31 Pułk Strzelców Kaniowskich
31 Pułk Strzelców Kaniowskich (31 pp) był oddziałem piechoty Wojska Polskiego w II RP.
Pułk miał swoją siedzibę w garnizonie Sieradz (gdzie stacjonowały II i III batalion piechoty) oraz w Łodzi.
Święto pułku obchodzono 14 lipca.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Oddział został utworzony 26 sierpnia 1919 roku, w wyniku połączenia 31 Włocławskiego pułku piechoty oraz 15 pułku strzelców 4 Dywizji Strzelców Polskich, dowodzonej przez gen. Lucjana Żeligowskiego.
Formowanie 31 Włocławskiego pułku piechoty rozpoczęło się we Włocławku pod koniec 1918 roku. Z kolei 15 pułk strzelców 4 Dywizji, początkowo utworzony na Kubaniu, a następnie w Odessie, składał się z żołnierzy II Brygady Legionów, II i III Korpusu Polskiego oraz ochotników z Ukrainy. Po połączeniu, oddział przyjął nazwę 31 pułk strzelców Kaniowskich, co odnosiło się do tradycji Legionów Polskich oraz korpusów polskich w Rosji.
W grudniu 1919 roku batalion zapasowy pułku stacjonował w Łodzi.
Walki pułku o granice
31 Włocławski pułk piechoty zdobył 5 stycznia 1919 roku Inowrocław, wspólnie z oddziałami powstańców wielkopolskich, które były bronione przez Niemców.
Później bataliony pułku brały udział w walkach na różnych frontach. Od lutego do czerwca 1919 roku I batalion uczestniczył w wyprawach na Wołyń. III batalion walczył pod Baranowiczami, a w czerwcu w Małopolsce Wschodniej. II batalion bronił granicy przed Niemcami, walcząc 2 czerwca 1919 roku pod Służewem, a następnie z Ukraińcami w Małopolsce Wschodniej. W połowie lipca 1919 roku pod Złoczowem połączył się z 15 pułkiem strzelców.
We wrześniu, jako 31 pułk Strzelców Kaniowskich, został skierowany na front w okolice Wilna, a potem na linię demarkacyjną z Litwą.
Pod koniec czerwca 1920 roku jednostka została przerzucona do Mińska Mazowieckiego. 18 sierpnia tego samego roku rozpoczęła pościg za cofającymi się bolszewikami, wyzwalając Wyszków, gdzie pokonała 57 pułk strzelców. Po przerzuceniu do Zamościa, który był oblężony przez oddziały I Armii Konnej Siemiona Budionnego, broniła się od 29 do 31 sierpnia. Walki zakończyły się 11–13 września bojem pod Sokalem.
Mapy walk pułku w 1920
Kawalerowie Virtuti Militari
Pułk w okresie pokoju
W czasie międzywojennym 31 pułk piechoty stacjonował w Okręgu Korpusu Nr IV w Łodzi, będąc częścią 10 Dywizji Piechoty. Część pododdziałów miała swoją bazę w Sieradzu.
Na podstawie rozkazu Ministerstwa Spraw Wojskowych, dotyczącego organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 31 pułk piechoty został zakwalifikowany do typu I pułków piechoty, znanych jako „normalne”. Rocznie otrzymywał około 610 rekrutów, a jego stan osobowy wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i żołnierzy. W okresie zimowym miał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, natomiast w lecie batalion starszego rocznika oraz dwa bataliony poborowych.
Po wprowadzeniu nowej organizacji piechoty w 1930 roku, pułk szkolił rekrutów dla potrzeb batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza.
W trakcie „zamachu majowego” w 1926 roku, pułk wystąpił przeciwko legalnym władzom, co umożliwiło rebeliantom przejęcie kontroli nad Łodzią. Dowódca pułku, ppłk Alfred Vogel, postąpił w przeciwny sposób i został internowany 13 maja. Jego miejsce zajął ppłk Leon Gotkiewicz, który następnego dnia, 14 maja, wysłał do Warszawy pułk kombinowany.
Walki w kampanii wrześniowej
W kampanii wrześniowej pułk brał udział w składzie 10 Dywizji Piechoty w Armii „Łódź”.
1 września pułk zajmował pozycje obronne na odcinku Wróblew – Dąbrowa Wielka. 3 września bronił przedmościa Sieradza. 4 września, podczas obrony linii rzeki Warty na odcinku Grądy – Woźniki, uczestniczył w likwidacji niemieckiego przyczółka w Mnichowie. 5 września w rejonie Mnichowa poniósł ciężkie straty, po czym 7 września zajął pozycje obronne w rejonie Zgierza, a następnie wycofał się w okolice Puszczy Mariańskiej. 11 września uczestniczył w natarciu na Mszczonów, zdobywając go. W trakcie odwrotu kierował się na południe, 14 września przeprawiając się przez Pilicę i maszerując w stronę Wisły. W tym dniu stoczył walkę w lesie koło Ryczywołu, a następnego dnia dotarł do Puszczy Kozienickiej. 17 września został otoczony, ale po ciężkiej walce udało mu się przerwać pierścień okrążenia. Następnego dnia ponownie został otoczony w rejonie Augustowa i rozbity. Tylko nieliczne grupy żołnierzy dotarły do Wisły, co spowodowało, że pułk przestał istnieć.
