32 Dywizjon Artylerii Lekkiej (32 dal)
32 Dywizjon Artylerii Lekkiej (32 dal) to jednostka artylerii lekkiej Wojska Polskiego.
Historia oddziału
W 1924 roku II dywizjon 28 pułku artylerii polowej został przeniesiony z Zajezierza koło Dęblina do Rembertowa, gdzie pełnił funkcję manewrowego pododdziału artylerii w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia. W dniu 4 grudnia 1928 roku, na mocy decyzji ministra spraw wojskowych, przyjęto nową organizację Doświadczalnego Centrum Wyszkolenia, która wskazywała, że baon manewrowy i dyon jednego z pułków artylerii polowej będą podlegać bezpośrednio komendantowi centrum.
Na przełomie lat 1930 i 1931, na bazie Doświadczalnego Centrum Wyszkolenia, powstało Centrum Wyszkolenia Piechoty. W tym samym czasie przeprowadzono reorganizację 10 i 28 pułków artylerii polowej, polegającą na:
- przemianowaniu II/28 pap w Rembertowie na dywizjon manewrowy artylerii, który miał charakter jednostki wyszkoleniowej i mobilizacyjnej, podległej administracyjnie komendantowi Centrum Wyszkolenia Piechoty oraz dowódcy 1 Grupy Artylerii,
- przemianowaniu 5. i 6. baterii wchodzących w skład II/28 pap na 2. i 3. baterię,
- utworzeniu plutonu łączności dywizjonu manewrowego artylerii,
- przemianowaniu III/10 pap w Różanie na II/28 pap,
- przemianowaniu 9. baterii 10 pap na 1. baterię dywizjonu manewrowego artylerii oraz dyslokacji jej z Różana do Rembertowa w dniu 5 lutego 1931,
- zorganizowaniu nowego III dywizjonu 10 pap w Łodzi na bazie I i II dywizjonów tego pułku.
3 stycznia 1931 roku dowódca dywizjonu manewrowego artylerii podpisał pierwszy dzienny. Nowo utworzona jednostka kontynuowała tradycje III dywizjonu 2 pułku artylerii polowej, który powstał w marcu 1919 we Włoszech, oraz III dywizjonu 7 pułku artylerii polowej, zorganizowanego we Francji. Po powrocie do kraju i zjednoczeniu Armii Polskiej we Francji z armią krajową, jednostka ta została przekształcona w III dywizjon 113 pułku kresowego artylerii polowej, 7 marca 1920 roku na III dywizjon 18 pułku artylerii polowej, a 7 września 1921 roku w Zambrowie wcielono ją w skład nowo utworzonego 28 pułku artylerii polowej.
Głównym zadaniem dywizjonu była obsługa Doświadczalnego Centrum Wyszkolenia, a później Centrum Wyszkolenia Piechoty. Oddział brał udział w specjalnych ćwiczeniach (doświadczalnych), których celem było opracowanie nowych zasad walki oraz współpracy piechoty i kawalerii z artylerią. Uczestniczył także w pokazowych ćwiczeniach organizowanych dla krajowych i zagranicznych oficjeli oraz w testach nowego sprzętu artyleryjskiego zarówno krajowego, jak i zagranicznego.
31 grudnia 1931 roku, na podstawie rozkazu B. Og. Org. 1120 – 18 Org. ministra spraw wojskowych marszałka Polski Józefa Piłsudskiego, dywizjon manewrowy artylerii przy CWPiech. został przekształcony w 32 dywizjon artylerii lekkiej.
Na podstawie rozkazu I wiceministra spraw wojskowych L.dz. 265/Tjn. Org. Og. z dnia 14 marca 1935 roku, dywizjon uzyskał status jednostki administracyjnej.
W tym samym roku Wojskowe Biuro Historyczne opublikowało „Zarys historii wojennej 32–go dywizjonu artylerii lekkiej”, autorstwa por. art. Edwarda Tadeusza Korczowskiego, oficera 32 dal, który został zamordowany wiosną 1940 roku w Charkowie.
30 kwietnia 1936 roku minister spraw wojskowych ustalił dzień 6 czerwca jako datę święta dywizjonu, które miało być obchodzone w rocznicę bitwy pod Oratowem. Jednak 20 lutego 1937 roku minister zmienił tę datę na 24 maja, w rocznicę powrotu jednostki z Francji do Polski.
Od 1 października 1937 roku 3. bateria została przezbrojona w 100 mm haubice wz. 14/19P, a dotychczasowe armaty zostały zakonserwowane i zdeponowane w magazynach mobilizacyjnych.
Mobilizacja
Dywizjon był jednostką mobilizującą. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W”, dowódca dywizjonu był odpowiedzialny za przygotowanie i przeprowadzenie mobilizacji 32 pułku artylerii lekkiej (bez II dywizjonu) oraz 41 dywizjonu artylerii lekkiej. Pierwszy z wymienionych oddziałów był formowany w mobilizacji niejawnej (alarmowej), w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym, natomiast 41 dal w I rzucie mobilizacji powszechnej.
