota, udało im się wylądować koło Piaskowic, rozbijając samolot. Ciężko ranny obserwator zmarł w szpitalu, strzelec poległ w powietrzu, a pilota przewieziono do szpitala. Załoga por. obs. Nowaka z kpr. pil. Szczepańskim i kpr. strz. Walczakiem, z powodu uszkodzenia samolotu, ratowała się skokiem ze spadochronem w okolicach Puczniewa.
Jeszcze tego samego dnia pchor. Kandziora wraz z por. pil. Szymońskim oraz kpr. strz. Mrozińskim śledzili w rejonie Wielunia ruchy wielkich jednostek niemieckich. Ostrzelani przez niemiecką obronę przeciwlotniczą, musieli zawrócić do Sokolnik, mając przestrzelony zbiornik oleju i rannego pilota. Samolot, prowadzony przez obserwatora, lądował przymusowo pod Ozorkowem, gdzie uległ kraksie. Załoga wróciła na lotnisko.
5 września na rozpoznanie sytuacji i ruchów wojsk na północnym skrzydle Armii „Łódź” wyruszyli pchor. obs. Kandziora, kpr. pil. Kruszewski oraz kpr. strz. Tyrakowski. Nad Wylazłowem ich samolot został zestrzelony przez Messerschmitty. Wszyscy lotnicy stracili życie. To zadanie kilka godzin później powtórzyła załoga pchor. Szabuniewicza. Po południu miały miejsce kolejne loty rozpoznawcze. Przy lądowaniu ppor. Ebenrytter rozbił „Karasia”. Wieczorem, zgodnie z wytycznymi naczelnego dowódcy lotnictwa, dowódca lotnictwa armii przydzielił eskadrze nowe lądowisko, znajdujące się poza strefą operacyjną armii.
6 września eskadra została wyłączona z podporządkowania Armii „Łódź”. Załogi poruczników Gębika i Jankowiaka prowadziły rozpoznanie kierunków marszu jednostek pancernych nieprzyjaciela, a załoga kpt. Ryszkiewicza z plut. Trybulcem na RWD-8 badała stan mostów na Wiśle oraz wyszukiwała tereny pod przyszłe lotniska eskadry. W godzinach popołudniowych eskadra tymczasowo przeniosła się na lądowisko w Piastowie, dysponując tylko 4 samolotami „Karaś” oraz 1 RWD-8. Rzut kołowy ewakuował się nocą trasą Sokolniki-Ozorków-Zgierz-Stryków-Brzeziny-Rawa-Nowe Miasto-Radom-Piastów. Przed wymarszem spalono uszkodzonego i niezdatnego do lotu „Karasia”.
7 września rzut powietrzny eskadry przeniósł się na lotnisko w Karczmiskach. Przy lądowaniu rozbił się „Karaś” por. Godlewskiego.
Eskadra przebywała w Karczmiskach przez dwa dni, oczekując na dalsze rozkazy.
9 września wystartowała do Brześcia załoga por. obs. Wojciechowicza, z sierż. pil. Gintrowskim i kpr. strz. Bylebyłem. Nad Dołhą ich samolot został zestrzelony przez Messerschmitty, a załoga zginęła. O 17:00 pozostałe dwa „Karasie” eskadry odleciały do Marianowa, a stąd 11 września na lądowisko Borki. Tu dowódca eskadry otrzymał rozkaz rozwiązania eskadry. Personel latający miał udać się rzutem kołowym do Łucka, w celu przeszkolenia na samolotach alianckich. Pozostałe dwa sprawne „Karasie” zostały przekazane do VI dywizjonu bombowego.
14 września personel latający odjechał z Łucka do Kut, a ppor. Dachowski zdał sprzęt i wyposażenie eskadry w Bazie Szkoły Podoficerskiej Lotnictwa dla Małoletnich w Łucku. Po przekazaniu, personel naziemny eskadry, dowodzony przez ppor. Dachowskiego, dotarł przez Monasterzyska-Buczacz-Delatyn-Tatarów do granicy węgierskiej, którą przekroczył 19 września 1939 roku.
Personel eskadry
Wypadki lotnicze
26 marca 1929 roku na lotnisku w Poznaniu, w Ławicy, zginął kpt. obs. Marian Sioda, który został uderzony skrzydłem lądującego samolotu, gdy oczekiwał na start w kabinie. Kapitan Sioda został pośmiertnie odznaczony Polową Odznaką Obserwatora.
17 sierpnia 1929 roku, podczas ćwiczeń międzydywizyjnych pod Chodzieżą, zginęli plut. pil. Roman Linzenbarth oraz ppor. obs. Bronisław Bogucki.
13 lipca 1933 roku, podczas lotu treningowego, zginęli por. pil. Stefan Wierusz i ppor. obs. Zygmunt Orłowski.
8 września 1934 roku w wypadku zginął por. pil. obs. Jan Ociepka.
7 maja 1936 roku, nad wsią Skoki, zderzyły się dwa Potezy XXV podczas treningowego lotu grupowego. Załoga w składzie sierż. pil. Leon Ozorkiewicz i ppor. obs. Janusz Śliwiński poniosła śmierć, gdyż ich samolot spadł na ziemię. Z drugiej załogi strz. samol. st. sierż. Franciszek Adamczyk próbował ratować się skokiem na spadochronie, ale z powodu małej wysokości zginął, natomiast pilot plut. rez. Karol Lubiejewski opanował samolot i bezpiecznie wylądował.
Samoloty eskadry
W 1939 roku eskadra dysponowała 10 samolotami PZL.23B „Karaś” oraz 1 samolotem RWD-8.
Upamiętnienie
Imię eskadry nosi Szkoła Podstawowa w Walichnowach.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Krzysztof Hoff: Skrzydła Niepodległej. O wielkopolskim lotnictwie w okresie Drugiej Rzeczypospolitej. Poznań: Wielkopolskie Muzeum Walk Niepodległościowych, 2005. ISBN 83-921347-0-2.
Izydor Koliński: Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego (lotnictwo). Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Cz. 9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
Hubert Kazimierz Kujawa: Księga lotników polskich poległych, zmarłych i zaginionych w latach 1939–1946. T. I: Polegli w kampanii wrześniowej, pomordowani w ZSRR i w innych okolicznościach podczas okupacji. Wydanie II poprawione i uzupełnione. Na prawach rękopisu.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1982. ISBN 83-206-0281-5.
Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0795-7.
Ku Czci Poległych Lotników Księga Pamiątkowa. Marian Romeyko (red.). Warszawa: Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika Poległych Lotników, 1933.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Jan Wróblewski: Armia „Łódź” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.