31 Pułk Artylerii Lekkiej

31 Pułk Artylerii Lekkiej (31 pal) to jednostka artylerii lekkiej Wojska Polskiego II RP, zlokalizowana w Toruniu-Podgórzu.

Okres pokojowy

Historia pułku sięga dywizjonu ćwiczebnego, który mieścił się w Obozie Szkół Artylerii. Składał się on z baterii pułków, które były kierowane do Obozu na szkolenie. Z biegiem czasu dywizjon przekształcono w Grupę Manewrową, w której skład wchodziły dwa dywizjony po dwie baterie.

Pułk został utworzony na podstawie rozkazu II wiceministra spraw wojskowych gen. Kazimierza Fabrycego z dnia 16 grudnia 1927 roku. Był częścią nowo powołanego Centrum Wyszkolenia Artylerii i pełnił funkcje pomocnicze w zakresie nauczania w Centrum. Z tego powodu nosił początkowo nazwę Pułk Manewrowy Artylerii. W aspekcie personalnym oraz organizacyjnym podlegał komendantowi CWA, natomiast w zakresie uzupełnień, zaopatrzenia oraz bezpieczeństwa był podporządkowany dowódcy Okręgu Korpusu Nr VIII w Toruniu, za pośrednictwem szefa artylerii i uzbrojenia.

Organizacja pułku miała miejsce w styczniu 1928 roku, a 20 stycznia ogłoszono przeniesienie oficerów do nowej jednostki.

Organizacja pokojowa pułku manewrowego artylerii

• drużyna dowódcy pułku
• pluton łączności pułku
• I dywizjon armat
• 1 bateria armat – utworzona z 8 baterii 8 pal
• 2 bateria armat – utworzona z 6 baterii 16 pal
• 5 bateria armat – utworzona z 8 baterii 4 pal
• 6 bateria armat – utworzona z 8 baterii 15 pal
• II dywizjon armat
• 3 bateria armat – utworzona z 6 baterii 10 pal
• 4 bateria armat – utworzona z 6 baterii 17 pal
• III dywizjon haubic
• 1 bateria haubic
• 2 bateria haubic
• 3 bateria haubic

Ustaloną organizację szybko zmieniono. 2 dywizjon został przekształcony w 1 i pozostawiony do dyspozycji Szkół Podoficerów Zawodowych Artylerii. Organizacja pułku została zmieniona 25 lipca 1928 roku, kiedy to przesunięto go z grupy jednostek szkolnych do formacji liniowych.

16 października 1929 roku minister spraw wojskowych zatwierdził, że 25 lipca będzie obchodzone jako święto pułkowe. Pułk celebrował swoje święto w rocznicę przekształcenia w jednostkę liniową.

Na podstawie rozkazu B. Og. Org. 1120 – 18 Org. Ministra Spraw Wojskowych marszałka Polski Józefa Piłsudskiego, 31 grudnia 1931 roku pułk manewrowy artylerii przy CWArt. został przemianowany na 31 pułk artylerii lekkiej.

Od 15 grudnia 1935 roku pułk posiadał baterię szkolną, utworzoną z jednej z baterii 22 pal. Kolejne znaczące zmiany organizacyjne miały miejsce 30 kwietnia 1937 roku, gdy pułk składał się z:

• drużyny dowódcy pułku
• plutonu gospodarczego pułku
• baterii łączności pułku
• kwatermistrzostwa pułku
• I dywizjonu
• 1 bateria armat
• 2 bateria armat
• 1 bateria haubic
• 2 bateria haubic
• 3 bateria haubic
• II dywizjonu
• 4 bateria armat
• 5 bateria armat
• 4 bateria haubic
• 5 bateria haubic
• 6 bateria haubic

Pułk stacjonował w koszarach w Forcie Kniaziewicza w Podgórzu oraz w Koszarach im. Bema na Mokrem. W jednostce istniała biblioteka oficerska oraz żołnierska. Działały także orkiestra i chór, a kadra angażowała się w Wojskowym Klubie Sportowym „Gryf” oraz uczestniczyła w wojskowych zawodach sportowych. Od lutego 1928 roku pułk organizował własny transport między Toruniem a Podgórzem – początkowo konny, a od 1930 roku samochodowy.

