32 Dywizjon Pancerny
32 Dywizjon Pancerny był pancernym pododdziałem rozpoznawczym Wojska Polskiego w okresie II Rzeczypospolitej.
Dywizjon nie funkcjonował w ramach pokojowej organizacji wojska. Jego formowanie miało miejsce w trybie alarmowym w dniach 24-25 sierpnia 1939 roku w Grodnie, dla Podlaskiej Brygady Kawalerii, w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym. Mobilizacja została przeprowadzona przez 7 batalion pancerny.
Działania bojowe
Po zmobilizowaniu, 26 sierpnia dywizjon przemaszerował z Drucka do Uścianki w pobliżu Osowca, a 29 sierpnia dotarł do rejonu koncentracji odwodu Podlaskiej Brygady Kawalerii, w okolice węzła drogowego Stawiski.
1 września szwadron czołgów dywizjonu, wspólnie z 9 pułkiem strzelców konnych, patrolował obszar między Grajewem a Szczuczynem. 2 września dywizjon został przeniesiony w okolice Grabowa, gdzie jego szwadron pancerny brał udział w wypadzie na miejscowość Bialla w Prusach Wschodnich, a następnie został przydzielony do 18 Dywizji Piechoty, uczestnicząc w ataku na miejscowość Jeże, na północ od Kolna. Nocą z 4 na 5 września dywizjon zajął pozycje w miejscowości Rosochate. 5 września przemaszerował do Nadborów, a następnego dnia dotarł do rejonu Mały Płock – Popki, unikając kontaktu z nieprzyjacielem.
W ramach odwrotu Podlaskiej Brygady Kawalerii, dywizjon pełnił rolę straży przedniej, osłaniając odwrót brygady. 7 września zajął pozycje w folwarku Zalesie koło Ostrowi Mazowieckiej, gdzie szwadron pancerny został przydzielony do mjr. Strubla, wspierając batalion piechoty na trasie Zambrów – Ostrów Mazowiecka w rejonie miejscowości Podborze.
8 września dywizjon, bez szwadronu pancernego, z szwadronem kolarzy, stanowił czołowe ubezpieczenie brygady w kierunku Ostrowa Mazowieckiego. W wyniku nowych rozkazów, brygada przemieściła się w nocy do rejonu Kalinowa. Następnego dnia szwadron pancerny, wspólnie z oddziałem mjr. Strubla, zaatakował Ostrów Mazowiecką, jednak natarcie zostało odparte, a szwadron bez plutonu wrócił do dywizjonu. W ciągu dnia dywizjon wsparł 9 psk w ataku na Brok, który został zdobyty, po czym brygada wycofała się w stronę Złotorii i Zarębów Kościelnych. 10 września Podlaska BK oraz 32 dpanc maszerowały szosą Zambrów – Czyżew w kierunku miejscowości Ołdaki. Następnego dnia brygada zajęła pozycje w okolicy Andrzejewa. 11 września dywizjon, bez powodzenia, próbował zdobyć Zambrow. Został zmuszony do odwrotu w kierunku Dąbrowy Wielkiej, gdzie w m. Ciemne pluton czołgów w nocy został zniszczony. 12 września dywizjon stoczył walkę z niemieckim oddziałem pancerno-motorowym w pobliżu stacji kolejowej Kity, odnosząc straty: cztery czołgi oraz kilku zabitych i rannych. W tym dniu pluton samochodów pancernych, dotychczas pod rozkazami mjr. Strubla, powrócił do dywizjonu, rozlokowując się w lesie Wyliny Ruś. W nocy z 12 na 13 września, współdziałając z baterią artylerii przeciwlotniczej, dywizjon nie zdołał przeprawić się przez Mień i kontynuował marsz przez las Wyliny w kierunku mostu szosowego. 13 września Niemcy zdobyli most, a dywizjon został odcięty od brygady, otrzymując zadanie znalezienia innego przejścia przez rzekę. Dowódca szwadronu czołgów, por. Zagolowicz, oraz dowódca 2 plutonu, pchor. Wereszczako, zaginęli. Major Szostak powierzył dowództwo czołgów ppor. Rudolphowi. Rozpoznanie wskazało, że najlepszym miejscem do przerwania się jest skrzyżowanie szosy prowadzącej do Brańska z traktem na wieś Wyliny Ruś. Na szosie zauważono dużą niemiecką kolumnę pancerną i piechotę. Major Szostak postanowił zaatakować bocznie tę kolumnę. Por. Zelcer z oddziałem piechoty, zorganizowanym z załóg zapasowych oraz z dwoma karabinami maszynowymi, przemieszczał się przez las, odwracając uwagę nieprzyjaciela od akcji szwadronu czołgów. Strzelano także z działek samochodów pancernych. Szwadronowi