Za kampanię wrześniową 1939 roku pułk został odznaczony orderem Virtuti Militari.
Mapy bitew
Symbole pułkowe
Chorągiew/sztandar
27 lutego 1927 roku, w Zgierzu, generał broni Lucjan Żeligowski wręczył dowódcy pułku, pułkownikowi Alfredowi Vogel, chorągiew ufundowaną przez społeczeństwo powiatu łódzkiego. Ceremonia wręczenia chorągwi została poprzedzona mszą świętą odprawioną przez biskupa łódzkiego, księdza Wincentego Tymienieckiego. Po ceremonii odsłonięto tablicę pamiątkową w Ratuszu, a następnie odbyła się defilada oraz uroczyste śniadanie w miejskiej szkole. Wieczorem w Grand Hotelu w Łodzi zorganizowano bal wydany przez 31 Pułk Strzelców Kaniowskich. Obecnie sztandar jest przechowywany w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.
Odznaka pamiątkowa
25 lipca 1925 roku generał dywizji Stefan Majewski, w zastępstwie Ministra Spraw Wojskowych, zatwierdził odznakę pamiątkową 31 pułku Strzelców Kaniowskich. Odznaka o wymiarach 41×41 mm ma postać równoramiennego krzyża pokrytego niebieską emalią z żółtym obramowaniem. W centrum krzyża znajduje się tarcza z inicjałami pułku „PSK” (Pułk Strzelców Kaniowskich). Na górnym ramieniu krzyża widnieje numer pułku „31”, a na dolnym rok utworzenia oddziału „1918”. Na lewym ramieniu krzyża znajduje się srebrny herb ziemi kujawskiej, a na prawym miniatura odznaki II Korpusu Polskiego w Rosji. Pomiędzy ramionami znajdują się cztery srebrne orły nawiązujące do orłów jagiellońskich. Odznaka oficerska była trzyczęściowa, wykonana w srebrze i emaliowana, z herbami łączonymi nitami. Jej wykonawcą był Wincenty Wabia-Wabiński z Warszawy, natomiast odznaki oficerskie produkowane w Zakładach Przemysłowych Bronisława Grabskiego w Łodzi miały wymiary 44×44 mm.
Strzelcy kaniowscy
Dowódcy pułku
płk Stefan Borowski (XI 1918 – 1 II 1919)
ppłk Wojciech Gromczyński (1 II – 14 VII 1919)
mjr Albin Skroczyński (14 VII 1919 – 30 IV 1920)
mjr Stanisław Sobieszczak (V – 15 VI 1920)
ppłk Wiktor Łapicki (15 VI – 22 VII 1920)
kpt. Mikołaj Bołtuć (23 VII 1920 – 23 II 1921)
kpt. Mieczysław Brodziński (23 II – 18 V 1921)
mjr Mikołaj Bołtuć (18 V – 27 X 1921)
ppłk Marian Steczkowski (28 X 1921 – 6 VII 1923 → Rezerwa Oficerów Sztabowych DOK IV)
ppłk piech. Leon Gotkiewicz (p.o. 6 VII 1923 – 20 II 1924)
płk piech. Wacław Szokalski (20 II – 15 X 1924)
ppłk SG Zygmunt Dzwonkowski (15 X 1924 – 21 II 1925)
płk piech. Alfred Vogel (21 II 1925 – 28 I 1928 → członek OTO)
ppłk piech. Leon Grot (20 II 1928 – 15 X 1929 → dowódca 3 pp Leg.)
płk dypl. Franciszek Dudziński (15 X 1929 – 17 I 1936)
ppłk dypl. Jan Ciastoń (17 I 1936 – XI 1937)
ppłk dypl. Stanisław Józef Biegański (19 II 1938 – 30 VIII 1939)
ppłk Wincenty Wnuk (od 30 VIII 1939)
Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku – I zastępca dowódcy)
mjr / ppłk piech. Leon Gotkiewicz (10 VII 1922 – 21 VIII 1926 → dowódca 10 pp)
ppłk dypl. piech. Józef Urbanek (5 XI 1928 – 1929)
ppłk dypl. sap. Tadeusz Zieleniewski (23 VIII – 23 XII 1929 → zastępca dowódcy 63 pp)
ppłk piech. Stefan Cieślak (21 I 1930 – II 1932)
ppłk piech. Mieczysław Łukoski (III 1932 – II 1936)
ppłk piech. Jan Topczewski (do 24 VIII 1939 → dowódca 146 pp)
Żołnierze 31 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej można znaleźć w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
Witold Jarno, Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939, Instytut Historii Uniwersytetu Łódzkiego, Katedra Historii Polski Współczesnej, Wydawnictwo „Ibidem”, Łódź 2001, ISBN 83-88679-10-4, s. 366.
Witold Jarno: Strzelcy Kaniowscy w latach 1919–1939, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2004.
Feliks Libert: Zarys historji wojennej 31-go pułku strzelców kaniowskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
Czernielewski Konrad, Jarno Witold, Garnizon łódzki Wojska Polskiego w latach 1918-1939; Toruń 2008.
Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona internetowa 15 SBWD
Stowarzyszenie Historyczne „Strzelcy Kaniowscy”. strzelcy-kaniowscy.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-22)].