Mobilizacja alarmowa w sierpniu 1939

31 pal był jednostką mobilizującą w planie mobilizacyjnym „W”, jednak nie przewidziano mobilizacji pułku do etatów i organizacji wojennej. W dniach 24–26 sierpnia 1939 roku, w ramach mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem niebieskim, w Toruniu sformowano:

• 48 dywizjon artylerii lekkiej pod dowództwem mjr. Wacława Gaya, uzbrojony w 75 mm armaty wz. 1897, w czasie od A+28 do A+54,
• 68 dywizjon artylerii lekkiej pod dowództwem mjr. Sylwestra Stawarza, uzbrojony w 100 mm haubice wz. 1914/1919, w czasie od A+36 do A+60.

Po mobilizacji alarmowej zorganizowano Oddział Zbierania Nadwyżek 31 pułku artylerii lekkiej pod dowództwem mjr. Józefa Paszkiewicza. Na podstawie tego pododdziału 31 sierpnia 1939 roku, w I rzucie mobilizacji powszechnej, rozpoczęto formowanie:

• baterii marszowej 15 pułku artylerii lekkiej, w czasie do 4 dnia mobilizacji,
• baterii marszowej 16 pułku artylerii lekkiej, w czasie do 4 dnia mobilizacji.

Dodatkowo, w II rzucie mobilizacji powszechnej, w Skierniewicach planowano mobilizację Ośrodka Zapasowego Artylerii Lekkiej nr 8, w czasie X+6.

Oba dywizjony włączono do Armii „Pomorze”. 48 dal przydzielono do Oddziału Wydzielonego „Wisła”, a 68 dal do Oddziału Wydzielonego „Toruń”.

Według mobilizacyjnych planów na 1940 rok, 31 pal miał być częścią 48 Dywizji Piechoty (Rezerwowej).

Oddział Zbierania Nadwyżek 31 pal w kampanii wrześniowej

Po zakończeniu mobilizacji alarmowej dywizjonów i ich wymarszu, w I rzucie mobilizacji powszechnej sformowano dwie baterie marszowe artylerii dla 15 i 16 pal. Z nadwyżek żołnierzy, sprzętu oraz broni pozostałej w garnizonie utworzono OZN 31 pal, który zgodnie z planami miał wraz z nadwyżkami innych pułków artylerii lekkiej z OK VIII utworzyć w Skierniewicach Ośrodek Zapasowy Artylerii Lekkiej nr 8. Dowódcą nadwyżek 31 pal był mjr Józef Paszkiewicz. 4 września 1939 roku, w obliczu zbliżających się do Torunia oddziałów niemieckich, oddział nadwyżek na podwodach i zarekwirowanych rowerach podjął marsz do okolic Piotrkowa Kujawskiego. Z Piotrkowa Kuj. planowano transport kolejowy do Skierniewic. W trakcie marszu przez Gniewkowo, Inowrocław i Kruszwicę oddział był atakowany przez niemieckich dywersantów. 6 września oddział dotarł do Piotrkowa Kuj. Równocześnie mjr Paszkiewicz wysłał samochodem kpt. Edwarda Kwitowskiego do Skierniewic, aby przejąć koszary. Z uwagi na zbombardowanie miasta Skierniewice i znajdujących się tam koszar, uzyskano informację, że tworzenie OZAL nr 8 jest niemożliwe, a Skierniewice są lub wkrótce będą w strefie frontowej. W trakcie odprawy mjr Paszkiewicz postanowił przenieść oddział do Chełma Lubelskiego.

Oddział Zbierania Nadwyżek został podzielony na dwa mniejsze pododdziały: grupę pieszą na podwodach i rowerach pod dowództwem kpt. Mieczysława Skarżyńskiego oraz grupę pieszą, która miała być transportowana kolejowo do Chełma, pod dowództwem por. rez. Saturnina Majorkiewicza. Major Paszkiewicz udał się do Chełma Lub., aby zorganizować jako nominalny dowódca OZAL nr 8. Grupa kpt. Skarżyńskiego, po forsownych marszach, dotarła nocą z 10 na 11 września do Warszawy, skąd kontynuowano marsz do Lubartowa, który osiągnięto 14 września, a ostatecznie do Chełma 16 września. 17 września, wraz z mjr. Paszkiewiczem, grupa pomaszerowała do Łucka, gdzie przybyła 19 września. Po ustaleniu, że od wschodu nadciągają wojska sowieckie, podjęto naradę, po której grupa została otoczona przez kompanię czołgów sowieckich i dostała się do niewoli. Grupa por. rez. Majorkiewicza w dniu 6 września została załadowana do transportu kolejowego w Piotrkowie Kujawskim. Po przejechaniu kilku kilometrów okazało się, że zniszczenia torów kolejowych są tak znaczne, że dalsza jazda jest niemożliwa. Po wyładowaniu podjęto marsz pieszy przez Przedacz, Kowal, Łąck, Brochów, Puszczę Kampinoską, Nowy Dwór, Jabłonnę i 13 września grupa dotarła do Warszawy. Po dotarciu grupę rozwiązano, a żołnierzy wcielono do walczących jednostek. Por. rez. Saturnin Majorkiewicz został dowódcą 1 baterii w dywizjonie artylerii mjr. dypl. Wacława Zielonki.