udało się wprowadzić zamieszanie w kolumnie nieprzyjaciela, jednak niemieckie samochody pancerne zareagowały kontratakiem. Szwadron, wycofując się i ostrzeliwując nieprzyjaciela, dotarł do Wiliny Ruś. Niemcy, zdezorientowani silnym ogniem, spalili Wilinę Ruś i wstrzymali przeciwnatarcie. Major Szostak nakazał wycofanie się do kompleksu leśnego. Po zmroku czołgi zostały załadowane na samochody, a dywizjon, rzutem kołowym, przedostał się przez szosę w miejscu, gdzie rano miała miejsce walka. Radość z wyjścia z okrążenia nie trwała długo, ponieważ dywizjon znów został otoczony przez Niemców w rejonie Pietkowa koło Lap. Dywizjon próbował przemieszczać się między niemieckimi kolumnami. 15 września resztki pododdziału dołączyły do brygady w miejscowości Lapcie, gdzie spotkały dowódcę brygady, gen. Kmicic Skrzynskiego, który poinformował majora Szostaka o planach przedostania się do Puszczy Białowieskiej. Zgodził się na samodzielne przekroczenie przez dywizjon rzeki Narew mostem kolejowym pod Strabla. Wartość bojowa dywizjonu była minimalna, a sprzęt pancerny zniszczony lub uszkodzony. Z wielkimi trudnościami dywizjon przeszedł przez most, układając pomost z ławek samochodowych. 16 września, na resztkach mieszaniny spirytusu i nafty, dywizjon dotarł do Wołkowyska, tracąc po drodze resztki sprzętu pancernego. Tam dywizjon przeszedł pod rozkazy gen. bryg. Przeździeckiego, który skierował go do Wilna razem z grupą żołnierzy z 31 Dywizjonu Pancernego. Pancerniacy maszerowali w kierunku Mosty – Szczuczyn – Ostryna – Ejszyszki. 17 września w Wołkowysku żołnierze otrzymali wiadomość o ataku Sowietów na Polskę. Gen. Przeździecki wysłał pluton techniczno-gospodarczy pod dowództwem ppor. Rudolpha z amunicją i żywnością dla koncentrującej się w Białowieży kawalerii. Rozkaz został zrealizowany, a pluton, po wykonaniu zadania, 19 września dołączył do dywizjonu w Oranach. Niestety, dywizjon nie dotarł do Wilna. W Ejszyszkach, 19 września, zgodnie z rozkazem dowódcy OK III gen. Olszyny-Wilczyńskiego, dywizjon miał udać się do Oran, by przekroczyć granicę litewską. Po przybyciu na miejsce, radiowy komunikat przekazał informacje o sukcesach francuskich na zachodzie, o przystąpieniu Włoch do aliantów oraz o rewolucji w Niemczech. Dowódcy zebrani na odprawie u ppłk. Blumskiego odmówili przekroczenia granicy, decydując się na marsz do Grodna, gdzie organizowano obronę przeciwko wojskom sowieckim. Rankiem 20 września dywizjon oraz pluton baterii przeciwlotniczej nr 94 wkroczyli do Grodna. Na przedmieściach miasta kolumna została ostrzelana przez skomunizowaną ludność cywilną. Prowadzono ogień maszynowy z okien, dachów oraz z okalających wzgórz. Według relacji kaprala S., samochód dowódcy plutonu został trafiony, lecz ppor. Musiał oraz kierowca zdołali się uratować. Wówczas ppor. Musiał wydał rozkaz otwarcia ognia, co spowodowało, że karabiny maszynowe umilkły, a dywersanci zaczęli uciekać. Żołnierze przeszukali okoliczne domy, schwytali dwóch dywersantów i przewieźli ich do Grodna. Wkrótce potem, od strony Lunna, do miasta wkroczyło pięć sowieckich czołgów, które zostały zniszczone przez żołnierzy i ludność cywilną Grodna. W trakcie walki poległ ppor. Musiał. Rano 21 września Bolszewicy zaatakowali bez wsparcia pancernego pola obok koszar 7 Batalionu Pancernego, w kierunku ulicy Jerozolimskiej i koszar 29 Pułku Artylerii Lekkiej. Pancerniacy, dysponując dużą ilością broni maszynowej, przepuścili bolszewickie tyraliery obok siebie, a następnie otworzyli ogień boczny, gdy obrona polska z ulicy Jerozolimskiej ostrzelała Bolszewików ogniem frontalnym. Bolszewicy zatrzymali się i wycofali, ponosząc znaczne straty. Później, 21 września, zgodnie z rozkazem gen. Przeździeckiego, dywizjon, wraz z innymi oddziałami broniącymi Grodna, wycofał się w kierunku Hoża.