24 sierpnia 1939 roku o godzinie 4:00 rozpoczęto mobilizację 32 pal. Dowództwo pułku wraz z I dywizjonem mobilizowało się w koszarach w Rembertowie, natomiast III dywizjon w rejonie Zielonej i Kawęczyna. Mobilizacja zakończyła się 26 sierpnia.
30 sierpnia 1939 roku ogłoszono mobilizację powszechną. Następnego dnia rozpoczęto mobilizację 41 dal. Dywizjon formował się w Zielonej, a jego organizacja zakończyła się 3 września.
Oddział Zbierania Nadwyżek 32 dal
6 września 1939 roku, po zakończeniu mobilizacji, pozostałości dywizjonu zorganizowane w Oddział Zbierania Nadwyżek wymaszerowały do Zajezierza pod Dęblinem, gdzie organizował się Ośrodek Zapasowy Artylerii Lekkiej nr 1 pod dowództwem ppłk. Edmunda Bartkowskiego. Oddział przemieszczał się pieszo szosą lubelską. W rejonie Ryk otrzymał rozkaz marszu do Lublina. Pięciu podchorążych z OZN 32 dal, posiadających konie wierzchowe, dołączyło do improwizowanego szwadronu kawalerii składającego się z podchorążych, dzieląc dalsze losy z Grupą „Kowel” płk. dypl. Leona Koca. Po dotarciu na Lubelszczyznę dalsze losy oddziału pozostają nieznane.
Żołnierze
Symbole
Sztandar
4 grudnia 1937 roku Prezydent RP Ignacy Mościcki zatwierdził wzór sztandaru dla 32 dywizjonu artylerii lekkiej. Sztandar został wręczony przez gen. dyw. Tadeusza Kasprzyckiego na Polu Mokotowskim w Warszawie 26 maja 1938 roku, podczas ceremonii wręczenia sztandarów oddziałom artylerii OK Warszawa i Łódź oraz oddziałom pancernym z całej Polski. O losach sztandaru brak informacji.
Na lewej stronie płatu sztandarowego umieszczono na tarczach:
- w prawym górnym rogu – wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej,
- w lewym górnym rogu – wizerunek św. Barbary,
- w prawym dolnym rogu – godło Mazowsza,
- w lewym dolnym rogu – odznaka pamiątkowa 32 dal,
- na ramionach krzyża kawalerskiego:
- na górnym – „La Mandria di Chivasso 15.II.1919”,
- na dolnym – „Dubno 13.VII.1920”,
- na lewym – „Oratów 6.VI.1920”,
- na prawym – „Sarnowa Góra 17-18.VIII.1920”.
Odznaka pamiątkowa
30 kwietnia 1936 roku minister spraw wojskowych zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 32 dal. Odznaka jednoczęściowa o wymiarach 41×41 mm ma kształt krzyża maltańskiego. Ramiona krzyża pokryte są ciemnozieloną emalią, a krawędzie ramion są złote. Na środku krzyża znajduje się okrągła tarcza, emaliowana na ciemnozielono, z złotym wieńcem laurowym w otoku. W centrum tarczy złocony numer i inicjały dywizjonu „32 DAL”. Wykonawcą srebrnych, złoconych i emaliowanych odznak oficerskich był Wiktor Gontarczyk z Warszawy. Łącznie nadano 581 odznak.
Barwy
10 czerwca 1931 roku minister spraw wojskowych ustalił, że oficerowie i szeregowi dywizjonu manewrowego artylerii przy CWPiech. mieli nosić łapki i wypustki w kolorach obowiązujących w pułkach artylerii polowej, jednak bez numerów na naramiennikach.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2021-01-07].
Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
Ludwik Głowacki: Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939. Wyd. 2. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1986. ISBN 83-222-0377-2.
Witold Jarno: Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939. Łódź: Wydawnictwo „Ibidem”, 2001. ISBN 83-88679-10-4.
Edward Tadeusz Korczowski: Zarys historji wojennej 32–go dywizjonu artylerji lekkiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1935, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
Artur Kuprianis: Łódzka 4 Grupa Artylerii w latach 1929-1939. Łódź: Wydawnictwo Ibidem, 2010. ISBN 978-83-62331-00-0.
Andrzej M. Przybyszewski: 28 Pułk Artylerii Lekkiej. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2002, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. ISBN 83-88773-29-1.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
Rudolf Sieradzki, Henryk Wielecki: Wojsko Polskie 1921-1939. Organizacja i odznaki artylerii. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1994. ISBN 83-85621-44-X.
Aleksander Tyszkiewicz: Zarys historji wojennej 28–go pułku artylerii polowej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1931, seria: Zarys historii wojennej formacji polskich 1918–1920.
Piotr Zarzycki: 32 Dywizjon Artylerii Lekkiej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 64. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 978-83-87103-49-1.
Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995. ISBN 83-85621-87-3.