Żołnierze

Dowódcy pułku

• mjr art. Włodzimierz Arwaniti (p.o. 22 XII 1927 – 13 II 1928)
• ppłk art. Maksymilian II Landau (13 II 1928 – V 1932)
• ppłk art. Zdzisław Stanisław Latawiec (p.o. od 28 V 1932 i dowódca VI 1933 – V 1936)
• płk art. Zygmunt Karasiński (7 V 1936 – 30 VIII 1939)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 – I zastępca dowódcy)

• mjr art. Włodzimierz Arwaniti (I 1928 – XII 1929)
• mjr / ppłk art. Mieczysław Karaszewicz (XII 1929 – III 1932 → komendant OC Brześć)
• ppłk art. Zdzisław Latawiec (III 1932 – VI 1933)
• ppłk art. Emil Tadeusz Rodewald (od 20 IX 1933)
• ppłk art. Stanisław Piwakowski (do 30 VIII)

Obsada personalna w 1939 roku

Żołnierze 31 pułku artylerii lekkiej – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych oficerów można znaleźć na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego.

Symbole pułkowe

Sztandar

Nadanie sztandaru oraz zatwierdzenie jego wzoru zostało ujęte w Dzienniku Rozkazów MSWojsk. z 1937 roku, nr 18, poz. 239. Sztandar wręczył pułkowi marszałek Edward Śmigły-Rydz w Toruniu 19 czerwca 1938 roku, podczas ceremonii wręczenia sztandarów dwunastu oddziałom OK VIII (Toruń) ufundowanych przez społeczeństwo pomorskie. Brakuje informacji na temat wrześniowych i wojennych losów sztandaru.

Na lewej stronie płata sztandarowego, pośrodku krzyża kawaleryjskiego, znajdował się wieniec identyczny jak po stronie prawej, a w wieńcu umieszczony był trzywierszowy napis „HONOR I OJCZYZNA”. W rogach sztandaru, w mniejszych wieńcach, znajdowały się na tarczach:

• w prawym górnym rogu – wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej,
• w lewym górnym rogu – wizerunek św. Barbary,
• w prawym dolnym rogu – godło m. Torunia,
• w lewym dolnym rogu – odznaka pamiątkowa 31 pal.

Na dolnym ramieniu krzyża kawalerskiego umieszczony był haftowany napis: „Podgórz k. Torunia 25.VII.1928”.

Odznaka pamiątkowa

8 sierpnia 1933 roku gen. dyw. Kazimierz Fabrycy, w zastępstwie ministra spraw wojskowych, rozkazem G.M. 3013.I zatwierdził wzór oraz regulamin odznaki pamiątkowej 31 pal. Odznaka przedstawia orła państwowego wz. 1927 z proporcem emaliowanym w kolorze zielono-czarnym. Na proporcu skrzyżowane są dwie lufy armatnie oraz umieszczony jest numer 31. Głowa orła znajduje się na tle płomieni, a jego sylwetkę otacza wieniec laurowy. Odznaka oficerska wykonana jest ze srebra i emaliowana, a elementy łączone są sześcioma nitami. Produkowano także wersje z posrebrzanego tombaku oraz wersje bez emalii. Wymiary: 44×35 mm; Wykonanie: R. Dałkowski z Torunia.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Szkoła Podchorążych Artylerii – ku uczczeniu dziesięciolecia – 1923–1933, Toruń 1933
• Piotr Zarzycki: 31 Pułk Artylerii Lekkiej. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1996, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 63. ISBN 978-83-87103-15-6.