22 września dywizjon maszerował do Gib, gdzie dowódca zorganizował obronę przesmyków między dwoma jeziorami. Mjr Szostak wysłał meldunek do dowódcy brygady, płk. Edmunda Heldut-Tarnasiewicza, o gotowości do obrony oraz prosił o wsparcie. Nie otrzymał jednak odpowiedzi. W tym czasie dywizjon liczył 5 oficerów, około 100 żołnierzy oraz kilkanaście samochodów, stanowiąc zwarty i zdyscyplinowany pododdział. Wobec braku broni przeciwpancernej i materiałów wybuchowych, mjr Szostak podjął decyzję o przekroczeniu granicy polsko-litewskiej. W trakcie odprawy zapoznano żołnierzy z sytuacją ogólną na froncie. Chcącym wrócić do domu wydano zaświadczenia demobilizacyjne. Resztki dywizjonu, pod presją wojsk sowieckich, przeszły granicę litewską 24 września w rejonie Szypliszek, gdzie żołnierze zostali internowani. Dywizjon przestał istnieć. O godzinie 14:00 tego dnia czołgi sowieckie dotarły do granicy litewskiej.
Struktura i obsada personalna
Obsada personalna we wrześniu 1939:
- Dowództwo (poczet dowódcy):
- dowódca – mjr Stanisław Szostak
- adiutant – por. Włodzimierz Zeltzer
- Szwadron czołgów rozpoznawczych (13 czołgów TKS):
- dowódca szwadronu czołgów – por. Janusz Żongołłowicz
- dowódca 1 plutonu – por. Jerzy Rudolph
- dowódca 2 plutonu – sierż. pchor. rez. Wereszczaka
- Szwadron samochodów pancernych (8 wozów bojowych wzór 34–II):
- dowódca szwadronu samochodów pancernych – por. Aleksander Strokowski
- dowódca 1 plutonu – ppor. rez. Tadeusz Stopczyk (ranny 9 IX 1939)
- dowódca 2 plutonu – sierż. pchor. Żołędziowski
- Pluton techniczno – gospodarczy:
- dowódca plutonu – ppor. rez. Władysław Kitowski
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Krzysztof M. Gaj: Polska broń pancerna w 1939 roku – organizacja wojenna i pokojowa jednostek. Oświęcim: NapoleonV, 2014. ISBN 978-83-7889-122-2.
Adam Jońca: Wrzesień 1939: pojazdy Wojska Polskiego: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
Rajmund Szubański: Polska broń pancerna 1939. Warszawa: Bellona, 2011. ISBN 978-83-11-12106-5.
Jan Tarczyński, Krzysztof Barbarski, Adam Jońca: Pojazdy w Wojsku Polskim = Polish Army vehicles: 1918–1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”; Londyn: Komisja Historyczna b. Sztabu Głównego PSZ, 1995. ISBN 83-85621-57-1.
Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918 – 1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddziałowych Broni Pancernych, 1971.
A. Suchcitz, M. Wroński: Barwa Pułku 7 Pancernego – zarys monograficzny. Wydawnictwo Instytutu Tarnogórskiego. Tarnowskie Góry 2002
„Taran” – Jednodniówka Podchorążych Broni Pancernej. Irak 1943
Karol Liszewski: „Wojna Polsko-Sowiecka 1939”. Polska Fundacja Kulturalna. Londyn 1986